Hanes Eglwysi Annibynol Cymru Cyf 1/Aberdyfi

← Pennal

Hanes Eglwysi Annibynol Cymru Cyf 1 gan Thomas Rees a John Thomas, Lerpwl

Llwyngwril

ABERDYFI.

Tref fechan brydferth ar lan y mor yn nghwr De-orllewinol i'r sir ydyw Aberdyfi. Mae yn un o'r lleoedd mwyaf swynol yn Ngogledd Cymru, ond hyd yn ddiweddar iawn nid oedd gan yr Annibynwyr yr un man i dderbyn aelodau eu henwad a ddeuai yma. Elai ambell un i Dowyn ar Sabboth cymundeb, ond aeth llawer eraill o bryd i bryd at y gwahanol enwadau oedd yma eisioes. Yn y flwyddyn 1839, wedi i Mr. William Roberts ddechreu ei weinidogaeth yn Mhennal, sefydlodd ei lygaid ar Aberdyfi, fel lle y dylasai fod achos ynddo gan yr Annibynwyr. Ymgynghorodd Mr. Roberts a Mr. Lloyd, Towyn, ond gan ei fod yn orochelgar, ni roddodd un gefnogaeth i'w gyfaill ieuangc; ond nid gwr i'w droi heibio felly oedd Mr. Roberts, ond heb betruso dim ymofynodd am le y gallasai gadw oedfa ynddo. Agorodd Thomas Walter ddrws ei dŷ iddo, a phregethodd yno am y waith gyntaf Mawrth 9fed, 1840, i lonaid y tŷ o wrandawyr astud. Addawodd ddyfod drachefn yn mhen y pythefnos, ond dymunodd y bobl arno ddyfod yn mhen wythnos, felly fu, a pharhaodd i ddyfod yma yn wythnosol dros dymor. Cynygiwyd iddo gapel y Methodistiaid, a chapel y Wesleyaid i bregethu ynddo, ond gwrthododd eu cynygion caredig, am fod yn ei fryd i godi achos Annibynol yn y lle. Cymerwyd ystafell yn nhŷ Evan Rowlands, Cigydd, am yr ardreth blynyddol o ddeg-swllt-ar-hugain. Wedi dechreu pregethu yn yr ystafell hon, cadwyd cyfeillachau ar ol yr oedfaon, a thueddwyd rhai o'r gwrandawyr i aros ar ol, fel yr oedd yma yn mhen ychydig o wythnosau gryn nifer o ddychweledigion. Penderfynwyd ffurfio eglwys yma, yr hyn a wnaed Awst 23ain, 1840, a derbyniwyd pymtheg o'r newydd yn gyflawn aelodau. Cynyddodd yr achos yn gyflym, fel erbyn y mis Mai canlynol yr oedd rhifedi yr aelodau yn ddeg-ar-hugain. Bu Thomas Walter, ac Evan Rowlands, a'u teuluoedd, ac eraill, yn hynod garedig i'r achos, a dangosodd Thomas Anwyl, Dyffryngwyn, diacon gyda Mr. Lloyd yn Towyn, lettygarwch cynes i'r rhai a ddeuai yma i bregethu.^[1]

Yn yr adeg obeithiol yma ar bethau, derbyniodd Mr. Roberts alwad of Llanrhaiadr a Phenybontfawr, a symudcdd yno, yr hyn oedd yn siomedigaeth ddirfawr i'r achos ieuangc yma yn arbenig. Wedi ymadawiad Mr. Roberts, gan nad oeddynt yn cyduno a Phennal yn eu dewisiad o Mr. Grey Evans, rhoddasant eu hunain dan ofal Mr. Evan Griffith, Llanegryn, yr hwn a ddeuai atynt yn fisol, ond oblegid pellder ffordd, nid oedd Mr. Griffith yn gallu rhoddi y sylw a ddylasai achos newydd gael. Rhoddodd Mr. Griffith hwy i fyny, a chymerodd Mr. Grey Evans eu gofal, a bu yn nodedig o ffyddlon yn gofalu am danynt. Barnwyd fod yn angenrheidiol cael capel newydd, a chafwyd tir i'w godi arno gan Mr. Thomas Lewis, Glasbwll. Agorwyd ef rywbryd yn 1845, nis gallasom gael y dyddiad, ond dywedir mai Meistri S. Roberts, a J. Roberts, Llanbrynmair, ac O. Thomas, Talybont, a bregethodd ar yr achlysur. Yr oedd yr hen efengylwr teithiol, Richard Jones, Llwyngwril, wedi pregethu ynddo unwaith cyn diwrnod yr agoriad cyhoeddus. Bu Mr. Evans yn ffyddlon a llwyddianus i gasglu er talu dyled y capel, a chafodd Mr. Micha Jones, Cefnerib, Pennal, yn gynorthwywr ffyddlon. Talwyd yr holl ddyled, ond 20p. oedd yn ddyledus i Richard Jones, Llwyngwril. Arferai Richard Jones bregethu yma yn fisol, a gofynodd am ganiatad i fyned i gasglu yr 20p. i bob lle y cai dderbyniad. Aeth yn nghyd a'r gorchwyl, gan eu casglu bob yn ddimai—ni fynai ond dimai gan neb at yr amcan, a chyn pen ychydig amser yr oedd yr 20p. oll wedi eu casglu, a'r ddyled felly wedi ei chwbl dalu. Dirywiodd yr achos gryn lawer rhagor y peth a fuasai unwaith, a chododd ryw anghydwelediad rhwng Mr. Grey Evans a'r eglwys yma, a rhoddodd ef y lle i fyny, a chymerodd Mr. Lloyd a Mr. Thomas, Towyn, y gofal yn Medi, 1851, ac mewn cysylltiad a gweinidogaeth Towyn a Bryncrug y bu hyd Mai, 1864. Pedwar oedd yn cymuno yma pan ddechreuodd Mr. Thomas, Towyn, yma yn 1851, gan mor isel yr oedd yr achos wedi disgyn, ond gwelodd hwy wedi hyny yn fwy na thriugain-a-deg. Unodd yr eglwys yma a Pennal i roddi galwad i Mr. William Perkins, yn 1865, ac y mae yr undeb yn para rhwng y ddwy eglwys ag yntau etto, a'r anwyldeb yn ymddangos yn cryfhau. Mae y lle y saif y capel presenol arno yn dra anghyfleus, ac y mae llawer o gynllunio a bwriadu wedi bod at gael capel newydd mewn lle mwy manteisiol, a hyny a wneir os caniata Duw. Mae yma eglwys fywiog a gweithgar, yn rhifo tua thri—ugain o aelodau. Y diaconiaid presenol ydynt Meistri J. H. Jones, J. Roberts, ac H. Pugh. Nid ydym yn gwybod fod un pregethwr wedi codi yma, ac am y gweinidogion a fu mewn cysylltiad a'r eglwys hon, y rhai sydd wedi marw, yr ydym eisioes wedi crybwyll am danynt yn nglyn a Thowyn a Pennal.

Nodiadau

1. Llythyr Mr. W. Roberts.