Bywyd y Parch. Ebenezer Richard/Pen VI
| ← Pen V | Bywyd y Parch. Ebenezer Richard gan Henry Richard a Edward W Richard |
Pen VII → |
PEN. VI.
Ei ymdrechiadau i ledaenu gwybodaeth yn y wlad am y Cymdeithasau crefyddol—Llythyr at gyfeillion ar farwolaeth plentyn—Llythyr at Gymdeithasiad Dinbych—Un arall at Mrs. Margaret Thomas.
YR ydym yn awr wedi agoshau at y flwyddyn 1814. Yn nghylch y pryd hwn ymddengys iddo gyssegru llawer o'i amser a'i lafur i ddwyn ger bron y wlad yn gyffredinol achos y Cymdeithasau crefyddol mawrion, a sefydlasid yn ddiweddar yn y deyrnas hon, sef y Beibl Gymdeithas a'r Gymdeithas Genhadol. Cafodd fod anwybodaeth mawr yn mhlith ei gydwladwyr yn y cymmydogaethau hyny, am natur ac amcanion goruchel y sefydliadau hyn, a'r angenrheidrwydd dirfawr oedd am danynt. Ymroddodd gyda'i zel a'i ddiwyd-· rwydd arferol i'r gwaith hwn. Casglai yn nghyd o bob parth hanesion ac hysbysiadau i'w gydwladwyr uniaith, i osod ger bron y gwahanol gynnulleidfaoedd, yn yr areithiau a'r cyfarchiadau nerthol a hyawdl a wnai ar amser y casgliadau blynyddol at y dybenion hyn. Y mae yn debyg na feiir arnom, os dywedwn iddo wneuthur mwy, trwy y moddion hyn, at gynhyrfu meddwl y rhan hon o'r wlad o leiaf, gyda'r gorchwylion hyn, na nemawr un arall.
Mewn perthynas i'r blynyddau canlynol, nid oes genym ddim neillduol i'w adrodd am dano, ond fod ei lafur cyson a diflin gyda phob rhan o achos yr efengyl, yn parhau ac yn cynnyddu yn feunyddiol. Teithiai lawer trwy bob rhan o Gymru, y Gogledd yn gystal a'r Deheudir, ac ennillai barch a chymeradwyaeth iddo ei hun yn mhob man; nid yn unig oherwydd ei ddawn a'i ddefnyddioldeb yn ei wahanol swyddau, ond hefyd trwy burdeb difrycheulyd ei fywyd, yn nghyd a hynawsedd a boneddigeiddrwydd ei ymddygiadau.
Diau y bydd yn dda gan lawer, yn enwedig rhai mewn cyffelyb amgylchiadau, i weled y llythyr canlynol, a anfonodd yn y flwyddyn 1816 at ei gyfeillion Mr. a Mrs. Davies, Carnachen-wen, Sir Benfro, ar farwolaeth eu hunig blentyn. Ei gyfieithu yr ydym yn llythyrenol o'r iaith Saesoneg, yn mha un yr ysgrifenwyd ef.
FY ANWYL A'M HYBARCH GYFEILLION,
Teimlais yn fynych awydd i ysgrifenu ychydig linellau atoch, o dan eich trallod presennol, eto yr wyf yn gobeithio fy mod yn deimladwy o fy annheilyngdod a'm hollol anaddasrwydd at orchwyl mor anhawdd a gweinyddu cysur effeithiol i eneidiau sydd yn ochneidio dan ofidiau a thrallodau allanol, ac yn cael eu hysgwyd ar donau siomedigaethau y byd hwn. Yn wir, gwaith yw hwn a berthyn i'r Ysbryd dwyfol ei hun: Efe yn unig eill orchymyn tawelwch i enaid tymhestlog: Efe eill lefaru tangnefedd ac esmwythder yn nghanol y dyryswch mwyaf, yr hyn a wyddoch yn dda. Pa fodd bynag, dymunwn gydymdeimlo yn dirion â chwi, gan gofio fy mod inau hefyd yn y corph, yn ddarostyngedig i'r un profedigaethau, ac i'ch cynnorthwyo hyd ag y gallaf, i ddwyn eich baich gyda ffydd, amynedd, ac ymostyngiad i ewyllys Duw.
"Dymunwn yn ostyngedig gynnyg yr ystyriaethau canlynol, er eich cysur a'ch cynnaliaeth:
1af. Yystyriwch ben-arglwyddiaeth a goruchafiaeth Duw mawr. Yr ydym yn fwy yn eiddo iddo ef nac i ni ein hunain, ac yn fwy hollol o dan ei drefniad, Salm c. 3; 1 Cor. vi. 20; yr hyn hefyd sydd wir am ein perthynasau agosaf ac anwylaf, a phob meddiannau sydd genym yn y byd. Y mae Job sanctaidd yn cydnabod y pen-arglwyddiaeth hyn. Job i. 21.
"2il. Ystyriwch gyfiawnder yr oruchwyliaeth ddwyfol hon, wrth eich hamddifadu o eich hunig a'ch hawddgar faban. Nid yw Duw yn gweithredu mewn modd traawdurdodus, ond fel brenin doeth a chyfiawn. Ni wnaeth efe ddim cam gan hyny pan gipiodd blentyn anwyl o freichiau mam dyner. Dywediad ardderchog oedd hwnw o eiddo un o'r henafiaid (ancients,) pan dderbyniodd y newydd am farwolaeth ei fab, "Yr oeddwn yn gwybod i mi genedlu un i farw." ("I knew that I begat a mortal.")
3ydd. Ystyriwch nas gall fod ammheuaeth am ddedwyddwch presennol eich hanwyl faban. Y mae marwolaeth Crist wedi gwneuthur iawn am euogrwydd pechod Adda, Rhuf. v. 18, 19; ac, am fod yr euogrwydd wedi ei gymeryd ymaith, nis gall cospedigaethau y pechod hwnw ganlyn yn y sefyllfa ar ol hon; a chan nad oes gan blant ddim euogrwydd personol, o'u heiddo eu hunain, y mae eu hiachawdwriaeth hwy yn canlyn o angenrheidrwydd, felly y mae ein Harglwydd yn llefaru, fel pe bai'r nefoedd yn cael ei pherchenogi yn benaf gan y rhai bychain hyn, Matt. xix. 13, 14.
"4ydd. Ystyriwch ei fod wedi cyflawni dyben ei greedigaeth, a'r amcanion i ba rai yr anfonodd Duw ef i'r byd. Y mae yn wir na wnaeth ond arosiad byr, a bod ei gynneddfau a'i alluoedd yn wanach na'r rhai sydd wedi cyrhaedd cyflawn oed. Nis gallasai ef wneuthur un dewisiad gweithredol, na chyflawni un gwasanaeth personol, ond atebodd efe y dyben i osod allan berffeithiau a rhagluniaeth Duw; ac yn amgylchiadau ei enedigaeth, a'r tiriondeb a fu yn gwarchac trosto yn ei fabandod, yr oedd yn esiampl neillduol o allu, doethineb, a daioni Duw. Da fyddai, pe b'ai y rhai sydd yn marw yn oedranus yn ateb dyben eu creedigaeth mor uniawn a'r rhai sydd yn marw mewn cyflwr o fabandod.
5ed. Yr wyf yn cyfaddef mae unig blentyn oedd yr eiddoch chwi, yr hyn a wna eich profedigaeth yn drymach, ond eto cofiwch amgylchiad Job, i. 18, a'r weddw o Nain, Luc vii. 12. Gwelwch ufudd-dod parod Abraham yn achos ei unig fab; ond, uwchlaw y cwbl, ystyriwch ddigyffelyb gariad Duw, yr hwn a roddodd ei Fab, ei anwyl, ei gyntaf-anedig, ei unig Fab, drosom ni, Ioan iii. 16; Esaia liii. 6-10.
6ed. Ystyriwch eich sefyllfa gyfammodol eich hunain. Mae eich rhan yn y cyfammod yn sicr, pa beth bynag y mae yn ei gymeryd oddiwrthych. Y mae Duw ei hun yn eiddoch chwi, a holl addewidion y cyfammod newydd. Y mae Crist, Mab Duw, yn eiddoch chwi, a holl bwrcas ei waed, 1 Cor. iii. 21, 22. Y mae yn fendith fwy bod ein hunain yn blant i Dduw, ac yn aerion (heirs) etifeddiaeth nefol, na chael teulu lluosog, a'r llwyddiant mwyaf yn ein bywyd, Esaia lvi. 5.
7fed. Ac yn olaf, dymunwn i chwi ystyried fod yn rhaid i ni fyned yn fuan at ein cyfeillion ymadawedig, a bod gyda hwynt drachefn. Fy anwyl gyfeillion, nid ysgariad tragywyddol ydyw, ond yn unig am amser. Nid ydyw ond y pellder sydd rhwng y ddau fyd, ac weithiau nid yw hyny ond un cam, ie, efallai ddim ond y gwahaniaeth o un anadl. Mewn gronyn bychan, bychan iawn, cawn ein hunain mewn syndod hyfryd, wrth eu gweled drachefn, a'u mwynhau yn llawer perffeithiach, a byth, byth heb deimlo mwyach arteithiau ysgariad oddiwrth ein gilydd. Fel hyn y cysurai Dafydd ei hun, 2 Sam. xii. 22. Nid ydyw eich hanwyl William ond wedi cychwyn ryw faint yn gynt, ac wedi myned ychydig yn mlaen.
"Nid oes un Cristion gwirioneddol heb groes o ryw fath neu gilydd, oddifewn neu oddiallan; priodol gan hyny y gallai'r prydydd ddywedyd,
Ai neb ond Simon garia'r groes,
A'r lleill i gyd yn rhydd?
I bawb mae croes, yn mhob rhyw oes,
A chroes i tithau sydd.'
Ond, O gystuddiau hyfryd sydd yn ein diddyfnu oddiwrth y byd truenus hwn, sydd yn foddion i farweiddio ein llygredigaethau, a'n dysgu i fyw yn fwy cyson trwy ffydd ar Iesu Grist, ac i sefydlu ein holl obaith a'n dysgwyliadau ar fyd arall, a gwell.
"Y mae cystuddiau sancteiddiedig i'w dewis fil o weithiau yn hytrach na llwyddiant ansancteiddiedig. Y mae y trallodau trymaf tu yma i uffern yn llai, lawer llai, nac y mae ein hanwireddau yn haeddu. O ras difesur! gallasai fod yn ei law yn lle gwialen geryddol Tad cymmodlawn, gleddyf tanllyd y Barnwr digofus; ac yn y nefoedd, fy anwyl gyfeillion, y bydd cof am fustl a wermod y gofidiau a gyfarfuoch yma, yn tueddu i felysu archwaeth y mwyniant nefol, oblegid pa fwyaf caled fyddo yr ymdrech, mwyaf gogoneddus fydd y fuddugoliaeth; pa fwyaf peryglus fyddo'r fordaith, mwyaf croesawus fydd y porthladd; pa trymaf y byddo'r groes, disgleiriaf fydd y goron; gan hyny, na fydded i galedi eich taith beri i chwi anghofio, eithr yn hytrach i hiraethu mwy am eich cartref. Fel hyn yr wyf yn anfon y fasgedaid fychan hon o loffion, fel arwydd o'm cydymdeimlad a'm parch diffuant, gan wybod na ddiystyrwch hwynt, er eu bod yn dyfod oddiwrth yr annheilyngaf o'ch cyfeillion,
Y mae y llythyr canlynol yn esbonio ei hun:
"Y Brodyr yn gynnulledig yn Nghyfarfod Misol Sir Aberteifi, at y Brodyr yn gynnulledig yn Nghymdeithasiad Dinbych, yn anfon annerch,—Gras, trugaredd, a thangnefedd, oddiwrth Ben yr Eglwys, a fyddo yn ehelaeth yn eich mysg.
"ANWYL A PHARCHEDIG FRODYR,
Yr ydym yn awyddu cydnabod ar bob achlysur yr undeb cadarn a diwahan sydd wedi parhau er ys cymaint o flynyddoedd rhyngom ni yn y Deheubarth a'n hanwyl frodyr yn Ngogledd Cymru; a chan ein bod yn teimlo mawr bryder rhag iddo mewn un modd wanhau na llaesu, yr ydym mewn gwir ofid pan fyddo neb o'n Cymdeithasiadau yn myned heibio heb rai o honoch chwi ynddynt i fod yn gymhorth i ni yn y gwaith. Gyda golwg ar hyn, cytunasom o unfryd i anfon yr ychydig linellau hyn i'ch Cymdeithasiad, gan attolwg arnoch, fod i nifer fawr o honoch ddyfod trosodd i'n cymdeithasiad flynyddol, sydd i fod yn Aberystwyth, y 24 a'r 25 o Mawrth nesaf. Ni all fod yn anhysbys i lawer o honoch, mae hon ydyw y luosocaf a feddwn yn y Deheubarth, a bod tywalltiadau mawr, anghyffredinol, a rhyfeddol o'r Ysbryd Glan wedi bod ynddi lawer blwyddyn, a'i bod hefyd y nesaf a'r fwyaf cyfleus i Ogledd Cymru yn ein holl siroedd.
Anwyl frodyr, nid ydym ond dwy chwaer yn yr holl deyrnas; a phan fyddo rhyw ddiffyg ar y naill, ni fedd un lle ar y ddaear i droi am gymhorth ond at y llall. Y mae llaweroedd yn Lloegr a Chymru yn edrych ar ein hundeb gyda llygaid cenfigenus, ond bydded i hyny ennyn ein zel yn fwy am ei gadw yn ddigoll a difwlch. Byddai yr oerni lleiaf rhyngom yn achos o ahâ yn ngwersyll ein gelynion, ac yn wendid digyffelyb yn ein gwersyll ninau; gan hyny, yr ydym yn taer ddymuno arnoch ein gwrando y waith hon, gan addaw, os cawn brawf o'ch ffyddlondeb y tro presennol, pa beth bynag a ofynoch genym, ac a fyddo yn bosibl i ni ei gyflawni, ni a'i gwnawn.
"Arwyddwyd, dros y Brodyr, genyf fi,
"EBENEZER RICHARD,
"Ysgrifenydd Cymdeithasiad y Dehau."
Yn y mis canlynol i ddyddiad y llythyr uchod, anfonodd un arall at wraig dduwiol yn eglwys Penmorfa, (yr hon ar y pryd oedd yn dyoddef rhyw adfyd trwm,) rhanau o ba un a roddir yma.
AT MRS. MARGARET THOMAS, FFYNNON-BERW.
"CHWAER ANWYL,
Y mae yn dra gofidus i fy meddwl hyd y dydd heddyw na allaswn gael cyfleusdra i'ch gweled pan yr oeddwn yn eich cymmydogaeth, ond fe'm lluddiwyd gan amgylchiadau anocheladwy. Nid wyf yn cofio fy mod erioed o'r blaen yn Penmorfa na byddwn yn eich gweled yno, a gallaf ddywedyd fod eich presennoldeb yn hoff bob amser. ******* "1. Ystyriwch, chwaer anwylaf, fod cystuddiau yn ein diddyfnu oddiwrth y byd. Dyma'r alws mae Duw yn roddi ar fronau'r creadur. 2. Yn gweithio ymostyngiad tan alluog law Duw. 3. Yn dysgu gostyngeiddrwydd. 4. Yn cyffroi i ddiwydrwydd. 5. Yn ein deffro i weddiau. Ac yn 6. Yn ein cydffurfio â delw Duw, a'n haddfedu i ogoniant.
"I'r dyben o fod yn anrhydeddus tanynt, ystyriwn y pethau canlynol:
Yn 1. Ein mawr drueni ein hunain, a'n bod yn haeddu pethau mwy. 2. Dyben Duw yn eu danfon ï'n cyfarfod. 3. Yr addewidion o gynnaliaeth tanynt. 4. A'r daioni sylweddol sydd yn deilliaw o honynt. Ni ddanfonir cystudd byth i gyfarfod a'r duwiol, ond ar neges briodol. Cofiwch y dywediad, "Mae arwydd gwaeth yw bod heb gerydd na bod tan gerydd." Bod yn Gristion, ac yn Gristion goddefgar, sydd yn anrhydedd dau-ddyblig. Er bod eich baich yn drwm, nid oes genych hir ffordd i'w gario. Pa beth ydyw croes amserol, at wisgo coron dragywyddol?
"Yn nghanol llawer o bob rhyw wasanaeth, ymdrechais anfon atoch yr ychydig linellau hyn, gan obeithio y ca'nt chwi yn llawer iawn gwell. Dymunaf fy nghofio yn garedig at eich gwr, eich mab, a'i deulu, yn nghyd a'ch merch; a dymunaf gael fy nghofio genych o flaen gorsedd gras.
Ydwyf, chwaer anwyl,
Yr annheilyngaf o'ch brodyr oll,
A'ch gwas dros Grist,
EBENEZER RICHARD.