Hanes y Bibl Cymraeg/Edmund Prys

Hanes y Bibl Cymraeg

gan Thomas Levi

VII. Edmund Prys.

Mae Dr. Morgan yn coffau amryw gynorthwywyr eraill iddo yn nghyfieithiad y Bibl; megys, Dr. Dafydd Powell, Ficer Rhiwabon, Richard Fychan, o Lutterworth, ac Edmund Prys, Archddiacon Meirionydd.

DAFYDD POWELL, mab ydoedd ef i Hywel ab Dafydd ab Gruffydd ab Ithel. Ganed ef yn 1552. Addysgwyd ef yn Rhydychain. Cafodd ei B.A. yn 1572, ei M.A. yn 1576, ei B.D. yn 1582, a'i D.D. yn 1583. Yr oedd ganddo amryw swyddogaethau heblaw Ficeriaeth Rhiwabon. Yr oedd yn ddyn dysgedig iawn, ac yn llenor galluog a diwyd. Dygodd lawer o lyfrau pwysig allan, a gadawodd lawer o ysgrifau gwerthfawr ar ei ol, y rhai, yn anffodus a aethant ar ddifancoll. RICHARD VAUGHAN neu FYCHAN, D.D., oedd enedigol o Nyffryn, lle rhwng Tydweiliog ac Edeyrn, yn Lleyn, Sir Gaernarfon. Cafodd ef ei addysgu yn Nghaergrawnt. Yr oedd yn berson Lut- terworth ar yr adeg y bu yn cynorthwyo Dr. Morgan yn nghyfieithiad y Bibl. oedd hefyd yn Archddiacon Middlesex, a chanddo ganoniaeth yn eglwys gadeiriol Wells. Gwnaed ef yn esgob Bangor yn 1595; yn mhen dwy flynedd symudodd i Gaerlleon, ac oddiyno i Lundain, lle y bu farw yn y flwyddyn 1607.

Ond y mae EDMUND PRYS yn haeddu coffâd, nid yn unig am iddo gynorthwyo Dr. Morgan gyda chyfieithu, ond yn benaf fel awdwr y "Salmau Cân." Yr oedd y Cadben W. Middleton (Gwilym Ganoldref) tua'r un amser a'r Archddiacon yn troi Salmau Dafydd i fesurau caethion y Gymraeg, ond dan amgylchiadau. pur wahanol. Yr oedd y Cadben allan ar gefn y Weilgi, neu mewn gwledydd tramor, yn ngwasanaeth ei frenines, yn nghanol bloddest y fyddin, a mwg a thân brwydrau poethion â'r Spaeniaid; a rhyfedd iawn oedd gweled dyn yn yr amgylchiadau hyny yn astudio Salmau peraidd ganiedydd Israel, ac yn cyflawni y gorchwyl tra anhawdd o'u troi i linellau cynghaneddol y pedwar mesur ar ugain. Yr oedd ffaith yn ddiau yn un o ryfeddodau yr oes. Pa bryd bynag y dechreuodd ar y gorchwyl, tystia â'i ysgrifen ei hun yn nglŷn â'r Salm olaf iddo ei orphen y 24ain o Ionawr 1595, mewn ynys yn India y Gorllewin.

Ond yr oedd amgylchiadau yr Archddiacon yn wahanol iawn yn ardal dawel guddiedig Maentwrog, y mesur a gymerodd yn fwy hawdd a syml, a'r amcan yn rhagorach. Ganed ef -yn Maentwrog oddeutu 1541. Cafodd ei addysgiad yn Nghaergrawnt, lle y cafodd ei raddio yn A. C. Wedi derbyn ei urddau Eglwysig ymsefydlodd yn Ffestiniog, ac yn y flwyddyn 1576, pennodwyd ef yn Archddiacon Meirionydd. Yr oedd yn ieithwr enwog, ac yn feistrolgar mewn wyth o ieithoedd. Yr

oedd hefyd yn fardd o fri uchel, ac y mae ugeiniau o'i gywyddau yn awr ar gael. Ond ei brif waith oedd troi llyfr y Salmau ar fesur mydryddol, at wasanaeth yr Addoliad Dwyfol. Mae wedi glynu wrth yr un mesur, bron yn gwbl, yr hwn a adnabyddir oddiwrth waith Prys wrth yr enw "Mesur Salm." Mae nifer mawr o'i benillion yn fedrus a llithrig, ac yn profi ei fod yn gyfarwydd â hwy yn yr iaith wreiddiol; ond y mae llawer eraill yn glogyrnaidd, gan ei ymdrech i gadw yn rhy lythyrenol at y testyn. Dywedir iddo eu cyfieithu fel hyn o wythnos i wythnos, at wasanaeth ei eglwys ei hun, ac iddynt gael eu canu oll yno cyn eu cyhoeddi. Ond ystyried yr amser yr ysgrifenwyd hwynt, y mae yr iaith, a'r mydr, yn sicr, yn deilwng o ganmoliaeth uchel.

Yr oedd yr archddiacon yn hanu, o ran ei dad a'i fam a'i wraig, o waedoliaeth Cymreig anrhydeddus. Mae y rhan fwyaf o'i gywyddau yn rhyw ymgom gecrus rhyngddo ef a bardd arall o'r enw William Cynwal, ac yn annheilwng o ŵr dysgedig, a swyddog mor uchel yn yr Eglwys. Cododd deulu mawr; bu farw yn 1624, yn dair blwydd a phedwar, ugain oed, a chladdwyd ef yn mynwent Maentwrog; ond nis gŵyr neb am ei fedd. Ei arwyddair ydoedd "Mor anwyl yw Meirionydd."

Nodiadau[golygu]