Cofiant Cadwaladr Jones, Dolgellau/Terfyniad ei ofalon Gweinidogaethol yn Rhydymain a'r Brithdir

← Maes ei lafur, a'i ymroddiad i'r weinidogaeth

Cofiant Cadwaladr Jones, Dolgellau gan Robert Thomas (Ap Vychan)

Yn ymddyosg o'i rwymau Gweinidogaethol yn Nolgellau ac Islaw'rdref, wedi 47 ml. o lafur

PENNOD IV.

TERFYNIAD EI OFALON GWEINIDOGAETHOL YN RHYDYMAIN A'R BRITHDIR.

Llythyr y Parch. H. James-Mr. Jones a Williams, o'r Wern, yn y Dinas-Diffyg addysgu pobl ei ofal mewn haelioni-Cyflog chwarterol- Cynghori yr eglwysi í ddewis olynydd iddo-Galwad y Parch. H. James-Ei dynerwch yn dysgyblu-Ei lymder os gwelaí angen-Yn darostwng hunanolrwydd gwr ieuangc yn y sciat yn Nolgellau-Cyng- hori ei olynydd o barthed ymholiadau ac ymofynion rhai o hen Dduwinyddion y lleoedd hyn, &c., &c.

Crybwyllwyd eisoes, ddarfod i Mr. Jones ymrhyddhau oddiwrth ei ofalon gweinidogaethol yn y Cutiau oddeutu y flwyddyn 1819; a bod gofal Llanelltyd wedi ei ranu rhyngddo ef a'i gyfaill Mr. Davies, Trawsfynydd. Bu gofal Rhydymain a'r Brithdir arno ef yn unig, mewn cysylltiad a Dolgellau ac Islaw'rdre am ugain mlynedd yn ychwaneg. Fel yr oedd yn prysur ddringo tua thriugain oed, a'i wrandawyr yn lluosogi, a'r aelodau yn yr eglwysi yn amlhau, dechreuodd farnu a theimlo y byddai yn well iddo gyfyngu cylch ei lafur i Ddolgellau, Islaw'rdre, a Llanelltyd. O ganlyniad anogodd. y gynnulleidfa yn Rhydymain a'r un yn y Brithdir, i ymuno a'u gilydd i fod yn feusydd gweinidogaeth newydd, ac i wahodd gwr ieuangc teilwng i'w mysg i lafurio. Gwrandawodd y bobl ar eu hen athraw, a gwahoddasant Mr. Hugh James, o Ddinas Mawddwy, i ddyfod i'w plith. Cymerodd y cyfnewidiad hwn le yn y flwyddyn 1839. Caiff y Parch. Hugh James ei hun egluro y symudiad hwnw yn mhellach yn y Llythyr canlynol:—

LLYTHYR Y PARCH. H. JAMES.

"Yr oeddwn yn adnabod fy hybarch hen gyfaill Mr. Jones, er pan oeddwn yn ieuangc iawn; yn gymaint ag nad oedd ond deng milldir o ffordd o'm cartref i, i'w gartref ef. Clywais ef yn pregethu lawer gwaith, yn Dinas Mawddwy a'i hamgylchoedd, er yn blentyn. Byddai yn dda genyf ei wrando bob amser, yn enwedig pan gaffai 'hwyl,' gan fod ei lais yn hynod beraidd a soniarus. Ond nid yn aml iawn y byddai efe yn cael hwyl. Lled hamddenol y byddai efe yn pregethu y rhan amlaf. Y tro cyntaf y mae genyf gôf am dano ydoedd, yn pregethu yn y Dinas ar ganol dydd gwaith, gyda'i hen gyfaill Williams, o'r Wern.' Nid wyf yn cofio ei destyn; ond yr wyf yn cofio yn dda brif bwnge ei bregeth, sef 'Dadymchwelyd esgusodion a gwrthddadleuon esgeuluswyr ac oedwyr iechydwriaeth.' Ymddangosai i mi ei fod yn hynod fedrus gyda'i waith. Gwnaeth ei sylwadau argraff ddwys ar fy meddwl. Yr oeddwn i yn tybied ei fod yn rhagori y tro hwnw, ar yr hen 'seraph' Mr. Williams. Byddai yn hawdd i mi ysgrifenu llawer o bethau am dano; ond gan fod dymuniad i mi ysgrifenu ychydig ar 'Derfyniad ei weinidogaeth yn Rhydymain a'r Brithdir;' yn gymaint ag mai myfi ydoedd ei olynydd, yn y manau hyny, am y tair blynedd cyntaf wedi iddo roddi eu gofal i fyny, rhaid i mi gyfyngu fy hunan at y mater hwnw. "Nid dim annghydfod rhyngddo a neb o'i hen gyfeillion yn Rhydymain a'r Brithdir oedd yr achos iddo ymadael à hwy; ond cylch ei weinidogaeth a'i lafur oedd wedi myned yn rhy ëang, a mawr angen am gael dyn ieuangc i'w gynnorthwyo. Dyna yr unig reswm dros ei ymadawiad â hwy. Yn Llanbrynmair, yn cadw yr ysgol ddyddiol, ac yn cynnorthwyo y Parch. Samuel Roberts, y treuliais y flwyddyn olaf cyn myned i'r Brithdir a Rhydymain. Cefais alwad i fyned yno am dri neu bedwar mis ar brawf, wedi ei harwyddo dros yr Eglwys, gan Mr. Jones a'r diaconiaid yn y ddau le. Wedi i dymhor y prawf ddyfod i fyny, cefais alwad drachefn i aros ac i weinidogaethu yn eu mysg, wedi ei hysgrifenu ganddo ef, a'i harwyddo gan yr holl aelodau. Yn yr holl bethau hyn, yr oedd yr eglwysi yn gweithredu yn ol ei gyfarwyddiadau ef. Ni wnaent ddim. heb ymgynghori ag ef. Ac ymddengys i mi iddo roddi iddynt gynghorion doeth a phriodol iawn. Byddai yn dda, yn ol fy marn i, pe byddai dynion ieuaingc etto yn y dyddiau hyn, yn derbyn galwadau gan eglwysi ar brawf am ychydig fisoedd, fel y gallent hwy gael prawf o'r eglwysi, a'r eglwysi gael prawf o honynt hwythau, cyn cael eu 'hordeinio.' Rhagflaenai hyny lawer gwaith, lawer o ofid i eglwysi a gweinidogion. Y mae llawer eglwys, a llawer gweinidog, wedi cael achos i edifarhau o herwydd gwneyd gormod o frys i gael cyfarfod 'ordeinio.' Yr oedd eglwysi Rhydymain a'r Brithdir yn parhau i ymgynghori â Mr. Jones ar bob achos o bwys, am yspaid fy arosiad i yn eu plith; ac nid oeddwn mewn un modd yn tramgwyddo wrthynt am hyny, o herwydd gwyddwn nas gallent byth ymgynghori a neb yn meddu cymaint o bwyll, doethineb, a phrofiad. Yr oeddynt yn cael cyfleusderau i hyny yn aml, trwy ei fod ef a minnau yn newid pulpudau a'n gilydd un waith yn y mis, a hyny ar gais y cyfeillion yn Nolgellau yn gystal a Rhydymain a'r Brithdir. Cefais fy hunan lawer o gynghorion gwerthfawr gan Mr. Jones, y rhai a wnaethant i mi les mawr. Yr oedd ol ei bregethau i'w gweled yn amlwg ar y cynnulleidfaoedd a arferent wrando arno yn Rhydymain a'r Brithdir. Yr oeddynt hwy yn debyg iawn iddo yntau. Yr oedd wedi argraffu ei ddelw ei hunan a delw ei bregethau arnynt yn amlwg iawn. Prif hynodrwydd ei wrandawyr a phobl ei ofal ydoedd, hoffder o bregethau ar byngciau athrawiaethol Cristionogaeth. Ni wnaent fawr o sylw o bregethau bychain ar ddyledswyddau ymarferol crefydd. Yr oeddynt yn awyddus iawn i 'fwyd cryf;' ac yr oedd amryw of honynt yn dduwinyddion cryfion a dwfn, yn hoff iawn o ymresymu ar byngciau; gofyn barn y gweinidog yn nghylch pethau dyrys duwinyddiaeth,' ac am esboniad ganddo ar adnodau tywyll a dieithr. Yr oeddynt yn nodedig am y pethau hyn, yn enwedig yn Rhydymain.

"Ar ddechreuad fy ngweinidogaeth yno, dywedodd Mr. Jones wrthyf un tro, 'Dichon y bydd y cyfeillion yn y ddau le, yn enwedig Rhydymain, yn gofyn i chwi lawer o gwestiynau lled anhawdd eu hateb, ar byngciau efallai, na feddyliasoch. fawr am danynt erioed; ac eisiau esboniad genych ar ambell adnod led dywyll a dieithr i chwi. Peidiwch a rhoddi atebiad byrbwyll ac uniongyrchol iddynt. Holwch chwi dipyn arnynt hwy yn gyntaf yn nghylch y pwngc neu yr adnod a fydd dan sylw. Peidiwch a chymeryd arnoch eich bod yn anwybodus, pe digwyddai i chwi fod felly, ond holwch y naill ar ol y llall, a mynwch wybod eu barnau hwy, ar destyn yr ymddiddan. Trwy hyny cewch chwithau amser i feddwl, a ffurfio barn ar y mater, ac yn y diwedd dywedwch ychydig o'ch barn yn gynnil ac yn anmhenderfynol ar y pwngc.' Gwnaeth y cynghor uchod i mi lawer o ddaioni. Bu ymddwyn yn ei ol, yn foddion i'm cadw rhag llawer cyfyngder.

"Nid oedd yr hen frawd parchus wedi dysgu llawer ar bobl ei ofal a'i wrandawyr mewn haelioni crefyddol. Yr oeddynt yn mhell iawn yn ol yn y 'gras hwnw.' Pan ddeuai pregethwr dieithr heibio i bregethu ar Sabboth neu noson waith, lletty cyffredin iawn a ga'i i gysgu, yn nhy hen ferch dduwiol yn ymyl capel Rhydymain. A chwech cheiniog y bregeth oedd y degwm cil dwrn' a ga'i gan, y diacon, am ei lafur, heblaw y lletty a bwyd. Un waith yn y chwarter blwyddyn y byddent yn casglu at y weinidogaeth sefydlog, ac yn talu ei gyflog i'r gweinidog. Clywais fod un o'r diaconiaid yn y Brithdir (yr hwn sydd etto yn fyw) yn cymeryd Mr. Jones o'r neilldu un tro, ar ddiwedd cyfeillach grefyddol, i dalu iddo 'arian y weinidogaeth,' am y chwarter blwyddyn, a hyny pan oedd mwy na hanner y chwarter arall wedi myned heibio, ac yn rhoddi pum' swllt yn ei law yn lled wylaidd. Wel, a ddoist ti? ebe Mr. Jones, 'bu agos i ti fy annghofio i y tro hwn. Ai hyn sydd genyt ti yn y diwedd? rhyfedd mor orchestol y daethost! Wel hi ddaw yn well tybed y tro nesaf, oni ddaw hi?' eb efe, a gwên ar ei enau. 'Gobeithio y daw hi,' ebe'r hen ddiacon, dan chwerthin. Ac ymadawodd y ddau dan wasgu ac ysgwyd dwylaw mor serchog a phe buasai newydd dderbyn papyr pum' punt ganddo.

"Hynaws, tyner, a phwyllus iawn y byddai efe yn arfer bod 'braidd' bob amser, mewn cyfeillachau crefyddol, a chyfarfodydd eraill. Ond medrai fod yn llym iawn weithiau, os byddai achos. Clywais y cyfeillion yn adrodd, ei fod gyda hwy yn Rhydymain un tro, mewn pwyllgor, pan yn rhoddi ei weinidogaeth i fyny yn eu plith, yn ymgynghori yn nghylch cael olynydd iddo. Yr oedd yno amryw ddynion ieuaingc yn y cyfarfod hwnw gyda'r hen frodyr. Ond yr oedd yr ieuengctyd oll yn bur ddistaw, ac yn gadael y siarad i'r hen gyfeillion a Mr. Jones, oddieithr un dyn ieuangc; yr oedd y cyfaill hwnw yn siarad cryn lawer, ie, 'braidd' fwy na'i ran. "Taw di machgen i,' ebe Mr. Jones, 'gad i'r hen bobl ddyweyd eu meddwl.' Tawodd y dyn ieuangc dros ychydig amser, ond dechreuodd siarad drachefn cyn hir. Taw R-b-n, bydd ddistaw,' ebe yr hen weinidog. Pan oedd y cyfeillion wedi twymno wrth ymddiddan, yr oedd yr ysbryd yn cynhyrfu y gwr ieuangc drachefn i siarad, 'Os na fedri di fod yn ddistaw R-b-n, rhaid i ti ymadael a myned allan,' ebe Mr. Jones. Bu y ddysgyblaeth lem hon yn effeithiol i roddi taw arno am y noson hono. Bu y ddau er hyny, yn gyfeillion mawr tra bu Mr. Jones byw, o leiaf, yr oeddynt felly tra y bum i yn yr ardal. Yr oedd Mr. Jones yn hynod o fedrus i ddarostwng ambell ddyn ieuangc balch a hunanol. Cof genyf fod unwaith gydag ef yn y gyfeillach grefyddol yn Nolgellau. Yr oedd yno ddyn ieuangc lled hunanol yn eistedd yn agos i'r bwrdd. Gofynodd Mr. Jones iddo, 'A oes dim ar dy feddwl di E-n a chwenychet ei ddywedyd?" Cododd y gwr ieuangc ar ei draed, a dechreuodd siarad yn ddoctoraidd iawn ar ryw bwngc o athrawiaeth, ond dim yn nghylch ei gyflwr fel pechadur. Ar ol iddo siarad yn faith ac yn dywyll. 'Ho! fel a'r fel yr wyt ti yn meddwl ai ê?' ebe Mr. Jones. Dywedodd y gwr ieuangc ychydig yn mhellach ar y pwngc; ond yr oedd yn dechreu myned i'r niwl. Holodd yr hen weinidog ef drachefn, a pharhaodd i'w holi, nes iddi fyned yn nos dywyll arno. Ni wyddai yn y byd pa beth i'w ddyweyd. Yna gadawodd ef yn nghanol y tywyllwch, gyda dyweyd wrtho, 'Yr wyt ti yn fachgen gwych; darllen a myfyria ychwaneg ar y pwngc yna; ti ddoi di yn dduwinydd da bob yn dipyn.' Yr oeddwn i ac amryw eraill yn cael difyrwch mawr wrth wrando arno yn darostwng y dyn ieuangc hunanol, mor ddidrafferth, trwy ddangos iddo ei anwybodaeth.

"Treuliais lawer darn diwrnod yn ei dy, ac yn ei gymdeithas ef a'i briod hawddgar a charedig, yn ysbaid y tair blynedd y bum yn y Brithdir a Rhydymain. Buom yn dadlu llawer o dro i dro, ar wahanol byngciau, yn enwedig pyngciau duwinyddol.

"Yr oedd efe yn ddadleuwr pwyllus a medrus iawn. Ni ddywedai fawr o'i olygiadau ei hunan ar y pwngc mewn dadl, os gallai beidio. Ond holai ei wrthwynebwr yn hynod o fanwl, gwasgai ef i gongl, a byddai yn dra sicr o fod yn rhwym ganddo mewn cadwynau yn dra buan, os na byddai a'i lygaid yn agored yn edrych ato'i hunan. Cefais ef bob amser yn gynghorwr, a chyfarwyddwr doeth a gwybodus, ac yn gyfaill cywir a charedig. Daeth gyda mi o Gefnmaelan i gapel Penarth, ger Llanfair, Maldwyn, ar adeg fy mhriodas; a bu ef a'r Parch. James Davies, y pryd hwnw o Lanfair, yn cydweinyddu ar yr achlysur. Byddai yn dda genyf weled ei wyneb siriol bob amser y cyfarfyddem a'n gilydd wedi i mi ddyfod i Lansantffraid; a mawr yr ysgwyd dwylaw a fyddai rhyngom. Ac y mae yn chwith genyf fyned i Ddolgellau heb ei gyfarfod fel arferol, i gyfarch gwell i'n gilydd. Ond nis gwelaf ef mwy ar y ddaear.

Marw mae nghyfeillion goreu,
Blaenu maent i'r ochr draw;
Draw ar diroedd rhyw wlad arall
Byddaf finau maes o law."

Marw a wnelwyf o farwolaeth yr uniawn, a bydded fy niwedd i fel yr eiddo yntau.'"