Caniadau Barlwydon Llyfr 1/Y Gweithiwr

Caniadau Barlwydon Llyfr 1

gan Robert John Davies (Barlwydon)

Awdl—"Y GWEITHIWR.'
Testyn Eisteddfod Gadeiriol y Llechwedd, 1890.

PWY yw'r gweithiwr? gwr dan goron—urddas,
Arddel Duw yn wron;
Da ei ddawn i'w gyd—ddynion,
Tarian i'r byd—teyrn i'r bôn.

Ië, teyrn uwchlaw teyrnedd—a segur
D'wysogion gwag fawredd;
Mewn gwlad minia ei gledd—i dori pen
Y gêlyn angen a'i golyn ingedd.

Awen cân, mola'n milwr—sy' galed
Ddiesgeulus weithiwr;
Ag eirf droes yn arloeswr—anial fyd
Heb seguryd—wir bwysig arwr.

Hen yw gwaith; onid gweithiwr—oedd Adda
Yn ei ddyddan gyflwr?
Yn Eden ardd dyna wr
Yn foreu oedd lafurwr.

Gwaith sydd fâd ordeiniad Duw,
Hynach na phechod annuw;—
Ordeiniad er daioni—
Haeddfawl fraint dan Ddwyfol fri.

I'n cyn—dad yn nydd ceinder—draw mewn hedd
Dôr mwynhad a phleser;
A dyfal, ond diflinder
Fu dyn yn y Wynfa dêr.

Daearen ni ddwg doraeth—o honi
Ei hun er cynhaliaeth;
Llonder mwyn, llawnder a maeth
Ni ddaw'n elw i ddynoliaeth.

I ddyn ni ddaw o honi—drwy 'i hwyneb
Ond drain a mieri;
A thrwy waith rhaid ei throi hi—
Dir anial, o drueni.

Bywyd dyn a'r byd o hedd—fwynhawyd,
A weddnewidiwyd yn ddu ei nodwedd.

Hawddfyd, esmwythyd a moethau—ni cheir,
Ond chwerwedd trwy'r oesau,
A llafurwaith, c'ledwaith clau;
Mor ddi-wên yw myrddiynau!

Llusgo drwy 'u gwaith mewn llesgedd—a lludded
Yn lladd yr hyfrydedd,
Ceir mil a dengmil di—hedd
A'u henaid mewn anhunedd.

Un mawr yw hwn—mwy'i rinwedd
Na dewrion y gloewon gledd;
Un yw a frwydra'n eon
Mewn câd o drefniad yr Ion;

A dwrn a wna gadarnwaith
Yw dwrn hwn—mae'n deyrn ei waith.
Dorau allweddau llwyddiant
I'n gwron hwn agor wnant;
Dewr iawn yw a di—droi—'n ôl,—
Heb waith ni lwyddir bythol.
I deulu'r llawr, teler llwydd
Ydyw hoywdra diwydrwydd.
Llwydd byd i'r diwyd sydd dâl—
I segurdod 'does gordial,
Na swmbwl i'r dwl di—wên
Namyn ing a min angen.

Gwneyd ei waith â gewyn dur,
A llaw hyf, wna mab llafur;
A drwy y byd oer ei ben,
Drwy ing a brwydrau angen.
Ar waith pob gewin a rydd—
Gwron, ac nid segurydd
Yw efe, a'i holl fywyd
Yn awr o waith ar ei hyd.

Mawl i'r gweithiwr—hyrwyddwr gwareiddiad,
Enaid trafnidiaeth, helaeth ei hwyliad;
Arloeswr daear, arlesiwr di-wâd,
Cynyddwr elw—ceindda yr alwad:
Saerniwr, lluniwr pob llâd—orchestwaith,
Arwr cry' hywaith er boreu'r cread.

Gwisgwr y noeth—darparydd moethau,
Llywiwr oesoedd, diwallwr eisiau;
Adeilydd enwog di ail ddoniau,
Arwr hyson gampwri'r oesau.

Drwy ei galedwaith, dorau goludoedd
Eurwawr lewyrch agorir i luoedd;
A rhed o'i lafur i'r byd ffrydlifoedd
I dori eisiau bywyd yr oesoedd;

A'i law gwna anial—leoedd yn Eden
I deulu angen y byd a'i lengoedd.

Enill ei fara wna y llafurwr—
Drwy chwys ei wyneb—ymdrechus hoenwr,—
Ar wlaw a hinon, yn wrol lonwr
A ddilyn ei waith fel ffyddlawn weithiwr;
Yn nydd ei allu'n ddiwylliwr—llawn sêl—
I hwn nid oerfel na gwres sy'n darfwr.

A i'r maes yn rymuswr—yno 'i ôl
A wna fel arloeswr;
Ag yni gwych gwna y gwr
Wrhydri fel aradrwr.

I'r ddaear, yn wir ddiwyd,—bwria had
Yn ddi—brin ail—gyfyd
Yn doraeth helaeth o ŷd—
Wir rawn, yn mhen ryw enyd.

Yn fawr ei hoen, pan fo'r wawr
Yn y dwyrain fyd eurwawr
Yn agor dôr i Gawr dydd—
Eilun mawl—lon ymwelydd;
O'i fwthyn gwelaf weithiwr
Yn myn'd i'w daith—hywaith wr.
Yr hedydd ar ei aden
Byncia fawl nwyfawl drwy'r nen,
I'w hir hynt y gweithiwr â
Yn llawn awch llawenycha;
I'w fyw ireiddaf ruddiau
Rhed hoen gwir i donog wau.

Wedi 'i ddiwrnod, ei ddewrnerth
Ddiflana—gwanha ei nerth,
A dynesiad ei noswyl
Iddo a fydd ddedwydd ŵyl.

Ar aelwyd ddigwerylon—cu, fin hwyr
Ca fwynhau cysuron,
Yn mynwes ei blant mwynion,
A'i anwylyd lânbryd lon.

Serchog a gwresog roesaw
I'w babell hon ar bob llaw
Ga efe; a'i drigfa hon—
Hedd—lanerch ddi—elynion,
Haddef llonder, mwynder mâd,
Coron a gorsedd cariad,
Ydyw hi—fangre dawel,
Heb rwydau câs na brâd cêl.

Nid oes yno ond swynion,—hedd-foroedd
O ddifyrwch calon;
Ar ol ei waith, rhyw ŵyl lon
Ddwg ei anedd ddi-gwynion.

Ar aelwyd lân hawdd canu, ac euraidd
Wên cariad o'i ddeutu;
Tra lleni'r nos ddylnos ddu
Tu allan yn tywyllu.

Yn ei wyn fwthyn, nef fach
A ga yno;—amgenach
Na hoff lysoedd a ph'lasau
Gorwychaf, penaf pob pau
Yw'n ei olwg—ni welir
Llety i ail yn yr holl dir.
Mawredd addurnedd arno
Ni roddwyd—ond harddwyd o
A glendid, chwaeth a gleinder,
Hydrydlon swynion rif sêr.

Heibio yn ddiarwybod—oriau'r hwyr
A ant, a daw cyfnod
Gorphwysaw dystaw nes dod
Loewaidd ernes ail ddiwrnod.

A gwell i'r gweithiwr na gwin,
Melusach na'r melus—win
Yw hyfryd gwsg,—gwsg o hedd
Hyd hyfrydaf awr adwedd
Y boreu glwys a'i wybr glir,
Awr awen pan ddeffröir.
I'r gwr parlyswr loesau
Yw cwsg, tra'r emrynt yn cau;
Drwy hawddfyd ei orweddfa
Oddi wrth bob pwys gorphwys gâ;
Adlonol dawel enyd
Heb boen na thrafferthion byd.

Nid trwy sidan trwsiedig—na mân blu
Y mwyn blant boneddig,
Unrhyw dro denir i drig
Gwsg hudol i'r gwasgedig.

Difraw gydwybod dawel—wna fwthyn
Difoethau'n llys angel;
Lludded gwaith, allwedd di-gêl
Hûn dyner a'i nawd anwel.

Y gweithiwr sydd dŵr, sydd darian—a dâl
I dylwyth ei drigfan;
Er eu mwyn yn ngrym anian
Oni thỳr trwy ddŵr a thân?

Nid drycin erwin eira—
Nid oerwynt rhynwynt yr iâ,
Oera 'i serch at y rhai sydd
Hygar anwyl garenydd.

Nid tyrfau taranau'r Ion,—
Na gwlaw na fflamfellt gloewon,—
Erch ddiluw na chroch ddolef
A'u rhwystrant—a'u tarfant ef.

I wyneb perygl parod
Yn anturgar feiddgar fod—
I fyn'd yw'r gweithiwr pan fo
Galwad, ac ni fyn gilio.

Y morwr dewr—moria'r don,
Nid ofna ddyfroedd dyfnion
Yn ei wib baidd wynebu
Tramawr rôch y 'storm a'i rhu,
A thramwy'r don a'i thrumell
Hyd ddyfroedd moroedd yn mhell.
Gedy ei wlad,—ei wlad lon
Yn ol, a'i rai anwylion,
Er enill i'w rai anwyl
Gynhaliaeth a helaeth hwyl.

Denol drysordai anian—archwilir,
O'i choludd ceir allan
Amgylch y glob yn mhob man
Drysorau'r aur a'r arian.

Y mwnwr glew o'i mynwes
Fyn ei phrid feini a'i phres,
A'i heiyrn o'i hesgyrn hi,
A'i llachar blwm a llechi.
Tyn ddorau tan—ddaearol
Agor wna y gwr i'w nhol,
A thyn o wythi anian
Elw i fyrdd o'i gel fan.
Arwyr yw'r glowyr glewion,
Ac allan tynant o hon
Drysor du—eirias o dân
Gyneu ei hylosg anian.

Chwarelwr, wych wrolwas,
O wythen y lechen lâs,
Llech fil o grombil y graig—
Y gref adeilgref dalgraig,

Allan dyn yn ddillyn do
Noddfa'n haddef a'n heiddo.

Teilwng i ddyn yw taliad,—onid dydd
Y tâl sy'n symbyliad
I'w lafur hir di—lwfrhad
A'i amryddull ymroddiad.

Nos Sadwrn ddaw—daw o'r diwedd
Y saib a thâl,—a Sabbath hedd
Yn dilyn—y dihalog
Foreu Gras i gofio'r Grôg.
Curiedig lluddedig ddyn
Iach dawelwch a'i dilyn;
Ac i'w enaid, berl ceinwerth,
O nawdd Nâf ca newydd nerth.

Ond yr enaid arweiniol—trwy amchwant
Ar ymchwil gwastadol,—
Ymhoena hwn yn mwynhad
Gweithrediad Gweithiwr hudol.

Y meddwl dynol hudol ei rodiad,
Ar ei hoffuswaith yn ddiorphwysiad
Rhydd ei fwriadau a'i hardd efrydiad
I Gelf a Gwyddor, gloywaf agweddiad
Hyd yr oesoedd a'i drwsiad—a roes hwn,
A mŷg folianwn ei ymgyflwyniad.

Arlwyodd holl seigiau byrddau'r beirddion,
A llên canrifoedd ac oesoedd cyson,
A holl adnoddau cell duwinyddion;
Carodd goronwaith, creodd gywreinion:
A'i ddifesur ddyfeision—llesia fyd
Yn ddiseguryd ddiysig wron,

Aelodau Seion pob gwlad is awyr,
Ymhoewant hwythau—mintai o weithwyr;

Yn rhôl anfarwol y gwir lafurwyr
Yn mhlaid y Gwir mal hoywdeg arwyr;
Coronog iawn ceir enwau gwyr—ffyddlon,
Eu gwobr fydd coron—coron concwerwyr.

Digryn dros deg Wirionedd
Yw ffyddlon genhadon hedd,
Yn cyhoeddi cu heddwch—
Deler llon, i deulu'r llwch;
A bywiol ffordd y bywyd
I bawb o feirwon y byd.

O'u di—lwfrhad lafur hwy
Dêl gwiwbrid dâl a gwobrwy.

Eu taith gyfeiriant o hyd
Draw i bau rhandir bywyd.

Dringant drwy randir angau—o wlad gwaith
I wlad gwyl a gwobrwy
I nef y nef i'w mwynhau
I fonedd heirdd drigfanau.

Dihafal ei waith yw'r Dwyfol Weithydd
Eirian ei ddoniau—"Yr Hen Ddihenydd,"—
Y pell, forëol fythol Arfaethydd,
Da 'i waith goreudeg fel doeth Greawdydd;
Alluog Dduw a Llywydd—nefoedd fawr,
I'w llu eirianwawr di—ball arweinydd.

Ei law a gynal geinwech
Ffurfafen y wybren wêch.
Bodau bob gradd o naddun
Heb ball a gynal bob un:—
Bodau fyrdd bywyd o fêl,
Lliaws rheng llys yr angel;
A'r Seraph tân gân ei gerdd—gylch y fainc,
Nefol eosgainc awen felysgerdd.

Hen drefn y cadw i dorf ein Ceidwad
Weithiodd allan ei hunan o'i hâniad—
Drwy'i oes ddihalog, ei Grôg a'i rwygiad
Adeg gofidiau, a'i adgyfodiad,
A'i ogonawl esgyniad—uwch teyrn braw
I fro'r Ddeheulaw dan fawr arddeliad.

Drwy gur a gwaith deuai'r goron—i'n Brawd,
A bri a gwobrwyon;
Iesu yw Brenhin Seion,
Ar dant "IDDO EF" yw'r dôn.

Nodiadau