Adgofion Andronicus/Y Wesle Ola

← Eglwys Llywarch Hen

Adgofion Andronicus gan John Williams Jones (Andronicus)

Robat y Go' →

Y WESLE OLA'.

NID ydwyf yn gwybod ond am un dref yn Nghymru heb un capel Wesleyaidd ynddi—efallai fod mwy, fel ag y mae trefydd heb gapel Methodus, heb gapel Baptist, ac heb gapel Annibynwyr. Nid ydwyf chwaith yn myn'd i esbonio paham na chafodd Cyfundeb nerthol a phoblogaidd y Wesleyaid ddyfnder daear yn y dref yr ydwyf yn myn'd i son am dani. Saif y dref ar lan llyn prydferth yn un o siroedd mwyaf mynyddig Cymru. Bu yno Wesleyaid gynt, ac wrth ben y fynedfa i'r capel yr oedd maen, ac arno yn gerfiedig un o ffraethebion y diwygiwr mawr, a sylfaen ydd y Cyfundeb Wesleyaidd.

Adeiladwyd y capel y soniwn am dano yn mlynyddau boreuol y ganrif hon, a bu yno eglwys am lawer o flynyddoedd, ond llai a llai yr aeth, nes o'r diwedd ni adawyd ond dau i ymgynull yn nghyd. Ymaflodd y ddeuddyn hyn yn "rhaffau yr addewidion" am lawer o fisoedd. Onid oedd addewid? "Lle y byddo dau neu dri wedi ymgynull yn fy enw i yno y byddaf inau yn eu canol;" a thorodd y Gwr Mawr erioed ei "gyhoeddiad " yn y capel bach y soniwn am dano.

Rywle tua y flwyddyn 1850, ar ddiwrnod oer yn y gwanwyn, aeth un o'r ddau" i mewn i lawenydd ei Arglwydd, a gallasai yr un ddyweyd fel Elias, "Wele, minau fy hunan a adawyd."

Y nos Sadwrn dilynol, aeth gwr ty nesaf i'r hen bererin unig ato, hen Galfin rhonc a dadleuwr athrawiaethol heb ei fath, a dywedodd, "Wel, Edward bach, waeth i ti heb na myn'd i'r capel Wesley yna ar ben dy hunan; mi alwa i am danat ti yn y bore, ac mi gei ddwad efo fi i'r capel mawr; cawn eiste' wrth y stove fawr ar ganol y capel. Mae Dafydd Rolant yn pregethu,a rhwng gwres y stove a gwres yr hen Ddafydd mi g'neswn ni dipyn ar dy hen galon di, er mai Calfiniaid yden ni."

"Na ddo'i byth, Evan; mi a i i'r hen gapel Wesley tra y medr yr hen goese' yma fy nghario i.

Wel, Ned, be nei di ono, ddaw ono neb atat ti, wyddost ti. Ydi yr Ysbryd ddim wedi addo d'od os na. bydd ono ddau neu dri."

"Fydda i ddim ono 'nhun, Evan; mi a i ono, ac mi ddarllena benod, ac mi ledia benill—yr hen benill yma, Evan, ac mi canaf hi, a mesur byr dwbl, wyddost ti, ydi o."

Ar hyn, taranai Edward yr hen dôn "Pererin geiriau hyn :—

"Pererin wy'n y byd,
Ac alltud ar fy hynt,
Yn ceisio dilyn ôl y praidd,
Y tadau sanctaidd gynt;
I'mofyn gwlad sydd well,
Er fod ymhell yn ol,
Trwy gymhorth gras, yn mlaen mi af,
Dilynaf finau 'u hol."

Canai Edward gyda hwyl anghyffredin, a gwaeddai yn ddychrynllyd pan yn canu, "Y praidd—Y tadau sanctaidd gynt." Wrth gwrs, nid oedd "praidd" na. "thadau sanctaidd" yn y byd yn ngolwg Edward ond y tadau Wesleyaidd.

"Fydda i ddim wedi bod ar fy nglinie bum' mynud," dywedai Edward, "na fydd yno ddau yn y capel." "Pwy fydd y ddau, Ned?" gofynai Evan.

Wyt ti yn meddwl y meder John Wesley edrach arna i yn yr hen gapel ar ben fy hunan, yn treio fy ngore i wneyd y dau neu dri' i fyny, ac yn methu. Na, mi ddoith i lawr o'r nefoedd, ac os na feder o ddwad ei hunan mi fydd yn siwr o yru ei frawd Charles, ac yr oedd o yn gantwr, ac yn fardd hefyd. Mae genoch chi rai o'i benillion o yn eich llyfr hymns chi; dyma un o honyn' nhw :"——

Ai marw raid i mi,
A rhoi fy nghorff i lawr?
A raid i'm henaid ofnus ffoi
I dragwyddoldeb mawr?"

Parhau i fyn'd i'r hen gapel ddarfu Ned am rai misoedd ar ben ei hunan, a chafodd lawer o hwyl gyda John a Charles Wesley a'r Hwn oedd wedi dyfod i'r "canol." Ond daeth y dydd yr oedd yn rhaid cau drws y capel Wesley y tro olaf. Yr oedd yn rhaid talu trethi a'r llog arian, a feddai Edward druan mo'r arian. Y diwrnod ar ol ffair G'lanmai oedd y " Sul ola'." Mae llawer un heblaw yr hwn sydd yn ysgrifenu yr ysgrif fechan hon yn cofio yr hen wr haner dall, "Edward llygad bach," fel ei gelwid, yn myn'd i'r capel Wesley am y tro olaf. Byddaf yn meddwl yn aml am ei wynebpryd pan yr oedd yn cloi drws am y tro ola'." Yr oedd amryw ohonom ni blant y dref wedi hel o gwmpas y drws, a'r hen gyfaill ffyddlon Evan, yr oedd yntau wedi dyfod yno i'w arwain adref. Wel, Ned, gawsoch chwi dipyn o gynulleidfa acw heno?" gofynai Evan.

Llon'd y capel yn llawn, Evan bach. Yr oedd acw lawer yn gorfod sefyll, wel'd di."

"Pwy oedd acw, Ned? welest ti Sentars ne Fethodus?

"Yr oedd hi fel dydd y Pentecost. Yr oedd y Parthiaid a'r Mediaid a'r Elamitiaid, a thrigolion Mesopotamia a'r India," &c.

"Welest ti neb oeddet ti yn nabod, Ned?" (Fedrai Ned ddim gwel'd neb).

"Do nenw'r dyn. Yr oedd John a Charles Wesley ono, ac wedi dwad a George Whitfield efo nhw, a Thomas Charles, Williams o'r Wern, a Christmas Evans, efo'i lygad bach," medde Ned.

Wel, pwy bynag oedd yno, yr oedd Edward wedi cael gwledd. Yr oedd yn ei feddwl ef John Wesley wedi dyfod yno i draddodi y funeral oration, a Charles Wesley i ganu y requiem.

Y nos Fercher dilynol, gwelid Edward yn myn'd tua'r Capel Mawr yn mraich Evan i gynyg ei hunan i'r Calfiniaid. Yr oedd yn perthyn i'r Capel Mawr ddau "brophwyd" mawr, a thua haner cant o feibion y prophwydi. Ar ol i un o "feibion y prophwydi " ddechreu y seiat, gofynai y pen blaenor, "A oes yma rywun o'r newydd yma heno, neu rywun a phapyr o eglwys arall?

Cododd Evan ar ei draed, a dywedodd, "Mae Edward Richards wedi dwad yma i gynyg ei hunan i ni."

"Oes geno fo bapyr, Evan?"

"Sut y ca'i y creadur, druan, bapyr; 'doedd ono neb i roid un iddo fo. Yr oedd o ono ar ben ei hun fel cyw jac do er's talwm."

Yr oedd y prophwydi a meibion y prophwydi erbyn hyn bron yn methu dal, ac meddai yr hen flaenor, "Dr. ———, ewch chi i ymddiddan â'r hen frawd."

Gyda gwyneb siriol aeth y doethawr anwyl at Edward, a dywedodd,—

"Wel, Edward bach, ydech chi yn meddwl y medrwch ch'i wneyd eich cartre' efo ni?"

"Wn i ddim yn wir, syr; fydda i ddim eisieu cartre yn rhyw hir iawn eto; mi gaf fi fyn'd at yr hen deulu cyn hir."

"Pwy ydi' yr hen deulu,' Edward?"

"O, pobl John Wesley ydi fy nheulu i; mae yn dda iawn gen i am yr hen Wesleys."

"Ydech chi yn meddwl, Edward, y medrwn ni wneyd Calfin ohonoch ch'i?'

"Na fedrwch byth; Wesley fydda i tra y bydda i byw, a Wesley fydda i hyd dragwyddoldeb.

Wel, wel, Edward bach, pob peth yn dda; i'r un fan yr yden ni yn treio myn'd i gyd."

Mae Edward wedi myn'd at ei deulu" er's llawer dydd, ac y mae'r anwyl Ddoctor Parry wedi myn'd ar ei ol. Wn i ddim i ba gapel y mae y ddau yn myn'd, oblegid "yn nhy fy Nhad y mae llawer o drigfanau,” ac os oes yno gapel Wesley gallwn fod yn ddigon siwr mai gyda'i deulu y mae Edward Richards. Edward oedd the last of his race o "deulu" y Wesleyaid yn hen dref Galfinaidd y Bala.