Cofiant Cadwaladr Jones, Dolgellau/Barddoniaeth

← Adgofion, yn cynwys Llythyrau oddiwrth Gyfeillion

Cofiant Cadwaladr Jones, Dolgellau gan Robert Thomas (Ap Vychan)

Dyfyniadau

PENNOD XIX.

BARDDONIAETH.

Clywsom y byddai ein hybarch gyfaill, Cadwaladr Jones, yn cyfansoddi ambell Emyn yn achlysurol. Cawsom olwg ar rai o honynt: ond nid ydym yn meddwl fod ganddo dalent i ragori fel cyfansoddwr, yn y llwybr hwnw. Ac yn wir, gorchwyl anhawdd iawn ei wneyd yn dda ydyw cyfansoddi caniadau at wasanaeth y cyssegr. Mae llawer wedi bod yn cynyg arno; ond ychydig a'i cyflawnodd yn deilwng. Y pennill canlynol yw y peth goreu a welsom ni o waith Mr. Jones,—

"Gwawria dydd y Jubili,—
Derfydd pechu,
Gwelir eiddil fel myfi,—
Eto'n canu:
Gyda chyfaill gwell na brawd,—
Mewn caledi;
Llawenha fy enaid tlawd,—
Yn ei gwmni."

Wele yn canlyn ychydig o ddarnau barddonol, er cof am gyfansoddwr y penill uchod. Nid ydynt ond ychydigo ran nifer; ond y maent yn emau yn eu ffordd. Cyfansoddwyd hwy gan wyr oedd yn dra chydnabyddus a'r Hen Olygydd, ac a'i gwir barchent.

Dyna Gristion daionus—wedi dal
Hyd y dydd yn drefnus;
Pregethwr oedd, pur goethus,
Glan ei rawd,^[1] gelyn yr us.

Geiriau iachus heb eu gwrychu—a geid
Gydag ef i'n dysgu;
Nid oedd ef i'w nodweddu
Yn wr cul farn—oracl fu.

Am un mwy ei amynedd,—a'i synwyr,
Nid oes son drwy'r Gogledd;
Ni ddaeth cyffro i siglo sedd
Ei ddeall hyd ei ddiwedd.

Dysgawdwr drwy'r Dysgedydd—a fu ef,
Fel ei brif Olygydd;
Terfynai ddadl—dadl y dydd,
Heb wyrni'n deg fel barnydd.

Gweinidog i'w hynodi—am lewyrch,
Am lawer o deithi;
Ei ddawn ef roddai i ni,
Olynol, ryw oleuni.

Ni fyddai wrth roi'i feddwl—am esgyn,
Am wisgo rhyw gwmwl,
Drwy'i daith, gadawai i'r dwl
I nofio'n mro y nifwl.

Dilewyrch, ffol chwedleuon—ni fynai;
Neu fân ystorïon
Na blodau gwyneb lwydion
I "wneud hwyl"—na chanu tôn.

Carai hwyl, os cai 'i rheoli—yn ddoeth,
Gan ddawn heb ddim ffwlbri;
Nid yr hwyl, os hwyl yw hi,
Yr annoeth i wirioni.

Heb ing wynebai angau:—ei gred oedd
Yn gry' dan law Meichiau;
Yr oedd e'n cael ei ryddhau
Yn ara' 'n ei synwyrau.

Newid gwedd, nid newid gwaith—fu iddo;
O'i fodd ai i'w ymdaith;
Newid lle, er deall iaith,
Y wlad sydd yn ddilediaith.

Yn gwywo heb un gwewyr—i'w wel'd oedd,
Fel y dail yn Rhagfyr ;
I'w enaid fyn'd i awyr
Heb ddiwedd byd, heb ddydd byr.
——CALEDFRYN.

——0——

ETTO.

A!'r hen wron coronog—ti aethost
Tithau at ardderchog
Le dewisol Dywysog,—y mawr lu—
Y cywir deulu a'r côr dihalog!

Gyda'r arch, gwedi hir orchwyl—yr oes
Barhai mewn serch anwyl;
I'th alw ato 'i gadw gŵyl,
Doi 'n Iesu ar bryd noswyl.

O fewn ei lys i fwynhau y wledd—bur
Bery mewn digonedd;
O galon hael, gloe'wi'n hedd,
Rhagorol ford trugaredd.

Hiraethaist amryw weithiau—am weled
Miloedd y telynau;
A'r Prynwr, pur ei enau,
Sef yr Hwn sy' i'w fawrhau.

Ar y geulan er gwylio—yr adeg,
Roed i groesi yno;
Nid rhyfedd iti rifo,
Gan fraint, enwogion y fro.

Jones a Williams, bob amser—a Roberts,
Rhai wybu dy bryder;
A Morgan, un anian,—er
Na henwn mo eu hanner.

Efallai i'r hen gyfeillion—ddyfod
Hyd ddwfr glyn cysgodion,
Gan ddisgwyl codi 'r hwyl hon,
Neu rwyfo drwy yr afon.

Yn galonawg 'nol glanio—bu ysgwyd,
A bu wasgu dwylo;
A chan swyn clych yn seinio,
Difyr iawn oedd gwel'd y fro.

Synu, rhyfeddu, fu'n faith—yn ngolwg
Angylaidd orymdaith;
Melus ymgomio eilwaith,
Erbyn d'od ar ben y daith.

I'th arwain, doi 'r rhain, drwy hedd—er sengyd
Gorsingau yr orsedd;
Am olwg ar amlwg wedd
Yr Oen a'i ddwyfol rinwedd!

Wele golled i Ddolgellau,—na adfer
Un odfa'n ein dyddiau;

Ba gawr, o debyg eiriau,
Yn abl a eill ei chwblhau?

Diau argyfyd rhyw gofion—bellach,
O'i bwyllus gynghorion;
Urddir teml Brithdir o'r bron,
A'i lwch aur fel ei choron!

——GWALCHMAI.

ETTO.

Hen weinidog i'r Ion ydoedd—gŵr Duw
Gŵr doeth ei weithredoedd ;
Dyn cyflawn a gawn ar g'oedd,
Pwy ablach i drin pobloedd?

Iraidd fu ei holl gynghorion—a threfn
Wrth raid fu yn Seion;
Ni bu'i ail mewn helbulon,
Cymmodai, distawai'r don.

Cadarn yn ei farn a fu—a llewyrch
Galluog yn Nghymru;
Pregethodd, galwodd yn gu,
Toau isel at Iesu.

Tra Cader Idris, tra sisial—Wnion
Ar fynwes yr ardal;
Arhosa fel claer risial,
Ei enw yn deg—byth yn dàl.

——IDRIS FYCHAN.

ETTO.

Am Cadwaladr y mae cydwylo—mawr,
Meirion sy'n gofidio;
Mae'n yngan nad man ango'
Fydd oer dir ei feddrod o.

Cenad Ner, gwir ladmerydd—fu y gŵr,
Ni fu gwell arweinydd ;
Un o'i fath mwyach ni fydd
Yn mro enwog Meirionydd.

Hyd ei arch ca'dd ei barchu—trwy fodd,
Torf fawr ddaeth i'w gladdu,
A dydd i'w anrhydeddu
Ydoedd hwn, y dwthwn du.

Llansilin—— R. DAVIES.

PRYDDEST.

Ar edyn mellt êhed newyddion trwm
O Walia gu wna'm calon fel y plwm,
Ar ol llifeiriawg li a dirfawr wlaw,
Cymylau du a thymestl eto ddaw,
Ow Gymru hoff lle mae fy serch a mryd,
Hen ser dy wlad syrthiasant bron i gyd;
Prin cafodd Phillips gu hawddgaraf wedd,
Gael adeg fer i oeri yn ei fedd,
Cyn cael y newydd trist fod Aubrey fawr
Mewn tawel fedd ar waelod daear lawr.
Mae angau fel tan lw rwy'n credu'n awr
Y myn ef dori'r cedrwydd oll i lawr.

Ac yn eu mysg, a'r mwyaf oll i mi,
(Fy nhad, fy nhad, mae'm llygaid fel y lli,)
Yr hybarch Jones, Dolgellau, wedi 'i waith,
A aeth o'r byd i dir y mwynfyd maith,
Ni bu hawddgarach dyn mewn unrhyw wlad
Fel cyfaill hoff, a phriod, brawd, a thad;
Dyn pwyllog oedd, arafaidd, llawn o swyn,
Diddichell a diweniaeth er yn fwyn;
Dyn cryf ei farn, diragfarn cywir fu,
Fel athraw coeth a brenin doeth i'w dy;
Bu yn offeiriad hefyd trwy ei oes,
I'w deulu mawr, defnyddiodd waed y groes.

Rwy'n cofio'n dda ei iaith a'i dirion wedd,
A gwnaf a'r ganiad hon eneinio'i fedd;
Mi welais rai rhodresgar balch ac iach,
Rhu uchel ben i wel'd pregethwr bach,
Nid felly ef er iddo fod yn fwy,
Ac uwch ei ben na'r un o honynt hwy,
Ond cydymdeimlai ef a'r gwan tylawd
Heb g'wilydd ganddo'i alw ef yn frawd.

Yn annedd y Deildre, ger Castell Carn Dochan,
Y ganwyd y bachgen gynhyddodd yn ddyn,
Bu'n dringo llechweddau Llanuwchllyn yn fychan
Heb nemawr gymdeithion ond anian ei hun,
Awelon y bryniau wnai buro'r awyrgylch,
Hen drigfan hirhoedledd oedd cartref ei dad,
'Doedd yno ddim cynwrf na therfysg oddiamgylch,
Ond perffaith lonyddwch, tawelwch trwy'r wlad.

Ni chlywodd swn ond adlais creigiau crog
Yn gwatwar llais ac atteb cân y gog,
A ffurfiwyd delw'r ardal dawel hon,
Yn ail i natur, dan ei dawel fron,
A bu yn byw dros einioes faith heb wad
Y blaenaf yn ei bwyll o bawb trwy'r wlad.

Yn moreu'i ddydd cyn cyrhaedd ugain oed,
Heb ar ei wisg frycheuyn budr erioed,
Ymuno wnaeth ar g'oedd âg eglwys Dduw,
Ac ynddi bu heb fwlch tra bu ef byw;
A bu'n pregethu Crist a'i Ddwyfol glwy,
Dros drugain mlynedd faith a pheth yn hwy.

Nid rhuadrau croch dros greigiau
Trystfawr oedd ei ddoniau ef,
Ond rhyw afon ddofn ddidonnau
Lawn o ddylanwadau'r nef,
Medrus ydoedd yn wastadol
Am oleuo deall dyn,
Tyner, addfwyn, a deniadol,
Oedd ei eiriau bob yr un.

Fe fu'n ffyddlawn fel 'Golygydd,'
I'r Dysgedydd flwyddau hir,
Pleidio rhyddid, codi crefydd,
Wnaeth yn dawel trwy'r holl dir,
Er na chafodd o'r dechreuad
Gydweithrediad tyrfa fawr,
Mae holl Gymru a phob enwad,
Yn ei efelychu'n awr.

Y prif gynghorwr fu i'w frodyr gwiw
Mewn amser blin terfysgoedd eglwys Dduw;
Ni ddeuai dros ei wefus eiriau ffol,
Ni roddai neb 'r un addysg ar ei ol,
A chafodd hefyd weled cyn ei fedd,
Ei enedigol fro mewn perffaith hedd.

Ond daeth y dydd cyrhaeddodd ben ei daith,
Mwynhau y mae ei wobr am ei waith,
Digonwyd ef a dyddiau yn y byd,
Aeth at ei frodyr hoff i'w gartref clud.

Mae angau'n lladd y baban ar y fron,
Ni arbed ef y lanwaith wyryf lon,

Y canol oed gydgwympant tan ei gledd,
A'r henaint llesg-mae'n bwrw hwn i'r bedd.

Mae gan y dail prydferthion teg eu gwawr,
Eu hadeg pan y syrthiant oll i'r llawr,
A'r blodau cain gan rym y gogledd wynt
Cydwywo maent 'r un tymor megis cynt.
Yr haul a'r ser, wrth reol aent bob un.
Ond angau fyn bob tymor iddo'i hun,
Ei ymerodraeth ef sydd dros y byd,
Pentyru mae bob gradd i'r bedd i gyd,
Ond gwelaf ddydd, O ryfedd ddedwydd awr,
Pan lwyr ddiddymir ei lywodraeth fawr,
Difodir ef, a'i gaethion oll ddaw'n rhydd,
Sain Haleluwia lòn dros byth & fydd.

Dodwyd corff ein Hathraw tirion,
Gan ei feibion yn ei fedd,
Hawdd oedd gwel'd teimladau 'u calon,
Wrth eu gwyw grynedig wedd;
Chwech o frodyr oll mewn oedran
Wedi dewis Duw eu tad,
Dyma dystion o'i gymmeriad,
A'i ddylanwad yn y wlad.
DAVID PRICE.
Newark, Ohio.

——0——

HIR A THODDAID.

Yr 'Hen Weinidog' enwog i Wynedd
A'i uniawn rodiad oedd yn anrhydedd ;
Er heb fawr rym ehedlym hyawdledd
I wahodd sylw, ceid ganddo sylwedd:
Agorai i enaid y gwirionedd,
Mewn arfaeth a rhagoriaeth trugaredd;
Angeu wnai ofid am fab tangnefedd,
A phur ŵr anwyl—coffeir ei rinwedd;
Mwy'n ei barch ca mewn bedd-'esmwyth huno,'
Nes ei ail uno o'i isel annedd.
Ar ddydd ei angladd.
IEUAN IONAWR

1. rhodiad