Cerddi Hanes/Geirfa

← Nodiadau

Cerddi Hanes gan Thomas Gwynn Jones

→

GEIRFA

aer: brwydr, battle.
anghyfannedd: lle na bo pobl yn byw, uninhabited.
alltud: estron, exile.
alltudio: gyrru un o'i wlad.
bâr: dig, llid, anger.
baidd: tryd. pers. unig., amser presennol, o'r berfenw beiddio, to dare.
bas: gwael, salw, base.
Brawd: mynach, a friar.
Bryneich: darn o Loegr gynt, Bernicia.
canwelw: lliw gwynllwyd, pale.
cannaid: lliw gwyn disglair.
conach: upstart.
Creirwy: Sonnir amdani fel un o'r merched harddaf oedd yn llys Arthur.
crwydrad: un ar grwydr, cerddedwr, wanderer.
cwyredig: wedi ei gŵyro, waxed.
cyfliw: o'r un lliw; dywedir "cyfliw gŵr a llwyn" am wyll y nos, pan na ellir gwahaniaethu rhwng pethau.
cyhyrog: gewynnog, muscular.
cymryd y groes: term a arferid yng Nghymru gynt am fyned i'r Groesgad, Crusade.
cyrchu: mewn ystyr filwrol, myned yn erbyn, ymosod, to attack.
darpar gwraig: dyweddi. Enw, ac nid ansoddair, yw darpar, felly ni feddelir cytsain gyntaf enw a'i dilyno yn y cyflwr perthyn.
dedryd: dedfryd, barn, judgment.
Deifr: Darn o Loegr gynt, Deira.
diffeithio: difa, dinistrio, destroy, sack.
drudion: rhai dewr, brave. Felly yn yr enw lle, Cerrig-y-drudion.
dyfyn gwŷs, galwad, summons.
Eingl: Angles.
Esyllt: merch i frenin Iwerddon, yn ôl y chwedl, a garai Dristan.

Fflandrwys: Flemish. Gelwir hefyd Fflemisiaid yn Gymraeg.
ffriw: wyneb, gwedd, countenance.
Garwy Hir: Ni wyddys ddim. o'i hanes, ond dywed y Trioedd a'r beirdd ei fod yn caru Creirwy yn fawr iawn.
gefynnau rhwymau, shakles,
manacles.
goddaith: tân; goddeithio: llosgi eithin a drain yn y gwanwyn.
gosgeiddig: lluniaidd, stately.
gosgordd: canlynwyr, retinue.
gwanegau: tonnau, waves.
gweryd: daear, pridd; arferir am y bedd.
gwineu: lliw dugoch, bay.
gwledig: pennaeth, arglwydd, sovereign.
gwryd: gwroldeb, bravery.
gwyll y duwiau: y cyfnod y credid mewn duwiau lawer, Götterdämmerung.
gwyrth: yn y term meini gwyrth, precious stones.
hafal: tebyg, cyffelyb, equal.
hwrdd: rhuthr, onset. Berfenw, hyrddio.
iarll: earl.
lladmerydd: dehonglwr, interpreter.
lladd: lladdwyd, was killed. Llyn Syfaddon: llyn yn Sir Frycheiniog.
traddodiad. Yr oedd y canai'r eleirch oedd arno pan âi cyfiawn dywysog y wlad
heibio.
llyw: rheolwr, ruler. Berfenw, llywio.
merddwr: y dwfr du a welir mewn pyllau ar fynydd neu fawnog.
mynaich: ffurfluosog mynach, monk.
oed: amod, appointment.
paladr: gwaew, spear; lluosog, pelydr.
palffrai: ceffyl ysgafn, palfrey.
pali: math o sidan, brocaded silk.
pedrain: rhan ôl march neu anifail arall, crupper.
pîn: math o bren, pine.
porth: swcwr, help, aid.
rhemp: tros ben, o dda neu ddrwg, gan amlaf o ddrwg, megis yn y dywediad, lle bo camp bydd rhemp.

rhên: arglwydd, Duw.
rhi: arglwydd, brenin.
rhiain: arglwyddes; lluosog, rhianedd.
rhos: gweundir, moor, lluosog, rhosydd.
seirch trec meirch, harness, trappings.
sindal math o ddeunydd, sendal.
tâl: talcen, megis yn yr enwau Tal-y-bont, Tal-y-llyn Hir oedd yr a.
teisbanau: tapestries.
têr: gloyw, claer, bright.
tidau: cadwynau, chains, unig. tid. Y mae'r gair yn gyffredin o hyd, er a ddywed rhai geiriadurwyr.
Tristan: Ef a aeth i Iwerddon i ymofyn Esyllt yn wraig i Farch, brenin Cernyw, ond a'i carodd hi ei hun a hithau yntau.
download: ôl neu lwybr creadur, track, scent. Ffurf gyffredin hyd heddiw.
twrreimaint: tournament.
twrdd: twrf, sŵn, commotion.
tymp: amser, tymor, time, season.
unben: brenin, pennaeth, monarch.
uthr: rhyfeddol, marvellous.
ymgreinio: ymdreiglo ar lawr fel y bydd march, wallowing.
ymgyrch: mynd i ryfel, expedition, attack.
ymherodr: emperor.
ynad: ustus, barnwr, justice.
ystent: o'r Saes. extent; achau, pedigree

.

ARGRAFFWYD GAN HUGHES A'I FAB, WRECSAM.