Y Gelfyddyd Gwta/Nodiadau

← Tudalen 60

Y Gelfyddyd Gwta gan Thomas Gwynn Jones

• 12 .tegach. Ni chaledai 'r g yn y radd gymharol.
• Seiriol enw sant. Ar ei ôl ef yr enwir Ynys Seiriol, ar ymyl
• Môn.
• 12 .Ychydig brydyddiaeth o waith merched a geir yn y Llawysgrifau Cymraeg. Un o Ddyffryn Clwyd oedd Alis ferch Gruffudd ab Ieuan ap Llywelyn Fychan. Efallai mai hi oedd y brydyddes ddienw.
• 13 .hudol y swynwr. Enw yw, nid ansoddair.
• 13 .cus, cusan.
• 14 .tyrs, ffaglau. O'r Saes. torch.
• 15 .topyn, cudyn gwallt. Gwelir mai chwarae ar enw 'r ferch y mae'r prydydd.
• 16 .Lle 'dd wyf lle ydd wyf, lle yr wyf.
• 16 .gwers, pennill.
• 17 .nid ymguddia', ni phlygaf ben.
• 18 .N' ato na adawed.
• 18. Ymadrodd ardderchog yw llusgiad llygad llon.
• 18. gwyn fanod ôd neu eira mân.
• 18 .o dw, o dwf.
• 19 .dur plâd, plât, o'r Saes. plate.
• 20 .herwr, un wedi colli nawdd cyfraith, peth cyffredin pan oeddid yn lladrata tiroedd y Cymry annibynnol.
• Siri, siryf, o'r Saes. Sheriff. Dealler main gyda herwr
• 20 .i'w golli, i'w ddihenyddio.
• 21 brodiau, ffurf luosog brawd, barn.
• 21. a m'fi, a myfi.
• 22. atebud, gwahoddud. Hen derfyniad yr ail pers. yn yr amser amherffaith oedd –ut, -ud. Aeth yn –it, fel yr ysgrifennir bellach, drwy ddylanwad i ar ei ôl —atebut ti atebit ti.
• 23. Edward Lhuyd, pennaeth Cywreinfa Ashmole, Rhydychen, un o ysgolheigion pennaf ei oes.
• 23. a folon, a folom. Tyfodd y ffurf (a glywir fyth ar lafar) drwy i'r n o'r rhagenw ni lyncu'r m. i'n tasg, fel dyletswydd.
• 24. lle bu amau, lle bu amheus.
• 24. musig. Seinier yr u Gymraeg, fel y gwneir eto yn y gair ar derfynau Sir Gaorfyrddin a Morgannwg.
• 24. colwyn, ci bach. Tebig mai Gronyn oedd ei enw.
• 25. Tlws gardd, dealler tlws fel enw, nid ansoddair. Sylwer ar fanylder "Rhydliw wisg arian-grwybr," gwisg o liw rhwd a chrwybr arian ar hyd-ddi.
• 25. mwthlan, gorfeddal, mwythus, mursonnaidd, medd Dr. Davis. Clywir eto yn Sir Ddinbych, fel enw, am ryw fenyw gnodiog, feddal. Methlu, maglu, rhwystro.
• 25. can nwsing, can' dwsin.
• 26. bragod math ar ddiod. Soniai 'r telynorion hefyd am y bragod gywair.
• 26. 2il Englyn. Yr oedd prydyddion y cyfnod hwn yn hoff iawn o eiriau cyfansawdd.
• 27. cynyddion, meistriaid y cŵn hela, unigol cynydd.
• 28. melyn cawn, o liw cawn melynion.
• 28. gwynnog, gwyntog, a'r t yn troi 'n n yn rheolaidd.
• 32. a fo gwirion a geirwir. Esgeulusid f yn y gynghanedd yn aml gynt.
• 32. 3ydd Englyn. Gwelir nad odla 'r llinell gyntaf a'r lleill.
• 32. treio, mynd ar drai, yn llai.
• 33. euro lla
• w, prynu ffafr, breibio.
• 34. catelion, o'r Saes. chattels.
• 35. Englyn 1af. Ergyd y pennill yw nad oedd gan y naill nemor le i achwyn ar y llall.
• 35. doeder, ffurf lafar gyffredin gynt am dyweder.
• 36. a wnel camwedd. Ni feddelid cytsain yn gyffredin gynt ar ol ffurfiau trydydd pers. unig y modd dibynnol.
• 38. prudd, hen ystyr y gair oedd doeth, o'r Llad. prudens. Am fod dynion call yn fynych yn drist y cymerth y gair yr ystyr honno, ond odid.
• 38. erddyrn, ffurf luosog arddwrn.
• 39. cantir, can' tir. eurych, gof aur i ddechreu, yna tincer.
• 39. a garo dadwrdd, gweler y nodiad ar 36.
• 39. â llawnwyd, yn llawn gwŷd.
• 40. "Dyn ac Anifail ": Ceir yr englyn cyntaf tan enw Huw Llifon, clochydd Llannefydd, Sir Ddinbych, yn C.M. 24, ond bod y drydedd llinell yn amgen —" Dyna waith diffaith i don."
• 40. ffut, o'r Saes. feat, efallai.
• 40. mae 'n ei gaul, yn ei grombil.
• 40. o gyweth, ffurf lafar ar y gair cyfoeth.
• 43. neu bryd, harddwch.
• 43. 4ydd Englyn. Gwelir nad odla diben y llinellau, ac na chedwir rheol dibeniad anghytbwys yr esgyll.
• 44. 4ydd Pennill. Toddaid Hir yw 'r pennill, ond am fod y Gair Cyrch yn odli â'r gwant, fe wnâ bennill Rhupunt Hir hefyd —

"Gwrol, tragwrol,
Trugarog wrol,
Ni bu tragwrol
Na bai trugarog."

• 45. Gwelir fod Ellis Wynne yn arfer ffurfiau llafar.
• 48. Englyn 1af. Dengys yr englynion hyn y byddai'r beirdd ar dro yn blino ar wenhieithio i'r gwŷr mawr
• 48. ymogor, cysgodfa, annedd.
• 48. breferod y ffurf gyffredin yw breferad, brefu, rhuo.
• 50. yfed ar dasg, yfed a'i holl egni.
• 50. yn siêd yn rhydd, faint a fynnai. O'r Saes. escheat.
• 51. ysmoneth hwsmonaeth.
• 51. nawaith naw gwaith.
• 52. ni odrig, nid erys, nid oeda.
• 57. cyngyd ymaros, oedi. Dengys y gynghanedd yma, megis gan feirdd eraill, mai cyn-gyd nid cyngyd, a ddywedid.
• 58. cynheiliad cynhaliwr.
• 59. ni wŷl ni wêl.
• 60. madws, yn llawn bryd, yn hwyr glas.

—————————————

Gwnaethpwyd ac Argraffwyd yng Nghymru gan
J. D. Lewis Argraffwyr Gwasg Gomer Llandysul.