Capelulo/Cyfarfod Gwytherin

← Dafydd Evans Y Pandy

Capelulo gan Robert Owen Hughes (Elfyn)

Yn y Cyfarfod Gweddi →

XVI. CYFARFOD GWYTHERIN.

FELY crybwyllais ar ddechreu y bennod cynt, digwyddai Tomos Williams fod yn bresennol mewn cyfarfod dirwest yng Ngwytherin, a'r Dafydd Evans y soniwyd am dano uchod yn llywyddu. Adwaenai y ddau eu gilydd yn dda. Gan fod y diwygiad dirwestol mor gryf ar y pryd, nid oedd brinder siaradwyr yn unman; ac nid oedd yn angenrheidiol pwyso ar neb, a chymell ddwywaith a theirgwaith i "ddweyd gair." Ni byddai neb yn ysgwyd ei ben ac yn dweyd nad oedd ganddo ef "ddim ar ei feddwl," ac ar ol y pedwerydd cymhelliad yn codi ar ei draed ac yn areithio am hanner awr.

Ar ddechreu y cyfarfod y sonir am dano, dywedodd Dafydd Evans air neu ddau yn fyrr, yn ol ei ddull doeth ei hun, a dywedodd nad oedd efe, y noson honno, am alw ar bawb yn y gynulleidfa oedd yn medru areithio; fod yn rhaid iddo ef roddi y mwsel arnynt am unwaith o leiaf. Yna cyfeiriodd at Tomos Williams, "un o'r dynion mwyaf gwreiddiol a doniol yn yr holl wlad," meddai. Trodd at yr hen wr, a chyfarchodd ef yn hollol gartrefol,—

"Tyrd ti ymlaen, yrwan, Tomos, ac areithia i ni fel y leici di dy hun, a chymer faint a fynot o amser."

Yna heb orfodi i'r llywydd ei gymell drachefn a thrachefn, dyna Tomos yn ei flaen i'r set fawr. Wrth ei weled yn sefyll i fyny yno yr oedd y dorf liosog yn un wên siriol a boddhaus o ben i ben.

"Wel, Dafydd," meddai—dim son am Mr. Cadeirydd "taswn i'n gwybod dy fod ti am y'ngalw i i'r fan yma o flaen cymin o bobol mor grand a sbriws yr olwg arnyn nhw, mi faswn wedi twtio tipyn chwaneg arna i fy hun. Mae gen i well côt na hon adra yn y siamber acw, wyddost (chwerthin); ac mae gen i well trowsus yno—na, fyth o'r fan i, yr oedd yna bo windos ymhena glinia hwnnw, ac mi rydw i wedi ei anfon o at Robat Elis y Teiliwr, er mwyn cael shettars arnyn hw (chwerthin anferth). Cyn i mi fynd yn ddirwestwr, mewn sgyffl â dyn y byddwn i yn cael tylla yn y mhenna glinia, ond yrwan mewn sgyfil a'r Brenin Mawr yr ydw i yn i cael nhw (cymeradwyaeth). Pan yn aros ynghymydogaeth Calcutta hefo'r armi am rai misoedd, mi gefais ganiatâd un diwrnod i gael mynd am dro i'r dre, a chyn gymin oedd fy awydd i am ddiod feddwol, be wnes i ond mynd a nghôt sowldiwr i'r pôn, gan feddwl y baswn i wedi cael pres gan rywun i'w thynnu hi allan at y nos. Ches i ddim. Mi es yn fy ol i'r camp yn llewys y'nghrys, ac ar unwaith dyna fi yn cael fy fflogio nes oedd y'nghefn noeth i yn un lli o waed. Wel, hogia anwyl Gwytherin, tendiwch chi fod yna rai o hona chi, drwy marfer efo'r hen feuden gin y ddiod yna, wedi mynd a'ch siwtia—ych cymeriada—i siop fawr Gehenna, ac wedi eu ponio nhw i'r diafol. Mae dydd y Farn yn dwad, ac mae arna i ofn y bydd yn rhaid i rai o hona chi fynd yno heb yr un gôt, ac y bydd y Judge mawr, wrth eich gweled chi yn meddwl rhyfygu mentro gaea ofnadwy tragwyddoldeb heb ddigon o ddillad, yn gofyn i chi sut y daethochi o'i flaen o heb yr un wisg. Mi wyddoch y risylt: cael eich curo â llawer ffonnod. Ond os yn y pôn y mae eich siwt chi heddyw, ac os nad oes gyno chi fodd i'w chael allan, ewch yn ditotals, ac ar ol hynny ewch at Iesu Grist, ac mi gewch gyno fo—nid benthyg—rhoi am ddim, a hynny am byth y bydd o sofrins mlynion o Fanc y Government fildiodd o'i hun ar Galfaria, a phan glyw Satan swn y rheini'n tincian oddiwrtho fo ar ych dwylo chi, mi ry'r hen was y siwt i fyny mewn un chwinciad (cymeradwyaeth anferth). Mae dim ond swn sofrins mawr yr Iawn yn tincian yn ddigon i brynnu'r creadur mwya aflan mewn bod. Dyma i chi'r hen Gapelulo, feddwodd cyhyd ag oes y rhan fwya sydd yma, yn dyst. (cymeradwyaeth hirfaith; rhai yn wylo, ac er- aill yn gwaeddi "Amen" a "Bendigedig yr hen Domos.")

"Wel, mi 'rydach chi yn rhoi canmolineth ddychrynllyd i mi; ac mae gormod o ganmoliaeth, wyddoch, fel gormod o gwrw, yn codi i'r pen yn fuan iawn (chwerthin). Felly, rhaid i mi edrach ati hi, achos mi rydw i mewn lle perig iawn. Wel di, Dafydd (gan droi at y cadeirydd), mi ydw i yn dy godi di i fod yn Gommander-in-Chief i edrach ar ol traed a dwylo, a chega pobol Gwtherin yma, nes y bydda i wedi ista i lawr. 'Rwan na i ddim deyd ond un gair eto. Mae arna i eisio i chi sydd yn ddirwestwrs yn barod, fod yn ddirwestwrs iawn; nid yn unig yn cadw yn glir rhag yfed y drwyth felldigedig, ond yn cadw yn ffâr ahed oddiwrth bob math o chwant am dani hi. Mi rydw i yn cofio bod yn mynd heibio yr Eil o Man mewn man-i-wâr ryw dro, ac mi 'roedd yn perthyn i ddwylo y llong hen blât o gwc—un melldigedig am licars—mi roedd i lygid o fel peli inja rybar, 'i glustia fo fel dail cabaits, ac mi 'roedd 'i drwyn o mor hir, Dafydd, fel y basa fo yn cymyd pum munud i dy basio di (chwerthin mawr). Wel, wrth i ni basio yr Eil o Man, mi ddeydodd yr hen ffelo y bu'r Werddon a Sgotland yn ffrauo riw dro yng nghylch perthyn i brun o honynhw yr oedd yr ynys. Mi ddoth yna Frenshman hir i ben ymlaen i dorri'r ddadl, a dyma fel y daru o oedd ceisio dwy neidar a rhoi un ym mhridd Sgotland a'r llall ymhridd y Werddon, ac yn mhrun bynnag ohonynhw (cofiwch chi fod nadroedd yn yr Eil o Man) y bydda i'r neidar fyw y wlad honno fydda pia'r ynys. Yn naear Sgotland y bu'r neidar fyw, ac felly mi setlwyd y cwestiwn. Wel, mhobol i, mae yna neidar y tu fewn i lawer o hono ninna. Tydi peidio cymyd cwrw a licars ddim yn ddigon, ond mae eisio i'r blys am danyn nhw beidio byw y tu fewn i ni (cymeradwyaeth). Os ydi dyn wedi rhoi i fyny yfed diod feddwol, ac eto yn para i fod mewn chwant am dani hi, mae o'n pechu; mae yna sarff yn ei enaid o. Wrth ddeyd peth fel yna, tydw i ddim yn dal mod i yn deyd dim byd newydd. Mae'r Pregethwr mwya fu yn y byd yma rioed—Iesu Grist-wedi ei ddeyd o o mlaen i. Darllennwch chi beth mae o'n i ddeyd ar y geiria Na wna odineb yn y Bregeth ar y Mynydd.

'Rwan, os yda chi am fod yn ddirwestwrs, byddwch felly hyd farw. Mi 'rydw i wedi penderfynu bod felly, 'doed a ddel. Fydda i ddim yn hir eto cyn y bydda i farw, ond pryd bynnag y cymer hynny le, mae arna i eisio marw yn ditotal (cymeradwyaeth). Mi glywis i am un o'r officers gafodd ergyd farwol ym matl y Neil, fod o wedi disgyn ar y dec, ac fod yna lot wedi rhedeg ato fo, i feddwl mynd a fo i lawr i'r caban, ac i fod ynta wedi deyd wrthynhw am beidio ei symud o. Mi 'rydw i am farw ar y dec,' medda fo. Dyna fel yr ydw inna yn deyd, bryd bynnag y daw fy nhro i farw, mi 'rydw i wedi penderfynu gneyd ynghanol y fatl; a phan fydd sowldiwrs mawr Brenin Dychryniadau wedi taflu fatal shot i fewn i 'nghalon i, mae'r hen Gapelulo yn bownd o fynnu cael marw ar y dec.'

Gyda dweyd hynyna eisteddodd yr areithiwr doniol a digrif i lawr yng nghanol cymeradwyaeth na bu ei hail i areithiwr dirwest yn unman. Yn gymysg a'r gwenau a'r chwerthin, fe gollwyd llawer deigryn yn y cyfarfod hwn wrth wrando yr hen filwr yn siarad.