Adgofion Andronicus/Hen Goleg y Bala

← Ponc Pant y Ceubren

Adgofion Andronicus gan John Williams Jones (Andronicus)

Ymweliad Ned Ffowc â Llundan →

HEN GOLEG Y BALA.

Y COSYN A'R GINGER WINE.

DIGWYDDODD llawer tro lled ddigrif yn y blynyddoedd 1848—50. Dyma un stori fach glywais gan un o fyfyrwyr 1848, un o bregethwyr mwyaf Cymru sydd yn awr yn nghanol y nefoedd. "Yr oedd dau ohonom," meddai, " yn lletya efo hen weddw dduwiol arferai gadw tipyn o westy, lle y troai llawer ar ddiwrnodau marchnad a ffeiriau i gael tamaid. Pan y byddai priodas o'r wlad byddai y gwahoddedigion yn aml yn troi i dy yr hen weddw i gael tipyn o biscuits a ginger wine (dirwestol, wrth gwrs). Rhyw ddiwrnod derbyniodd un ohonom gosyn cartref bychan yn bresent, a mawr oedd ein llawenydd, oblegid nid rhyw lawer o gaws nac enllyn sut yn y byd syrthiai i ran myfyrwyr 48 (gobeithiaf fod mwy y dyddiau hyn). Wel, mewn rhyw ddiwrnod neu ddau gwelsom fod rhyw 'lygoden' fach ddeudroed wedi bod yn helpu ei hunan a'r cosyn. Parodd hyn gryn ofid i ni, oblegid ni wyddem ar wyneb y ddaear o ba le y deuai y cosyn nesaf. Rhoddasom ein penau wrth eu gilydd i solfio y problem—yr oedd Euclid yn un o destynau ein hefrydiaeth y pryd hyny. Daeth drychfeddwl godidog i fy mhenglog, sef gwneyd marc round y cosyn gyda phensil led, haner modfedd o'r pen oedd wedi ei dori. Wel, meddwn wrth fy nghydfyfyriwr, os bydd marc y pensil wedi myn'd erbyn yfory, yna fe gymerwn ninau lasied bob un o'r ginger wine sydd yn y cwpbwrdd yna, dyna be ydi 'a Roland for an Oliver,' wyddost ti, John. Pan ddaethpwyd a'r cosyn i fewn i'n swper, yr oedd rhyw bechadur wedi croesi y line, nid yr equator, ond line y cosyn, ac felly yr oedd yn rhaid cael iawn. Pan aeth yr hen weddw dduwiol i'w. gwely, aethum inau i'r cwpwr cornel, ac aeth John i'r gegin i 'mofyn tipyn o ddwfr poeth, a gwnaethom i ni ein hunain dipyn o bwnch diniwed, oblegid oer iawn oedd hi y noson hono. Felly y parhaodd y ddrama—cosyn versus pwnch ginger wine, nes bu i'r ddau ddarfod. Ond rhyw amser ciniaw, pan ddaeth John a minau o'r Coleg, bu tipyn o farce. Yr oedd yn ystod y boreu briodas wedi cymeryd lle, ac yr oedd y priodfab a'r briodasferch wedi troi i dy yr hen weddw, sef ein llety ni, i gael tropyn o'r ginger wine, i gael bracio y nerves newn amgylchiad mor bwysig. Aeth y westywraig i'r cwpwr cornel; yr oedd y botel yno yn ddigon diogel, ond yr oedd y gwin yn non est. Pan yr oedd John a minau yn dechreu ar ein boiled mutton oeddym wedi brynu gan Edward Jones o'r Wenallt, daeth y weddw i fewn i'r ystafell, a'r botel wâg yn ei llaw, ac meddai,— Pwy ohonoch chwi fu yn yfed fy ginger wine i, tybed? Edrychais mor ddiniwed a'r oen bach, a gofynais,— 'Pwy yn y gegin fu yn bwyta ein cosyn ni?' Exit y weddw dduwiol, a'r botel wâg gyda hi, ac ni chlywsom air byth am y pwnch, ac ni ddarfu i ninau o wir barch at yr hen Gristionoges edliw gair byth am y cosyn." Dyna y stori i chwi mor agos ag y medraf ei chofio fel y clywais hi gan fy hen gyfaill anwyl ag y buom yn eistedd ar ei lin lawer tro yn 1848, ac mewn blynyddoedd wedi hyny yn gwrandaw arno lawer tro yn rhai o brif Sasiynau Cymru.

SIOMEDIGAETH.

Dyma ystori a glywais gan foneddwr oedd yn Ngholeg y Bala yn 1848: y mae yn fyw ac yn iach heddyw, ac yn llywyddu ar Goleg lle y troir allan 30 o ysgolfeistriaid bob blwyddyn. Wrth edrych arno y dydd o'r blaen, meddyliwn mai ychydig o ddynion sydd i'w cael wedi gwneyd cymaint o waith, a hwnw yn waith mor bwysig yn ystod y ddwy flynedd ar bymtheg ar hugain diweddaf, ac yn cadw ei oedran mor dda. Hir oes iddo eto, meddaf, i barotoi dysgawdwyr i "Gymru Fydd."

Cafodd dau o'r myfyrwyr wahoddiad gan Miss Owen i fyn'd i Ivy House i gael tipyn o swper. Trêt o'r mwyaf oedd hwn i'r bechgyn, oblegid yr oedd llawer ohonynt nad oedd eu byrddau yn orlwythog gan ddanteithion. Struggle fawr fu hi ar lawer bachgen yn y Bala, tua deugain mlynedd yn ol, i gael y ddau ben Ilinyn yn nghyd. Ni ddywedaf fod yr un ohonynt erioed wedi dioddef eisieu bwyd, ond bu yn fain iawn ar lawer un ohonynt, ond daeth llawer ohonynt yn mlaen trwy'r cwbl, a buont yn anrhydedd i Gymru. Yr oedd y pryd hyny, foneddigesau tyner—galon yn y Bala, fel y mae yn awr, ac os clywid am un o'r bechgyn yn gorfod gwasgu arno ei hunan, buan iawn y deuai a bara a chig y boreu a bara a chig y prydnawn, fel y daeth yr aderyn hwnw a'r un luxuries i'r hen brophwyd Elias ar lan afon Cerith. Un o'r boneddigesau tirion hyny oedd Miss Owen, Ivy House. Gwahoddai y students yn eu tro, fesul dau neu dri, a red letter day fyddai hwnw yn Nyddlyfr y bechgyn. Wel, daeth tro fy hysbysydd i fyn'd yn nghwmni un o arwyr y cosyn a'r ginger wine" i Ivy House ryw noson. Bu gryn barotoi, rho'i coler lân, tipyn o olew ar y gwallt, ac felly yn y blaen. Yr oedd un o'r bechgyn yn lletya ar gyfer yr Hen Goleg, a'r llall gyda'r hen wreigan y buom yn son am dani. Edrychai y myfyrwyr ereill oeddynt yn lletya yn yr un man yn hynod o ddigalon, wrth weled y ddau fachgen lwcus yn cychwyn i'r wledd.

Cyrhaeddwyd Ivy House, a dyma y forwyn at y drws ac ebai un ohonynt,—"Ydi Miss Owen i fewn os gwelwch yn dda ?" Nag ydi yn wir, syr," meddai Dorcas. "Ydech chi yn ei disgwyl hi i fewn yn fuan," ebra y mwyaf o'r ddau. Mae arnaf ofn na ddaw hi ddim yn fuan, syr," atebai Dorcas, mae hi wedi myn'di dy Mrs.———— i swper." "O yn wir," meddai y myfyriwr oedd yn cymeryd y flaenoriaeth yn yr ymddiddan, "Dudwch wrth Miss Owen ein bod ni wedi galw, nos da Dorcas, nos dawch."

"Wel, be nawn i rwan John bach, ydi fiw i ni fyned i dy lodgin di na fy lodgin ina, ne fydd dim byw i ni, mi blagith y bechgyn acw ein eneidiau allan o'n cyrph ni."

Sefyll wnaeth y ddau am enyd yn ymyl y tyrpec ucha i fwrw y draul, ac i gymeryd y bearings fel y dywed y llongwyr.

"Well gen i fyned i fy ngwely heb damaid o swper na myn'd i'r ty yn ol," meddai yr ieuengaf. "Be ddyliet ti John bach, da ni yn cael wicsen bob un, a haner pwys o ben mochyn o siop yr hen frawd John Roberts, Pendre." "Wel, ie yn wir" meddai'r lleiaf, drychfeddwl teilwng o Plato."

Felly fu, aethpwyd i siop John Roberts, a chafwyd yr ymborth a enwyd. Lapiwyd y wics a'r brawn pen mochyn mewn papyr glân, ac awd, nid at afon Cerith, ond at y Llyn Tegid. Eisteddodd y ddau fyfyriwr ar lan y llyn, ac ni fwynhaodd yr hen brophwyd wledd yn fwy wrth yr afon Cerith nag y darfu "meibion y prophwydi" y noson hono ar lan môr y Bala.

Têg ydyw dyweyd, mai anghofio y gwahoddiad a wnaeth Miss Owen, ac iddi wneyd y peth i fyny y noson ganlynol. Ond buasai yn llawer gwell gan y bechgyn pe buasai y foneddiges dirion wedi anghofio y peth o gwbl, oblegid pan aeth i login y ddau y dydd canlynol, ac i wneyd apology, ac i'w hail wahodd, daeth y gath allan o'r cwd, a mynych y gofynwyd iddynt yn ystod y tymor hwnw yn dra choeglyd, "Bryd ydech chi yn myned i Ivy House eto?" Y mae un o'r ddau fachgenyn fyw fel y dywedais, ac os oes rhyw- un o'm darllenwyr yn amheu yr ystori, ond iddynt ddyfod yma ataf fi, rhoddaf iddynt fy awdurdodau.