Caniadau Barlwydon Llyfr 1/Tuchangerdd—"Y Teithiwr wrth raid"

← Cydymdeimlad a "Carneddog" ar farwolaeth ei Fam

Caniadau Barlwydon Llyfr 1 gan Robert John Davies (Barlwydon)

Llinellau o gydymdeimlad â Llew Meirion →

Tuchangerdd:"Y TEITHIWR WRTH RAID."

(Bona Fide Traveller,)

Y TEITHIWR weithiau mewn enbydrwydd gawn,
A chyda hwn mae'r byd yn cydymdeimlo;
Pan fyddo rheidrwydd yn ei ystyr lawn,
A dyn yn gorfod rhoi ufudd—dod iddo.
Nid rhaid perthynas, na chymydog cun
Sy'n peri i hwn o'i ddinas gychwyn allan
Ond llais cuddiedig ynddo ef ei hun,—
Rhaid rhoi ufudd—dod iddo ef ei hunan.

Mae ufuddhau i raid yn orchwyl blin,
Er hyn ni cheir y teithiwr hwn yn cwyno;
Er bod yn ddioddefydd erchyll hin
Ni chlywyd hwn erioed yn ocheneidio.
Ymdeifl i'w orchwyl gydag yni byw
Yn mhlith y llu enwogion—dyma'r arwr,—
A'r mwyaf cydwybodol sydd yn fyw,
Anrhydeddusach ef na neb fel teithiwr.

Myn'd ar gyfeiliorn ni wnaeth hwn erioed,
Mae rhaid yn rhoi ei nod mor ddigamsyniol;
Ac yntau'n un cyfarwydd ar ei droed,
Mae'r amgylchiadau oll mor wir gymydogol.
Ni bu hapusach teithiwr mewn un wlad,
Ni chlywyd ef yn dweyd am erch beryglon;
I hwn mae pob enbydrwydd yn fwynhad;
I ben ei daith o hyd teifl ei olygon.

Ar gofrestr lyfrau anfarwolion byd,
Enillodd teithiwr safle anrhydeddus,
Yr arwr—deithiwr hwn a roes ei fryd
Ar fod y teithiwr mwyaf anrhydeddus,
Eithriadol mewn diwydrwydd ni a'i cawn,
Er bod yn deithiwr fe abertha'i fywyd
A'r dydd mae'r byd yn gorphwys—rhyfedd iawn
Mae ef gan asbri byw yn teithio'n ddiwyd

Fel H. M. Stanley yntau ar ei daith,
Gyferfydd amgylchiadau o dreialon,
Ac ar ei ruddiau gwelwyd llawer craith
Bregethai'n eglur am ei ddwfn beryglon.
Ah! dyma wron na fu'r byd erioed
Yn hysbys o'i orchestion a'i wrhydri;
Fe ddiystyra wobrau dan ei droed,
A chauai 'i glustiau rhag cael ei glodfori.

Mae hwn yn teithio nid i dderbyn clod,
Parch, ac anrhydedd a gogoniant dynion;
Mae llafur cariad uwchlaw cyraedd nôd
Ac enill teitl a ffafrau pendefigion.
A oes a sych yr eangforoedd llaith?
A phwy yspeiliai'r Huan o'i danbeidrwydd?
Y teithiwr diwyd diymhongar chwaith
Nis gall er ceisio guddio ei enwogrwydd.

Pan fyddo rhaid yn galw ufuddha,
Y dull o deithio sydd yn ddibwys ganddo,
Ond wrth ddychwelyd droion bu yn dda
Fod ganddo ryw gyfleustra i gael ei gario.
Ac er mai ber fu 'i ymdaith lawer tro,
Mae rhywbeth weithiau yn yr amgylchiadau,
Anhygyrch ddaearyddiaeth llawer bro
Fu'n cwympo llawer teithiwr ar ei liniau.

Anfoneddigaidd ydyw holi'r gwr,
Nid parod ydyw 'chwaith i ddweyd ei hanes,
Waeth heb ymholi gallwn fod yn siwr
Mai gwr pryderus yw am wneyd ei neges.
Mae'n cyraedd i gyffiniau'r pentref draw,
A chydag ef mae cyfaill yn cyd-deithio,
Mae'n taflu ei olygon ar bob llaw
Rhag ofn fod gwr yr "Heddwch" yn ei wylio.

Mae'n ymwroli—cofio'n sydyn wnaeth
Mai "teithiwr oedd wrth raid", ac aeth i'r gwesty,

Ac wedi ateb o ba le y daeth
Mae pawb yn wên i gyd wrth ei groesawu,
Cyn gall ein gwrthddrych enill iddo 'i hun
Y teitl o deithiwr yn yr ystyr orau,
Fe gaiff fod arholiadau wrthi'nglyn,—
Ond na ddychryned at yr anhawsderau.

Rhaid dweyd yn onest beth fydd hyd y daith,—
Rhaid teithio tair o leiaf o filldiroedd,
Ond na phetruser a fydd hyny'n ffaith,
Rhaid cydymdeimlo'n fwy a rhaid y cyhoedd.
Ceir yn y gwesty gydymdeimlad hael,
A gwir ddyngarwch gwerth ei efelychu,
Ac yma mae esboniad llawn i'w gael—
A holl ddirgelwch "rhaid" gaiff ei ddadblygu.

Mae'r daith ar ben, a rhaid ac yntau'n cwrdd
Fel arwyr ar y cadfaes ddydd y goncwest,
A gwenodd rhaid o'r jwg oedd ar y bwrdd
Nes enill swyn a serch y teithiwr gonest
I'r Expedition hon nid oes un sen,
A'r teithiwr bellach sydd yn llawn o afiaeth;
Anghofio wnaeth y Dydd, y Plant, a Gwen,
Pan sylweddolodd ef y Fuddugoliaeth.

Rhaid enill safle o enwogrwydd gwir
Cyn y cydnebydd byd eich gwir fodolaeth,
Ond cerfir enw'r teithiwr hwn yn glir
Yn mhlith enwogion dewraf y ddynoliaeth.
Y "rhaid" a'i gwnaeth yn deithiwr o'r fath fri
A fynodd wneyd o hono rywbeth arall,
A siomedigaeth erchyll oedd i ni
Wel'd gwr o'i safle wedi myn'd yn angall.
Wrth deithio yr enwogodd hwn ei hun,
Wrth deithio hefyd collodd ei gymeriad;
A dyma'r truenusaf o bob un
A weļais i yn dringo bryn dyrchafiad.