Bywyd y Parch. Ebenezer Richard/Rhai o ddywediadau Mr. Richard

← Taflen llafur

Bywyd y Parch. Ebenezer Richard gan Henry Richard a Edward W Richard

Pregeth y Parch. Ebenezer Richard

RHAI O DDYWEDIADAU MR. RICHARD AR AMRYWIOL
DESTUNAU, AC AR WAHANOL ACHLYSURON.

Y MAE y sylwadau canlynol wedi eu casglu o wahanol gyrau, ac nid ydym ni wedi gwneuthur dim ond cysylltu y rhai a berthynent i'r un pwnc â'u gilydd. Cofion ydynt o'r hyn a gadwyd ar feddyliau amrywiol gyfeillion wedi clywed eu traddodi gan Mr. Richard. Ni byddai ef ei hun yn arfer ysgrifenu sylwadau o'r natur hyn, ac nid oedd un angenrheidrwydd iddo wneuthur felly, oblegid yr oeddynt bob amser yn ymddangos yn tarddu i fynu yn barod, megis o ffynnon ddiyspydd, pan y byddai gofyn am danynt. Galarus yw genym feddwl fod mor ychydig o honynt ar gael, canys diau genym, wrth gofio y cyflawnder o'r cyfryw sylwadau oedd ganddo ar bob achlysur, fod cannoedd o honynt wedi myned ar ddifancoll.

WRTH BREGETHWYR.

Yn y Cyfarfod Misol cyntaf ar ol marwolaeth y Parchedigion Ebenezer Morris a David Evans, safai i fynu yn nghyfarfod yr eglwys mewn dagrau a dywedai, Rhaid i ni fyned yn mlaen fel arferol, ond anarferol iawn yw hi arnom ni heddyw, oblegid y mae peth hynod wedi ein cyfarfod—colli y ddau frawd enwocaf a feddem, a'u colli, nid wedi myned yn hen a methiedig, ond yn nghanol eu nerth a'u llafur. 'Nawr, y cyngor a roddaf i'm brodyr yn y weinidogaeth yw, sefwch yn eich ranks. Pan fyddo generals mawr yn syrthio yn y frwydr, y mae yn beryglus iawn os bydd yr is-swyddwyr, rhyw officers bach, yn rhuthro yn mlaen i geisio llanw lle y general; y ffordd oreu yw i bob un gadw ei le ei hun yn y gad; felly chwithau, fy mrodyr, na fydded i neb wthio o'i le, nes y byddo galw arno, ond pob un fyddo yn ymofyn yn hytrach am y lle isaf. Nid rhaid i ni ofni na chawn Dduw gyda ni, oni rwystrwn ni ef: ofni ein hunain a ddylem ni yn fwy na dim. Cofiwn mae yr hyn sydd angen arnom ni yw cael, dau parth o'u hyspryd hwy,—nid eu cotiau, na'u lleisiau, na'u tônau, ond eu symlrwydd, eu gostyngeiddrwydd, a'u zel; dynion plain iawn oeddynt hwy, heb ddim rhyw blygiau a nadau yn perthyn iddynt. Mae eisiau arnom ni gofio sylw ein hanwyl frawd E. Morris; yn ngwyneb fod rhyw rai yn ymadael â'r corph, dywedai, Pe b'ai llawer o honom yn myned i'r clawdd, yma a'r ffos draw, gwna Duw ofalu am ei achos: 'y mae y llywodraeth ar ei ysgwydd ef.'

Yn wyneb yr amgylchiad hwn, mae rhai oedd yn ymddiried mewn braich o gnawd a'u gobaith wedi pallu, ond chwilio am ryw ddyn y byddant hwy eto, ac ymafaelu ynddo, a dweud, Rhaid i chwi ddyfod fynu yn eu lle hwynt. Bydd eraill sydd wedi bod yn derbyn peth oddiwrth Dduw trwy eu gweinidogaeth yn galaru ac yn tristâu yn fawr am danynt, ond mwy o weddio a ddylai fod gan bawb yn y dyddiau hyn dros genadau Duw, y gwragedd a'r merched, yn gystal a'r gwŷr.

A chofiwn, yn ein tristwch, mae nid galaru yr ydym am eu bod wedi syrthio i afael rhyw bechod neu brofedigaeth, O nage, ond un yn dweud wrth ei wraig y diwrnod y bu farw, Mary fach, mae'r brenin yn y golwg, dim ond myned i'r wlad heddyw;' a'r llall yn dweud, Yr wyf fi, Thomas bach, yn gorphen fy ngyrfa mewn llawenydd, mewn tangnefedd.' Dyna farw braf. Cofiwch bob amser am y tair C—cyflwr, cymeriad, a chenadwri.

Gofalwch, fy mrodyr, am eich crefydd bersonol. Y mae lle i ofni fod llawer dyn yn meddwl y bydd ei bregethau yn rhyw gysgod iddo, ond cysgod gwael wna y rhai hyn. Rhaid i ni bwyso ar Grist am iachawdwriaeth fel eraill. Os pwyswn arno ef, nid awn byth i uffern; ond os pwyswn ar ein pregethu, yr ydym yn sicr o syrthio yno. A ydyw pregethu wedi eich gwneud yn llai gweddiwr? Os felly, mae'n wael iawn. O fy mrodyr mae eisiau rhyw ris pellach arnom ni mewn duwioldeb personol, nes byddom yn ymestyn fel Paul hyd at adgyfodiad y meirw,' fel y gwelwch y race-horse yn ymestyn, fel pe dymunai fod ei drwyn ar y cyrch-nod, pan byddo ei draed yn mhell. Dylai hyn fod yn benaf rhagoriaeth yn ein golwg, bod yn dduwiol iawn, yn 'ber-arogl Crist' yn mhob man, yn bethau cysegredig i'r Arglwydd. Os byw, byw i'r Arglwydd; os marw, marw i'r Arglwydd'; pa un a'i byw a'i marw, eiddo yr Arglwydd. Nid ydym. ni ond crefyddwyr bach iawn eto. Mesurwch eich hunain wrth dduwiolion y Bibl. Sefwch yn ymyl dyn duwiol y Salm gyntaf. Sefwch yn ochr dyn duwiol y bymthegfed Salm. Nid cydmaru ein hunain a ddylem â chrefyddwyr ein hoes ni-oes o grefyddwyr gwael yw ein hoes ni-ond mesur ein hunain wrth esiamplau gair Duw, 'mesur y cysegr.' Ymofynwch am ryw beth newydd o hyd mewn profiad ysbrydol, onide chwi ewch yn ddiflas iawn yn eich gweinidogaeth. Mae'n dda cofio hen bethau, ond profiad newydd o Dduw sydd yn dwyn adnewyddiad i'r enaid. Bum yn ddiweddar yn Llundain, a gwelais yr hen bibellau pren oedd yn arfer trosglwyddo dwfr trwy'r ddinas, wedi eu tynu o'u lle. Gofynais beth oedd i wneud â hwy. O, meddai rhyw un, maent yn awr yn hollol ddifudd i ddim ond i'w llosgi, oblegid maent wedi pydru yn y gwasanaeth. Ac mi feddyliais mae felly bydd ar rai o honom ninau; wedi bod yn foddion i ddyfrhau a dadebru eraill, ond heb dderbyn un rhinwedd ein hunain trwy'r gwirionedd, yn pydru yn ein gwaith, ac yn myned yn fit i ddim ond ein llosgi.

Cofiwn, fy mrodyr, mae nid yn mhob man a chyda phob peth y rhydd yr Arglwydd ei gymdeithas. Pan oedd Joseph yn myned i amlygu ei hun i'w frodyr, yr oedd yn rhaid cael yr Aiphtiaid allan yn gyntaf; felly, cyn y datguddio Crist ei ogoniant i'r enaid, mae'n rhaid cau allan lawer o bethau o'r fynwes. Ac nid pechodau rhyfygus yn unig sydd yn yspeilio dynion o wyneb yr Arglwydd, ond yn aml rhyw bethau bychain yn ein golwg ni. Fe robiwyd y dyn o'i arian: Wel, pa fodd? A ddaeth rhyw leidr pen-ffordd i gyfarfod ag ef i'w daro i lawr, a bygwth ei fywyd? O, na bu dim felly; ond fe gollodd ei holl drysor, ni ŵyr yn iawn pa fodd, na thrwy law pwy; felly mae dynion yn cael eu hanrheithio o ffafr yr Arglwydd, a'u holl lewyrch a'u mwynhad crefyddol, nid gan bechodau rhyfygus ac amlwg, ond trwy ryw bethau dirgel nad ydynt hwy eu hunain yn eu hadnabod yn iawn.

Mae eich pen, meddai efe wrth un hen frawd, yn dangos eich bod bron myned oddi yma, ond peth mawr os ydych yn addfedu o ran eich hysbryd. Mae'n drwm os bydd rhaid gwneud â ni fel y bydd y farmer yn gorfod gwneud â'r llafur sy'n pallu addfedu. Ar ol hir ddysgwyl a'i adael cyhyd ag y byddo bosibl, wel, beth wneir iddo, meddai rhyw un? Rhaid i mi ei dori lawr fel y mae. Glas iawn yw e', ac ni bydd fawr werth; ond nid gwiw dysgwyl yn hwy, rhaid i mi ei fedi. Felly y mae lle i ofni y bydd rhaid i'r Arglwydd, ar ol ein gadael am amser maith i edrych a addfedwn, ein cymeryd yn y diwedd yn las ac anffrwythlon iawn.

Dylem fod yn glir iawn am ein hanfoniad i'r weinidogaeth, fy mrodyr. Peth peryglus iawn yw rhedeg i'r gwaith hwn heb ein galw, a pheth diwerth a diawdurdod fydd ein pregethu. Mae dynion yn cymeryd y gorchwyl hwn mewn llaw heb eu hanfon, fel pe bai plant y dref yn cael gafael ar gloch y crier, ac yn myned allan i'w chanu ar hyd yr ystrydoedd, ond nid oes ganddynt ddim ond y swn, heb un awdurdod, ac heb un genadwri chwaith oddiwrth swyddwyr y ddinas. Mae miloedd yn y deyrnas hon yn pregethu, wrth ba rai y dywed Duw, Pwy a geisiodd hyn ar eich llaw chwi? O, mae arnaf ofn cyfarfod â'r gair hwn yn y farn! Mae llawer dyn yn siarad yn. ffraeth am dano ei hun. Pregethwr wyf fi,' meddai'r dyn; ïe, ond pwy a geisiodd hyn genyt? Beth os bydd hi arnom ni fel y dynion mae Crist yn son am danynt, pan elom i ymddangos ger ei fron ef? Buom ni yn pregethu yn dy enw di, yn trafaelu, ac yn llafurio, ac yn chwysu, 'Ac yntau a etyb, Pwy a geisiodd hyn ar eich llaw? nis adnabum i chwi erioed.'

Dylem fod yn grynedig iawn gyda'r gwaith, fy mrodyr, canys gwaith ofnadwy ydyw. . Clywais, O Arglwydd, dy air, ac ofnais,' meddai'r Salmydd. Ychydig, mi feddyliwn, sydd a'r agwedd hon arnynt yn bresennol, yn crynu ac yn arswydo dan rym y genadwri sydd ganddynt. Gwahanol iawn yw teimladau llawer. Chwi glywch ambell un yn dweud, 'Does dim ofn dyn arnaf fi;' nac oes, fe allai, nac ofn Duw chwaith. Gochel i'r Creawdwr dy alw i bwyll. ymarswydwn rhag i ni dristâu yr Ysbryd Glan wrth ein cryfdwr a'n hunan-ddigonedd. Cynnorthwyo gwendid' yw ei swydd ef, ond yr ydym ninau yn fynych mor gryf fel yr ydym yn gallu myned yn mlaen hebddo yn burion. Fel gwelsoch y plant weithiau ar ol dysgu'r multiplication-table i gyd, os bydd rhyw un yn ceisio eu helpu wrth ei adrodd, O na,' meddai'r plentyn, 'peidiwch chwi dweud; 'rwyf fi yn ei wybod i gyd fy hunan.' Felly ninau, yr ydym yn myned mor gynefin â gwaith Duw, fel yr ydym yn medru myned dros y wers ein hunain yn eithaf rhigl. O mi feddyliwn fod yr Ysbryd Glan weithiau yn dyfod i'r odfa gyda dyben i gynnorthwyo ein gwendid ni,' ond, erbyn myned yno, 'does yno neb yn dysgwyl am dano, nac un arwydd fod neb yn teimlo gwendid, ac yntau yn tristâu ac yn troi ei gefn, ac yn ymadael, gan ddweud, 'Does dim o fy eisiau yma.' O fy mrodyr anwyl, ffaelu myned yn mlaen hebddo y byddom ni. Y swn y mae ef yn dymuno clywed yw, 'Ni wyddom ni beth a weddiom megis y dylem.' Wel,' meddai rhyw un, 'pwy oedd yr hurtyn truan oedd fel yna, na wyddai pa beth i weddio? nis gwn inau pryd i ddybenu gweddio wedi dechreu.' Dim llai, fy nghyfaill, na'r Apostol Paul a'i frodyr oedd yn defnyddio'r iaith yna.

Gochelwch segurdod gyda gwaith yr Arglwydd. Marchnatwch, medd Iesu, hyd oni ddelwyf, fel na byddo'r total yr un faint a phan gadawodd y Meistr. Gobeithio na chollwn yr awyddfryd i yru y dalent yn ddwy trwy ddiwydrwydd a llafur. Pob man y sango gwadn eich troed chwi arno,' meddai'r Arglwydd wrth yr Israeliaid, 'a roddais i chwi.' Felly ar dir y weinidogaeth, ni etifeddwn ni ddim ond yr hyn y sango ein traed arno, am hyny rhaid ymdrechu yn galed am bob lled troed a feddiannom. Diogi a bair myned mewn gwisg garpiog, yn y weinidogaeth; ac O mor garpiog y wisg y mae llawer pregethwr yn ymddangos ynddi yn fynych o flaen cynnulleidfaoedd, a hyny yn unig o herwydd diogi. Llaw'r diwyd a gyfoethoga;' a pheth mawr yw dysgu bod yn ddiwyd, llenwi ein hamser â rhyw beth buddiol; nid eistedd wrthi o hyd; a hynod fel y gall dyn heb nemawr o gapital, heb ryw alluoedd cryfion, ymgyfoethogi mewn gwybodaeth a dawn trwy fod yn ddiwyd, yn ceisio defnyddio pob munud i ryw ddyben da. Un diwrnod yw ein hoes ni, ac ni ddylid cysgu dim o hono. Llafuriwch, fy mrodyr, am bethau pwysig a buddiol i ddweud wrth y bobl, ac am rym ac arddeliad wrth eu traddodi. Mynwch y powdwr a'r shots gyda'u gilydd os ydych am ladd dynion trwy eich gweinidogaeth. Mae rhai dynion nad oes ganddynt ddim ond powdwr, tân, a gwreichion, a swn heb ddim sylwedd na gwerth,-'does dim shots gan y rhai hyn. Mae eraill â shots da ganddynt, ond heb rym nac awdurdod wrth eu traddodi; ac mae'n drueni gweled y fath belenau gloewon braf yn syrthio i'r llawr wrth enau'r dryll, o eisiau'r powdwr. O ymdrechwn am gael y ddau-pethau da i'w dweud, a nerth ac arddeliad wrth eu dweud—ac yna caiff dynion eu clwyfo a'u lladd.

Mae gwahaniaeth mawr rhwng pregethu. Mae rhai yn yd glân, yn ebrau pur; eraill yn yd trwy ûs; ac eraill yn ús i gyd, heb ddim swmp na sylwedd.

Ymgeisiwch i eglurhau'r gwirionedd; fel hyn yr oedd yr Apostol Paul a'i frodyr; trwy eglurhad y gwirionedd yr ydym yn ein canmol ein hun wrth bob cydwybod dynion yn ngolwg Duw.' Ond fe fu'r geiriau a ddefnyddir am esgyniad Crist yn dyfod i'm cof i weithiau wrth wrando, A chwmwl a'i derbyniodd ef allan o'u golwg.' Fel hyn mae ambell bregeth yn derbyn y testun allan o olwg y gwrandawyr, i ganol niwl a thywyllwch dudew, nas gellir gweled prin cip arno nac ar y gwirionedd sydd ynddo o'r dechreu i'r diwedd; ac yn wir, byddai rhaid i Dduw wneuthur gwyrthiau cyn gallo rhai pregethau fod yn un lles i ddynion.

Gofalwn fod pethau'r pulpit genym yn y pulpit. Dylai pethau'r pulpit yn wastad fod yn bethau pwysig, yn bethau sicr, ac yn bethau perthynol. Yn bethau pwysig,―nid gwneud i ddynion chwerthin, pan y dylem wneud iddynt grynu. Yn bethau sicr; dylai fod digon am fywyd pechadur genym yn mhob pregeth, ac yn bethau perthynol, oblegid nid pob peth sydd dda a defnyddiol ynddo ei hun sydd gymwys i'r pulpit. Mae llawer o sylwadau angenrheidiol i'w gwneud yn yr eglwys nad yw briodol eu cyhoeddi o flaen y byd. Ond y mae ambell i bregethwr, â cheg agored, yn dinoethi holl waeleddau'r eglwys yn y pulpit, fel pe bai yn bwriadu agor genau pob infidel trwy'r wlad. Gweddiwch lawer, fy mrodyr ieuainc, am fod eich gweinidogaeth yn gymeradwy gan y saint. Dichon yn fynych na bydd gymeradwy genych chwi eich hun, ac na bydd wrth fodd llawer o ddynion cnawdol; ond os bydd gymeradwy gan y saint, y rhai sydd yn adnabod blas y gwirionedd, mae hyny y peth nesaf i fod yn gymeradwy gan yr Arglwydd.

Gofalwn, fy mrodyr, am fod ein cymeriad yn ddi frycheulyd, peidio ymrwystro gyda negesau'r bywyd hwn. Mae yn gyfreithlon ac yn angenrheidiol i lawer o honom ni fod gyda negesau y bywyd hwn, ond ymrwystro yw'r perygl. Fel y plentyn yn cael ei anfon i neges, nid oes dim drwg yn hyny, oblegid mae'r tad yn gorchymyn; ond pan fyddo yn aros yn rhy hir, ac yn loitran gyda'i neges, ac yn anghofio ei gartref, y mae hyn yn tynu gwg y tad arno. A chofiwn fod rhyw awr y brofedigaeth' i bob un o honom. Hyd hyny y mae llawer wedi sefyll, a dim yn mhellach; ac y mae ambell un weḍi aros yn hir cyn iddi ddyfod, ac yn syrthio yn y diwedd, fel llong wedi bod yn yr India, ac yn myned yn llongddrylliad yn y channel, ac yn ngolwg yr hafan; a meddyliwn am yr ammod ar ba un y mae'r addewid wedi ei rhoddi, O achos cadw o honot air fy amynedd i, minau a'th gadwaf di oddiwrth awr y brofedigaeth, yr hon a ddaw ar yr holl fyd, i brofi y rhai sydd yn trigo ar y ddaear.'

Cadwch ganol y ffordd, fy nghyfeillion. Ni welsom weithiau rhyw fachgen bach mentrus yn rhodio ar ganllaw y bont i'r dyben i ddangos ei gamp a'i fedrusrwydd, ond y diwedd fu ryw ddiwrnod iddo syrthio i'r afon; ac felly y mae wedi bod ar rai dynion yn y weinidogaeth, wrth geisio dangos mor agos y gallent fyned i'r ymyl, yn syrthio dros yr ymyl. Gweddiwn lawer am beidio tynu gwarth ar yr achos mawr. Canwyllau bychain meinion iawn yw llawer o honom ni, ond fe all y ganwyll fach roï'r tŷ ar dân. O, gobeithio y cawn afael ar y bedd cyn dwyn gwaradwydd ar y gwaith. Mae'n ddiammau y gorphenwn ni ein gyrfa i gyd ryw fodd, ond y fraint fawr yw cael gorphen ein gyrfa mewn llawenydd.

Gofalwn hefyd am fod ein hymddygiad yn gymhwys. Dylai pregethwr fod nid yn unig yn Gristion gostyngedig, ac yn genadwr ffyddlon, ond yn ddyn mwyn; nid fel blodeuyn ar ddraenen, yn edrych yn rhyw beth gwych oddi draw, ond na feiddia neb agoshau ato na chyffwrdd âg ef. Peth priodol iawn yw i ni wybod ein hoedran gyda'r gwaith, gwybod ein lle, a gwybod ein maint. Mae'n chwithig iawn gweled rhyw dwarf bach yn plygu ei ben wrth fyned dan arch fawr sydd latheni yn uwch nac ef, ond nid mor chwithig a gweled ambell un o honom ni, rhyw bethau bach byrion di-syt, yn cymeryd arnom fod yn isel iawn, fel pe b'ai yn deilyngdod mawr ynom ni ymddarostwng at y rhai isel radd.^[1] Cofiwn mae aelodau o gorph ydym ni, a bod yn ddymunol iawn i ni fod yn aelodau esmwyth.

Peth mawr yw cael doethineb i osod pethau'r efengyl ger bron dynion mewn dull cymeradwy, heb achosi un tramgwydd afreidiol. Rho grys am y gwirionedd,' meddai Mr. Rowlands wrth Mr. Gray. Mae ambell i ddyn yn peri i'r gwrandawyr deimlo yn wrthwynebus tuag at y gair, o eisiau doethineb i'w ddangos o'u blaen mewn modd ag y mae'n debyg o gael derbyniad.

Yr ydym yn cofio clywed Mr. Richard yn dweud ar ol ei adferiad o afiechyd trwm, fod ei feddwl yn y cystudd wedi bod mewn llawer o bryder a dychryn, wrth ystyried mor hawdd oedd i bregethwyr gamsynied am natur eu teimladau wrth draddodi'r genadwri. Mi fuais weithiau, ebe efe, yn gwrando ar y counsellor yn dadleu rhyw achos yn y llys. Yr oedd ei lygaid yn llawn tân, a'i lais yn llawn dwysder a difrifwch, a chwi allasech feddwl yn ddiau fod y dyn yn teimlo yn ddwfn anghyffredin bob peth oedd yn perthyn i'r ddadl. Ac eto nid oedd y cwbl ddim ond artificial, dim ond cywreinrwydd a medr y dyn fel areithiwr; ac erbyn myned allan o'r llys, 'doedd e'n gofalu dim brwynen am y pynciau y bu yn ymresymu yn eu cylch mor brysur a thaer. O mae arnaf ofn mae rhyw dân dyeithr fel hyn sydd genym ninau yn fynych,—yn ymddangos pan o dan gynhyrfiad areithio fel pe b'ai ein heneidiau yn llawn o zel losgadwy, ond wedi i hyny fyned heibio, y cwbl yn cael edrych arno fel dyeithr-beth.

WRTH FLAENORIAID.

Wrth ymddiddan â blaenor, gofynai iddo, A ydyw edrych ar y pethau ni welir yn cynnyddu, a ydyw bod yn 'gadwedig yn gwrth-bwyso, pob peth arall yn eich meddwl? A ydyw y frwydr a llygredd eich calon yn parhau? Dylem ymddwyn at hwn fel at elyn o hyd, golygu at ei fywyd. Os ydych wedi derbyn gwir egwyddor o ras, nid sham-fight fydd hi rhyngoch chwi a phechod. Mae rhyw beth mewn gras am ladd pechod, ac y mae o bwys mawr eich bod chwi, fel swyddogion eglwysig, mewn gelyniaeth â phob pechod. Mae gan lawer o ddynion ryw bechod mynwesol yn cael ei gelu a'i lochesu yn y galon; a phan byddo hi felly ar flaenoriaid, maent yn gochelyd agoshau at y pechod hwnw yn eraill. Maent yn siarad yn uchel ac yn daranllyd am lawer o bethau drwg, ond y maent yn ddystaw iawn yn nghylch yr ysgymun-beth sydd yn guddiedig yn nghanol eu pebyll' hwy eu hunain. Maent trwy hyn yn twyllo llawer un, fel y gwelsoch y plant yn cael eu twyllo yn nghylch (nyth yr aderyn. Mae'r aderyn yn canu yn uchel ac yn iach ar ben rhyw lwyn, a'r bachgen bach wrth ei weled yno yn myned i chwilio am ei nyth yn mon y llwyn hwnw. Ond O mae'n camsynied yn mhell. Mae ei nyth ef rhywle draw yn nghanol y drysni; a phan byddo gerllaw yno, nid yw yn canu dim, ond yn hedfan yn ol ac yn mlaen mor ddystaw fel prin y gallwch glywed swn ei aden.

A oes cymdeithas yn cael ei chynnal rhwng eich enaid chwi a Duw? Mae hyn yn beth mawr mewn crefydd i bawb, ond yn enwedig i chwi. Mae'n beth chwithig iawn fod y gwas yn y tŷ am flwyddyn heb ymddiddan un gair â gwr y tŷ. Mae'n anhawdd credu fod y gwaith yn myned yn mlaen yn hwylus, tra byddo'r steward heb ddim cyfrinach â'r Meistr, ond mae'n waeth bod yn flaenoriaid yn eglwys Dduw heb gymdeithasu âg ef—fod yn Jerusalem am ddwy flynedd heb weled wyneb y Brenin. Ac os bydd cyfrinach, bydd ei hol i'w ganfod arnoch, oblegid mae cymdeithas â'r Arglwydd yn beth effeithiol iawn. Pan ddaeth Moses i lawr o'r mynydd, yr oedd yr Israeliaid yn deall ei fod wedi bod gyda Duw, oblegid yr oedd ei wyneb yn dysgleirio; felly dylai fod dynion yn medru canfod arnoch chwithau eich bod yn cymdeithasu â Duw, trwy fod dysgleirdeb sancteiddrwydd yn eich profiad a'ch ymarweddiad.

Cofiwch mae blaenoriaid ydych. Dylai blaenor fod yn mlaen yn mhob peth, mewn gwybodaeth, mewn profiad, mewn defnyddioldeb. Fel y dyn sydd yn arwain y fedel; os bydd y bachgen sydd ar ben y fedel yn rhyw greadur diog a diddim, yn rhwystro eraill i fyned yn mlaen, ac heb roi haner digon o waith i'r bobl trwy'r dydd, mae'r meistr yn anfoddlon ac yn digio yn ddirfawr, ac mae'r cynhauaf yn cael ei gadw 'nol yn enbyd; felly chwithau, fy nghyfeillion, peidiwch sefyll ar ffordd y fedel, mynwch gryman ag awch arno, a thorwch yn mlaen i roi digon o le i'r medelwyr. Hyn ddylai fod amcan pob blaenor, fod y dyn duwiolaf a mwyaf defnyddiol yn yr eglwys yn hynod yn mhlith yr Apostolion.'

Y mae achos Crist wedi ei ymddiried i ryw raddau yn ein dwylaw ni; ac O gofalwch na byddo'r achos mawr yn gwaelu yn eich dydd-gylch chwi. Mae ambell i overseer yn y plwyf am flwyddyn sydd yn gwellhau ac yn harddu pob peth, gwell drych ar y ffyrdd, gwell trefn ar y tlodion, a holl achosion y plwyf yn ymddangos yn llewyrchus ac yn hardd. Ond mae eraill nad ydynt werth dim, ac yn gollwng pob peth yn mlwyddyn eu swydd i syrthio i adfeiliad ac annhrefn. Dymunwch chwithau am edrych dros, bwrw golwg ar, bob peth, fel na byddo'r eglwys yn ammharu ac yn dihoeni tra byddoch chwi yn y swydd. O na fydded fod achos Duw yn gwaelu yn ein dwylaw ni!

Dylid fod yn ofalus iawn fod undeb diffuant rhyngoch a'ch gilydd, nid undeb pleidgarwch, ond undeb yr Ysbryd; nid fod dau flaenor gyda'u gilydd a dau eraill yn eu herbyn, ond oll yn un yn cyd-dynu yn y we', heb fod y ceffylau blaen yn kickio na'r rhai ol yn cnoi, ond yn cyd-deithio ac yn cyd-dynu i'r dyben o gael y llwyth i ben y rhiw. A chofiwch i gyd nad oes dim yn hyfrytach na gweled dyn bach mewn lle mawr, hyny yw, dyn â meddwl bach am dano ei hun yn llanw lle mawr mewn defnyddioldeb a daioni; na dim yn fwy gwrthun na gweled dyn o feddwl mawr a chwyddedig yn methu a llanw lle bach.

Peth da a dymunol iawn yw cael blaenor ag awch arno, ond y mae o bwys hefyd fod yr awch arno lle y dylai fod. Nid fel cryman a'r min ar ei gefn yn lle ar ei wyneb, oblegid tori dwylaw y sawl a'i defnyddio wna hwnw yn lle tori'r yd. Mae llawer dyn â rhyw zel danllyd iawn gyda rhyw bethau ac y byddai yn llawer gwell fod hebddo, ac fe allai gyda'r pethau y byddai angen am dano, 'does dim ond y diofalwch a'r diflasdod; cryman ac awch ar ei gefn yn lle ar ei wyneb yw hwnw, ac yn llawer mwy niweidiol na defnyddiol.

Wrth ymdrin â phrofiadau dynion yn yr eglwys, ceisiwch roi ger bron eraill y pethau a deimlasoch eich hunain o air y bywyd.' Mae arnaf ofn fod rhai blaenoriaid fel masnachwyr sydd yn gwerthu yn wholesale. Mae rhai hyny yn derbyn casgen o siwgr o Bristol neu Liverpool, ac yn ei gwerthu drachefn yn grwn, heb ei hagor na'i phrofi eu hunain. Os gofynwch iddynt a ydyw yn siwgr da, maent yn eithaf parod i'w ganmol, a dweud, O ydyw, mae e'n article rhagorol. A ydych chwi wedi profi'r melusder eich hun? Nac wyf fi ddim wedi agor hon, ond chwi ellwch hyderu ei fod yn siwgr da. Ac fel hyn y mae blaenoriaid weithiau yn rhoi pethau gwerthfawr yr efengyl i eraill, ac yn eu canmol yn uchel hefyd; ond eu rhoi yn grwn yn y gasgen heb ei hagor i gael profi'r melusder eu hunain. Ond ceisiwch chwi, fy nghyfeillion, roddi ger bron dynion y peth yr ydych yn ei brofi ac yn ei ddefnyddio eich hunain.

Pan fyddoch yn derbyn dynion i'r eglwys, byddwch ofalus i ymarfer ysbryd barn. Ymbiliwch lawer am gyfarwyddyd, rhag i chwi daro yr hwn a darawodd Duw, dryllio yr hwn a ddrylliodd Duw, yn lle ceisio rhwymo ei friwiau. A gofalwch beidio a thaflu tram- gwydd ar ffordd y rhai a fyddo yn dyfod, oblegid ychydig sydd ddigon i dramgwyddo a digaloni un gwan sydd yn dechreu troedio. Pan byddo'r plentyn bach yn ceisio cerdded ar y cyntaf, mae'r fam yn ofalus iawn i symud pob peth oddiar y ffordd. Mae e'n rhy wan,' meddai hi, ‘i godi ei droed fach dros ddim byd, ac ymswynwch rhag fod y gaib neu'r fwyall ar y llawr o'i flaen; rhaid cael y llwybr yn glir cyn y gallo ddechreu.' Felly chwithau, fy nghyfeillion, byddwch ystyriol o wendid dynion fo'n ceisio am y tro cyntaf rodio yn y ffordd, a gwnewch lwybrau uniawn o'u blaen, fel na throer y cloff allan o'r ffordd.' Ac ar yr ochr arall, peidiwch ymgwyno â dynion iach eu hys- bryd, sydd heb eu hiawn argyhoeddi̟ o bechod, a dweud, Mae'n dda iawn genym dy weled yn dyfod i dŷ Dduw, yn lle dweud yn onest, Mae eisiau siotsen arnat ti eto. Yr Ysbryd Glan a'ch cynnorthwyo i iawn farnu, ac i adnabod cam flas!^[2]

Mae angen am ddoethineb mawr wrth drin achosion dynion yn yr eglwys, i gymhwyso eich triniaeth at wahanol gymeriadau. Nid yr un pethau ac nid yr un dulliau sydd addas i bob math. Nid yr un ffordd yr ydych yn gymeryd i drin pob math o anifeiliaid. Os ydych am arwain y ceffyl i ryw le, y peth goreu yw defnyddio'r ffrwyn; ond os bydd eisiau arwain y mochyn, chwi gyfrifech y dyn hwnw yn ffol iawn a amcanai ffrwyno'r mochyn. O na, mae'n rhaid cael y stwc, ac yna fe ganlyn yn naturiol. Ac felly y mae gwahaniaeth mawr rhwng cymeriadau dynion, a dylech chwithau amcanu adnabod beth yw ansawdd meddwl pob un, ac ymddwyn tuag ato yn gyfatebol. A thrugarhewch wrth rai, gan wneuthur rhagor, eithr rhai cedwch trwy ofn, gan eu cipio hwy allan o'r tân.'

Ac wrth weinyddu cerydd, byddwch ofalus am ei wneuthur mewn tymher briodol. Nid ymruthro yn ffyrnig ar ryw ffaeleddau bach, fel pe baech am ladd y dyn. Mae ambell flaenor wrth geryddu aelod yn yr eglwys, fel pe gwelech ryw ddyn yn myned i ladd gwybedyn ar dalcen ei frawd à morthwyl haiarn. Dim ond gwybedyn sydd yno; a phe b'ai e'n estyn ei fys, byddai'n llawn digon i ateb y dyben, ond yn lle hyny chwi welwch y dyn yn ymaflyd yn yr ordd fawr, ac yn anelu â'i holl nerth at dalcen ei frawd. Ceisiwch gyfateboli y cerydd at faint y bai, peidio gwneud rhyw swn mawr am bethau bychain, a goddef i ryw ysgymun-beth diriaid fyned heibio yn ddisylw. Weithiau chwi glywch flaenor yn taranu'n ddychrynllyd ar g'oedd yr holl eglwys os gwel ryw lodes fach ddol wedi troi tamaid o ribban oddeutu ei hat, ond nis clywir ef yn yngan un gair am fod Mr. Hwn-a-hwn wedi dyfod adref o'r farchnad yn haner meddw.

Dylai fod sylw manwl genych ar yr aelodau yn gyffredinol, fel y galloch gyfarwyddo dyeithriaid a fyddo yn dyfod atoch yn achlysurol, pa beth i ddweud wrth y rhai yr ymddiddenir â hwy. Chwi fuoch yn sylwi ar y gof gwedi tynu'r haiarn poeth o'r tân i'r einion, yn galw rhyw ddyn cryf ei ysgwydd a fyddo'n dygwydd bod yno, i gymeryd yr ordd fawr mewn llaw yn barod i'w guro. Eto gwyddoch nad yw hwnw yn cael taro arno fel y myno chwaith, onite fe ai'r haiarn yn gnyciau ac yn bantau, ac fe allai yn gatiau oddiwrth ei gilydd. Ond y mae'r gof â'i forthwyl bychan yn ei law yn dangos iddo y fan y dylai guro, ac yn dweud,

Taro di lle 'rwyf fi yn taro,' ac yna mae'r haiarn yn gweithio ac yn ymestyn, ac yn dyfod i'r llun yr oedd y gof yn bwriadu ei gael. Felly chwithau, pan byddo rhyw frodyr cryfion eu hysgwyddau o'r De' neu'r Gogledd yn dyfod atoch, dangoswch iddynt y man i daro ar achos pob aelod, trwy daro yn gyntaf â'ch morthwyl bach eich hunain.

WRTH AELODAU MEWN CYFARFODYDD EGLWYSIG.

Wrth ymddiddan mewn Cyfarfodydd Eglwysig, byddai'n arferol o ddweud, Mynwch grefydd gryno a chyflawn, crefydd yn ei holl ranau, pob peth yn ateb i'w gilydd. Pe gwelech ferch ieuanc yn rhodio ar hyd yr ystrydoedd a gŵn sidan costus am dani, a chlocs a bacsau ar ei thraed, oni byddai hyny yn anhardd iawn, ac yn ddefnydd gwawd a chwerthin i eraill? felly dyn crefyddol heb bethau crefydd sydd olwg anhyfryd, ac yn peri llawer o achos gwawdio a chablu i'r gelynion. Pob peth crefydd sydd eisiau, gwybodaeth o'r wir athrawiaeth, profiad hefyd o'i rhinwedd, ac ymarweddiad addas iddi. Mae rhai dynion athrawiaethol iawn—dim ond y pwnc wna'r tro iddynt hwy; eraill yn ymofyn dim ond y profiad—mae rhaid cael siwgr o hyd neu thâl hi ddim; ac eraill drachefn â'u holl sylw ar y traed—ceisio ymddwyn yn ddiwarth yw eu hunig amcan. Mae pob un o'r pethau hyn yn briodol iawn yn ei le; ond os ydym am fod yn grefyddwyr cyflawn, ymorchestu am danynt oll, crefydd yn y deall, yn y profiad, ac yn yr ymarweddiad.

Mae eisiau mwy o gymdeithasu â Duw yn y dirgel arnom; a'th Dad, yr hwn a wel yn y dirgel, a dâl i ti yn yr amlwg.' Os collwn ni mewn gweddiau dirgel, colli wnawn ni yn mhob man. Ni wna dim y tro gyda chrefydd yn lle cymdeithas â Duw. Peth gwerthfawr yw bod yn gymeradwy gan ein brodyr, yn ddiddolur i'r achos, &c., ond os ydym am fod yn dduwiolion gwirioneddol a llewyrchus, rhaid i ni fyned yn ddyfnach, ddyfnach, i'r dwfr hwn, nes byddom yn gallu dweud gyda Ioan, Ein cymdeithas ni yn wir sydd gyda'r Tad, a chyda'i Fab ef, Iesu Grist.'

Byddwch ofalus rhag esgeuluso moddion gras, oblegid mae hyny yn bechod yn erbyn y Drindod, yn taflu sarhad ar gariad y Tad, gras y Mab, a chymdeithas yr Ysbryd Glan. Cofiwch mae pethau mawrion Duw yr ydych yn eu hesgeuluso, a'i osodiad pendant ef. Os ydym yn gwneuthur hyny yn wirfoddol, mae'n arwydd diammeuol o adfeiliad mewn crefydd bersonol. Mae hyn yn codi cymylau rhyngom a Duw, yn datod cariad rhyngom a'n brodyr, ac yn tori'r cyfammod sydd rhyngom a'r eglwys. Mae yn rhoddi mantais ddirfawr i'r gelyn trosom; a phe gofynid i'r diafol pa beth yw ei benaf amcan tuag at ddynion, a pha beth a ddymunai'n hoffaf ei weled, meddyliwn yr atebai, Cadw'r wlad yn mhell oddiwrth addoliad Duw, a defnyddio moddion gras; a dyma'r ffordd i dynu achos Duw i lawr, fel â cheibiau, ac i ddwyn yr ardaloedd yn ol i'r anialwch yr oeddynt ynddo haner can' mlynedd yn ol.

A oes dim arwyddion digon amlwg yn ein dyddiau ni, fod gwialen Duw ar esgeuluswyr moddion gras? A ydyw of ddim yn eu hesgeuluso hwythau? Paham y mae'r dyn yn cael ei adael cyhyd i ddihoeni mewn cystudd? Fe allai mai'r Arglwydd sydd yn adfesuro iddo yn ol ei fesur ei hun. Byddai yn arfer cymeryd arno ei fod yn glaf ar y Sabboth, ac yn methu dyfod i foddion gras, er ei fod yn gallu myned at ei achosion bydol ddydd Llun yn eithaf hoew; ac yn awr y mae efe yn glaf mewn gwirionedd, ac yn awyddus iawn am odfa, ond ni chaiff yr un. Ac os na bydd fel hyn, eto mae'r Arglwydd yn eu hesgeuluso hwy yn ysbrydol, pan y deuont i'r moddion weithiau wrth eu pleser eu hun. Mae'r agoriadau yn ei law ef, ac nis gall dim rhinwedd ddyfod i'r enaid heb ei genad ef. A mynych y mae'r dynion hyn yn dyfod ac yn myned, heb dderbyn dim; ac y mae gwrando pregethau heb glywed un gair oddiwrth Dduw yn farn drom. Os ydym yn blino ar addoli Duw, beth a wnawn yn y wlad lle na bydd dim ond ei addoli ef byth? Oherwydd yno y maent ger bron gorseddfainc Duw, ac yn ei wasanaethu ef ddydd a nos yn ei deml.'

Ymofynwch am ffyddlondeb gydag achos yr Arglwydd, fel byddo i chwi lynu wrtho yn mhob amgylchiadau. Yn y tywydd teg ceir clywed y gog yn canu, a gwelir y wenol yn ehedeg oddeutu'r tŷ; ond pan byddo'r gauaf yn agoshau, yr ydys yn colli golwg ar y rhai hyn; maent yn myned ymaith na wyddir i ba le; ac fel hyn mae dynion wedi bod gyda chrefydd. Yn amser y diwygiad neu yn ymyl y gymanfa, neu rhyw gynhwrf cyhoeddus, pan yr oedd yn ymddangos fod yr haul yn tywynu ar yr eglwys, yr oeddynt hwythau yno pryd hyny yn fawr eu ffwdan ac uchel eu stwr; ond pan byddo'r achos wedi myned yn isel ac yn gymylog, maent yn diflanu, ac ni welir cip arnynt yn dyfod yn agos. Ond y mae ambell i hen Gristion ffyddlon fel y 'deryn du, neu'r frongoch, yn aros ar hyd yr ydlan ac oddeutu'r tai, pan byddo'r eira yn gorchuddio'r holl wlad fel llen, ac yn lle ymadael a chilio draw, yn dyfod yn nes yn mlaen ar y tywydd garw yn ffyddlon hyd y diwedd.

Hyn sydd yn profi gwir berthynas âg achos Crist, a gwir gariad ato, ein bod yn canlyn gydag ef pan byddo yn dyfod at rwystrau ac i ganol anhawsderau. Chwi welsoch weithiau mewn angladd lawer o ddynion yn barod i roi eu hysgwyddau dan yr elor tra byddo ar ganol ffordd deg; ond pan ddelo i ymyl yr afon, cewch weled y rhan fwyaf yn cilio 'nol, ac yn ymofyn am y bont-bren. Ond mi welaf rhyw bedwar dyn yn ymaflyd yn yr elor, ac yn rhodio yn mlaen i ganol y d'wr, ac yn penderfynu myned a'u llwyth trwodd pe byddai raid iddynt fyn'd hyd at yr ên. Wel, pwy yw y rhai hyn? O rhyw gyfeillion ffyddlon i'r marw. Felly byddoch chwithau, fy mrodyr a'm chwiorydd, yn barod i roi eich hysgwyddau o dan arch yr Arglwydd pan byddo'n myned trwy'r dyfroedd dyfnaf, os bydd angen.

Gofalwch rhag i chwi gael eich dallu trwy dwyll cyfoeth, fel na byddoch yn gweled mawredd a phwysfawrawgrwydd y pethau a berthyn i'ch iechawdwriaeth. O'r fath wrthddrychau gwael a distadl a all wneuthur hyn! Pe b'ai i chwi ddal dimau yn agos iawn at eich llygad, hi all guddio'r haul yn ei holl ddysgleirdeb a'i ardderchawgrwydd o'ch golwg; ac felly pethau bychain iawn yw pethau'r byd hwn; ond os deliwch hwynt yn rhy agos at eich serchiadau, chwi ellwch guddio â hwy holl ogoniant y byd tragywyddol.

Chwi fuoch yn sylwi ar ambell i ddyn afiach, a golwg wael a nychlyd iawn arno. Wel, holwch beth sydd arno. O, meddai yntau, eistedd ar y ddaear wneuthum i er ys amser maith yn ol, ac ni chefais ddiwrnod iach byth wedi hyny. Ac felly mae ar ddynion sydd yn caru'r byd hwn; maent yn eistedd ar y ddaear ac afiechyd ysbrydol yn ymaflyd yn eu henaid, o dan ba un y gwelir hwy yn dihoeni am flynyddau.

Wrth wrando ar ryw un yn dweud ei brofiad, yr hwn a achwynai ei fod yn ammheus pa un a oedd pechod wedi ei symud o'r llywodraeth yn ei galon, neu nid oedd. Wel, fy mrawd, ebe yntau, adnabyddwch pa un ai chwi sydd yn dilyn pechod neu bechod sydd yn eich dilyn chwi. Yr wyf yn cofio y byddai yn arferiad gynt gan wŷr boneddigion i gadw blacks yn weision, a'r pryd hyny yr oedd y black yn myned o flaen ei feistr, ac yntau yn dilyn; ond fe newidiodd y ddefod (fashion) wedi hyny, fel yr oedd y gwr boneddig yn myned yn mlaen a'r black yn dyfod ar ol. A chyffelyb i hyn yw'r cyfnewidiad sydd yn cymeryd lle yn yr adenedigaeth; am hyny, fy mrawd, ymofynwch chwithau pa un ai yn ol neu yn mlaen mae y black.

Wrth un arall a achwynai ei fod yn cael ei ofidio gan feddyliau ofer, dywedai, A ydych chwi yn sicr nad ydych yn rhoi cefnogaeth iddynt ar ryw achlysuron yn ddirgel? Pan byddoch yn myned i ambell i dŷ, chwi welwch y fowls yn rhuthro i mewn yn eofn iawn drachefn a thrachefn, a gwraig y tŷ yn eu gyru allan, dan gywilyddio o flaen dyeithriaid. Ond pan na byddo neb yno, y mae hi yn arfer taflu dyrnaid o lafur yn fynych iddynt ar lawr y gegin; ac felly mae'n bosibl eich bod chwithau weithiau yn porthi y meddyliau ofer hyn, a thrwy hyny yn eu dysgu i ddyfod yn mlaen yn eofn pan y byddoch am eu cadw draw.

Wrth ymddiddan â llances ieuanc oedd yn dechreu oeri gyda chrefydd, dywedodd fel hyn, Mae ambell i grefftwr weithiau yn blino ar ei grefft, ac y mae yn cymeryd farm. Ond er hyny nid yw yn gwerthu ei arfau, megis y fwyall, a'r llawlif, a'r plane; ac yn mhen tipyn mae e'n blino ar y farm drachefn, ac yna yn dychwelyd yn ol at yr hen grefft. Ond mae un arall yn gwerthu yr holl dools ar unwaith, ac yna mae'n rhaid ymroi ati. Ac felly mae llawer wrth ddyfod at grefydd; maent yn gadael yr hen grefft am ryw ychydig, ond nid ydynt yn gwerthu'r arfau; ac am hyny, maent hwy yn medru gwneud ambell i job gyda'u hen gyfeillion fel o'r blaen, ac, wedi blino ar grefydd, gallant droi 'nol pryd y mynont at yr hen alwad. Ond y rhai sydd wedi gwerthu'r fasged arfau, 'does dim modd i'r rhai hyny droiʼnol byth. Felly tithau, fy merch fach i, gochel dy fod heb werthu'r hen arfau, ac y byddi yn dychwelyd 'nol atynt eto.

Wrth ymddiddan â gwraig oedd mewn galar mawr ar ol colli ei gwr, dywedodd, Mae troion fel hyn yn debyg i ddyn yn cael ei daflu i'r afon; mae e'n teimlo rhyw ias arswydus ar y pryd, ond y mae hyny yn myned heibio yn raddol, ac y mae'n dyfod i fynu drachefn; felly tir anghof yw'r bedd, ac ni ddeuwn allan yn mhen tipyn o'r gofid mawr; ond y pwnc pwysig yw, pwy ochr y deuwn i fynu o'r dwfr, pa un ai yn nes at Dduw neu yn mhellach oddiwrtho. Mae cystuddiau yn bethau defnyddiol iawn yn eu heffeithiau ar eneidiau'r saint. Nid ydynt ynddynt eu hunain ond pethau garw a gwrthun, a gellir meddwl wrth edrych arnynt nad ydynt dda i ddim ond i boeni a brawychu dynion. Fel y gallai dyn anwybodus ddychymygu am y maen hogi, Nid yw hwn werth dim, meddai'r dyn, ni thor e' fara ac ni feda ŷd. Mae hyny'n wir, ond fe rydd awch ar y gyllell a'r cryman a bar iddynt hwy dori yn llawer gwell. Felly, fy chwaer, yr ydych chwithau wedi cael eich troi ar y maen am ychydig o droion yn ddiweddar, a gobeithio eich bod yn gloywi ac yn myned yn fwy awchus yn erbyn pechod. Dylem fod yn ofalus iawn na f'o cystuddiau yn myned heibio heb ein bod yn cael puro trwyddynt i ryw raddau, oblegid hyn yw'r dyben, tynu ymaith y pechod. Weithiau pan, byddo'r cawl yn berwi, fe ddaw rhyw un â'i ledwad yno, ac fe gyfyd yr yscum ymaith, ond os gadewir ef y pryd hyny heb ei godi, fe ferwa trwyddo nes byddo'r cwbl yn gymmysg; felly 'rwyf yn gobeithio fod y gwr wedi bod yn cymeryd peth o'r yscum ymaith tra yr oeddech yn y berw mawr, oblegid gwae,' meddai'r prophwyd, 'y crochan yr hwn y mae ei yscum ynddo, ac nid aeth ei yscum allan o hono.'

Ar achlysur o ddiarddel dyn ieuanc am bechod gwaradwyddus, llefarodd Mr. R. fel hyn wrth eglwys, Mae arnaf ofn nad ydym yn teimlo fel y dylem pan byddo troion fel hyn yn cymeryd lle. Nid oedd yr Apostol yn beio ar y Corinthiaid am y pethau anghysurus oedd yn eu plith, ond, medd efe, ni alarasoch yn hytrach.' Mae'r diafol yn dwyn dynion diras i'r eglwys er mwyn tynu gwarth ar yr achos, ond er hyny ein dyledswydd ni yw galaru drostynt, canys nid ydynt yn fwy abl i ddyoddef tân uffern na rhyw rai eraill. Dylem alaru yn drwm hefyd, am y dianrhydedd mawr sydd yn cael ei dynu ar Grist a'i achos. Clywsoch ddweud ambell dro am rai angladdau, 'Doedd neb yn y lle yn galaru nac yn wylo, ac y mae genym ninau achos i ofni fod llawer o angladdau ysbrydol yn cymeryd lle yn ein plith ni, am ba rai y gellir dywedyd, nid oedd neb yno'n galaru.

AM GORPH Y TREFNYDDION CALFINAIDD.

Wrth ymddiddan mewn cyfeillach am rai o'r hen bobl yn nechreu y corph, dywedai, fod pethau mabaidd iawn yn llawer o honynt, a bod yr Arglwydd, mae'n debyg, wedi goddef llawer o bethau ganddynt oherwydd eu mabandod, nas goddefai genym ni yn y dyddiau hyn. Chwi welsoch y fam weithiau yn cario'r plentyn yn ei chol, a'r un bach yn chwareu ei freichiau, ac fe alle yn ei tharo yn ei hwyneb; Wel, onid yw hi yn ymofyn am y wialen? O na, y plentyn bach gwan! nid yw hi yn gwneud dim ond chwerthin yn ei lygaid; ond pe bai y bachgen ugain mlwydd oed, neu'r lodes ddeunaw mlwydd yn gwneud hyny, ni chai ddim fyned heibio'n ddisylw. Dylem ninau ochelyd meddwl y gallwn ni wneuthur rhyw bethau annheilwng, oherwydd fod rhai o'r hen bobl wedi gwneuthur felly, rhag i ni dynu gwg Duw arnom. Ar yr ochr arall, y mae ofn i ni ryfygu, oherwydd ein bod yn dwyn perthynas grefyddol â'r dynion mawr enwog oedd yn ein plith, heb feddiannu eu hysbryd, ymffrostio ein bod yn blant y prophwydi, a Duw'r prophwydi wedi ein gadael ni. Mae dychryn ar fy meddwl yn fynych rhag bod Satan yn y dyddiau hyn yn gallu gwrthdroi (retort) arnom, a dweud wrthym ni fel y dywedodd wrth feibion Scefa, 'Pwy ydych chwi? 'Roeddwn i yn adnabod eich tadau chwi yn burion—Robert Roberts a adwaen, a David Morris a adwaen. O yr oeddwn i yn gorfod eu hadnabod hwy, oblegid gwnaethant rwyg yn fy nheyrnas i trwy Gymru, sydd heb ei gyweirio hyd heddyw; ond pwy ydych chwi?

'Roedd Mr. R. tua diwedd ei oes yn dweud yn aml ei fod yn ofni eu bod yn adfeilio fel corph; ac yn mhlith arwyddion eraill, byddai yn sylwi mae un o'r pethau mwyaf gofidus ar ei feddwl oedd canfod fod hyd yn nod crefyddwyr wedi colli ysbryd barn am weinidogaeth yr efengyl, i raddau pell iawn. Mi fyddaf yn synu, ebe efe mewn cyfeillach, yn aml wrth glywed dynion cyfrifol, a rhai y gallwn feddwl eu bod yn ddynion da a synwyrol, yn canmol llawer o bregethwyr a llawer o bregethau ac sydd yn fy meddwl i yn hollol annheilwng o'r enw. Mae dynion fel pe baent heb un archwaeth i wahaniaethu rhwng y gwerthfawr a'r gwael, yn debyg i ryw hen ddynes y clywais Mr. Hill o Lundain yn sôn am dani, yr hon oedd wedi colli ei blas (palate) naturiol, a pha beth bynag a osodid o'i blaen, melys neu chwerw, 'good, good,' meddai hi am y cwbl.

Arwydd arall o ddirywiad oedd yn ei ganfod, oedd fod cariad yn oeri yn eu plith. Byddai'r hen bobl gynt, meddai efe, er eu bod yn anfedrus ac yn annhrefnus iawn yn fynych yn eu dull o dderbyn pregethwyr, yn dangos y croesaw mwyaf gwirioneddol; a pha beth bynag oedd ddiffygiol, yr oedd yn hawdd gweled fod eu calonau yn llawn cariad fel tân. Ond yn awr, er fod fe allai ryw faint mwy o drefn a boneddigeiddrwydd, yr wyf yn ofni fod llawer yn edrych ar yr ychydig maent yn wneud gydag achos Duw, fel rhyw faich bron yn rhy drwm i'w ddwyn. Mae arnaf ofn fod cariad llawer yn oeri; a phan byddo hyny yn cymeryd lle, mae'n arwydd drwg iawn. Os bydd dyn yn glaf iawn, a rhyw un yn dweud, Mae ei draed ef yn dechreu oeri, mae pawb yn deall ei fod bron myned i farw; ac oeri mewn cariad brawdol sydd arwydd o farwolaeth ysbrydol.

O, meddai efe, ychydig ddyddiau cyn ei farwolaeth, mewn cyfarfod eglwysig, Gochelwch i'r Arglwydd ein gadael. Gwell i ni bob peth na cholli presennoldeb ein Duw. Pe b'ai hyny yn cymeryd lle, efallai y bydd i'r addoldy yma fyned yn fagwyr, a'r ffwlbertiaid yn tyllu dan y corau; ac yn yr oes nesaf bydd rhyw un yn gofyn, Beth fu fan hyn? a rhyw hen wr, wedi ei adael yn weddill o'r oes grefyddol, yn ateb, Capel fu fan hyn, tŷ ein sancteiddrwydd, lle y moliannai ein tadau ni yr Arglwydd.'

Pan byddo dyn duwiol yn colli llewyrch wyneb yr Arglwydd, mae hyny yn profi fod rhywbeth wedi myned rhyngddo a'r Arglwydd; ac yna nid oes ond un o dair ffordd am ei adferiad-naill ai symud yr Arglwydd allan o'i drefn i gysuro ei bobl, neu symud y gwrthddrych sydd yn achosi'r cwmwl, neu symud y dyn; y cyntaf sydd anmhosibl, y diweddaf sydd beryglus, a'r llall yn unig sydd ddiogel i'r dyn, ac yn ogoniant i Dduw.

AM DDIRWEST.

Yr wyf yn ddiweddar wedi bod yn rhyfeddu dau beth yn ddibaid am danaf fy hun, sef pa fodd y meddyliais yfed erioed heb syched, a pha fodd y meddyliais erioed yfed y peth a allasai osod fy mhen tan draed fy ngheffyl. Yr wyf fi wedi bod yn gorfod gofyn pardwn y dwr am y dirmyg a fum yn daflu arno trwy'r blynyddoedd. Y mae genyf grediniaeth gadarn, y bydd i'r achos hwn fyned yn mlaen er gwaethaf pob gwrthwynebiad. Ofer i chwi feddwl ei attal. Yr un pryd y troir Teifi o bont Aberteifi i ffrydio tua Ffair Rhos, ag y troir achos mawr cymedroldeb yn ei ol cyn llifo dros yr holl wlad. Mae pobl —— yn bwriadu peidio dyfod allan i weled y llanw a'r llif, ond fe dyr i'w tai yn fuan, ac fe dardd wrth echwyn eu gwelyau. Ein dyben, meddai efe wrth areithio ar yr achos hwn mewn rhyw fan ar lan y môr, ein dyben wrth ymuno â'n gilydd fel hyn yn y gymdeithas hon, yw fel y gallom ymdrechu yn fwy effeithiol i achub y dynion. Fel y gwelsoch weithiau ar lan y môr, pan y canfyddid rhyw un yn mron boddi yn nghanol y tònau, bydd y bobl ar y lan yn ymaflyd law-yn-llaw, ac yn ymestyn allan felly nes cael gafael ar y bachgen druan sydd yn mron soddi, a'i ddwyn yn ddiogel i dir.

Mewn atebiad i wrthddadl a ddefnyddid gan rai, fod y gymdeithas yn ei hamcan yn rhy ddisymwth a byrbwyll, a byddai'n well ceisio gwneud y peth yn fwy graddol, dywedai, Pe b'ai i chwi weled dyn yn ceisio crogi ei hun, a'r rhaff am ei wddf, ac yntau yn hongian wrthi, pa beth a farnech oreu i'w wneuthur ar y fath achlysur? Ai myned yn mlaen yn bwyllog i ddatod y gorden yn raddol, bob yn edef a phob yn bleth? O nage, ond allan a'ch cyllell, a thorwch y rhaff âg un ergyd os ydych am achub y dyn; ac fel hyn rhaid i ninau wneuthur â'r meddwon-rhaid tori yr hen arfer ar unwaith, neu nid oes gobaith am dani.

Nodiadau

1. Byddai yn arfer cyngori ei frodyr ieuaine, beidio un amser a gofyn gan weinidog neu bregethwr a fyddai lawer yn henach na hwy i ddechreu yr odfa o'u blaen. Os dygwydd, ebe efe, i chwi fod yn flinedig, a'r cyfryw un fod yn mysg y gynnulleidfa, gwell i chwi ymdrechu fyned trwy y gwaith eich hun er eich teimladau, oddieithr i chwi gael rhyw ddyn ieuanc i'ch cynnorthwyo.
2. Rhoddodd y cyngorion uchod i flaenoriaid eglwys lle yr oedd diwygiad grymus ar yr amser.