Cofiant Dafydd Rolant, Pennal/Ochr Oleu Bywyd

Cofiant Dafydd Rolant, Pennal

gan Robert Owen, Pennal

PENOD VIII.

OCHR OLEU BYWYD,

Cynwysiad—Bob amser yn gweled hollt yn y cwmwl—Penderfynu peidio ymladd a'r byd ar wastad ei gefn—Yn rhoddi tystiolaeth mewn Llys Barn—Y mil blynyddoedd yn ymyl—Llwdwn dafad yn trigo ar y mynydd—Gwr tangnefeddus—Cymbariaeth allan o hanes y Parch. John Evans, New Inn— Yn cael derbyniad siriol ar ymweliad i'r Eglwysi—Myn'd i'r dref i ymofyn goods—Yn byw i gyfeiriad codiad haul— Myn'd adref flwyddyn y Trydydd Jubili—Oes hir wedi ei threulio yn y modd goreu.

DDIWRTH yr hanes a geir yn niwedd y benod o'r blaen, a'r hanes cyffredinol yn y penodau blaenorol, gwelir mai dyn o dymer hoew, ysgafn, oedd gwrthddrych y Cofiant. Yn ei amser goreu, safai mor syth a ffon dderwen, a cherddai mor heini a'r biogen. Ac fel y dyn oddi. allan, felly y dyn oddimewn. Ei syniad ef oedd fod dyn wedi ei greu i edrych i fyny ac i fod yn llawen. Y dyn nad yw yn bwyta ei fwyd yn llawen, meddai ef, bydd y dyn hwow yn debyg iawn o fagu diffyg treuliad. Yn wahanol i ddynion hynod yn gyffredin, ni cheid mo hono bron byth yn y gors anobaith, ond os digwyddai iddo ar ddamwain fyned iddi, byddai yn bur sicr o ddyfod allan o'r gors ar yr ochr dde. Faint bynag mor dywyll ac mor ddu fyddai y cwmwl, pryd y methai pawb eraill a chanfod yr un llewyrch o oleuai, gwelai ef bob amser hollt yn y cwmwl. Ac yn hyn yr oedd yn hynod o hapus iddo ei hun.

Tuedd wastadol ei oes oedd edrych ar ochr oleu bywyd. Cymeryd pob peth yn hamddenol. Tuedd wreiddiol ei natur ydoedd y ffordd hon. Yr oedd hefyd wedi sylwi fod llawer o bobl y byd yn tynu mwy na fyddai raid o helbulon arnynt eu hunain, yn gweled bwganod lle na bo bwganod, ac yn rhygnu eu penau wrth anhawsderau amseroedd draw

"Y rhai o bosibl byth ni ddaw."

Cymerasai ef wers oddiwrth hyn er yn fore ar ei fywyd. Mynych y clywyd ef yn dweyd, ei fod wedi penderfynu yn nechreu ei oes na wnai ef ddim ymladd a'r byd ar wastad ei gefn yn ei wely y nos, yr amser sydd wedi ei drefnu i ddyn orphwys a chysgu. Digon oedd ganddo ymladd a'r byd ar ei draed, liw dydd.

Diamheu iddo gadw yn weddol dda at y penderfyniad uchod trwy gydol ei fywyd. Nid oedd yn llawer o ymladdwr â'r byd ychwaith ar ei draed. Yn hytrach nag ymladd â'r tonau, gwyro ei ben i lawr y byddai, a gadael i'r tonau fyned drosto; felly aeth trwy y byd heb i'r tonau wneuthur llawer o niwed iddo. Perthynai iddo gryn fesur o ddiniweidrwydd yn nghanol llawer o gyfrwystra. Bu unwaith mewn llys gwladol, yn rhoddi ei dystiolaeth yn erbyn cael trwydded i gadw tafarn. Y prif bwynt yn erbyn cadw y dafarn ymlaen ydoedd, heblaw ei bod yn llithio llawer o ieuenctyd i ymyfed, nad oedd dim o'i heisiau, fod nifer y tai a nifer y trigolion yn llai, a masnach yr ardal wedi lleihau. Ar y pethau hyn yr adeiladid yr ymresymid dros ei diddymu. Pan ddechreuodd y cyfreithiwr gwrthwynebol groesholi Dafydd Rolant gofynai, "Er's pa bryd yr ydych chwi yn byw yn Mhennal, Mr. Rowland! "Er erioed." "Fe welsoch chwi lawer o dai newyddion yn cael eu hadeiladu acw?" "Do, lawer iawn." Tynai ei atebion i lawr rym a nerth yr ymresymiad yr ochr yr oedd ef ei hun o'i phlaid. Pryd y gallasai yn hawdd ateb, a chadw yn hollol at

—————————————

—————————————

y gwir, ei fod wedi gweled nifer mwy o dai yn cael eu tynu i lawr, ac yn myn'd yn furddynod, a dim pobl mwyach yn byw ynddynt.

Modd bynag, un o'r pethau a'i gwnelai ef yn aelod gwerthfawr mewn cymdeithas ydoedd, y byddai yn edrych bob amser ar y wedd oleu i bob peth. Canol haf fyddai hi gydag ef yn nghanol gauaf, a phan y byddai dywyllaf yn ngolwg pawb arall, dywedai ef fod y mil blynyddoedd yn ymyl. Yr oedd ynddo gymhwysder eithriadol i ymlid ymaith bob tuedd felancolaidd, a phrudd-der, a thristwch.

Bu yn golygu unwaith ar ei oes y buasai yn colli tipyn o arian (er na ddigwyddodd hyny ddim iddo), a chwynai rhywrai yn fawr iddo o'r herwydd. "O," meddai yntau, "'dydyw hyn yn ddim byd ond fel pe bai llwdwn dafad yn trigo ar y mynydd."

Un elfen amlwg yn nghymeriad Dafydd Rolant ydoedd, ei fod yn ŵr tangnefeddus iawn. "Ti a gedwi mewn tangnefedd heddychol, yr hwn sydd a'i feddylfryd arnat ti," oedd testyn y bregeth trwy yr hon y dygwyd ef at grefydd. Yr oedd ei feddylfryd yntau ar Dduw, ac fe'i cadwyd yn wastadol mewn tangnefedd heddychol. Pan yn sirioli y tân ar yr aelwyd, mynych y dywedai, "Un da iawa ydw i am wneyd i'r tân gyneu, ac mi fedraf ddiffodd tân hefyd." Ac felly y medrai. "Un o heddychol ffyddloniaid Israel" ydoedd.

Un medrus iawn ydoedd hefyd am ddyfod allan o anhawsderau, ac i roddi gwynt yn hwyliau ei gwch ei hun, pryd na fedrai eraill ddim hyd yn nod yru y cwch i'r dwfr. Er engraifft: Yr oedd unwaith, gyda brawd arall, ar ymweliad â'r eglwysi yn Nosbarth Corris. Ar y nosweithiau yr oeddynt yno digwyddai fod y Parch. Richard Owen, y Diwygiwr, yn pregethu yn Nolgellau, pryd yr oedd y gwr hwnw yn anterth ei nerth a'i boblogrwydd. Erbyn i'r ymwelwyr fyned i'r Cyfarfod Eglwysig yn Nghorris, yr oedd naill haner y bobl wedi. myned i Ddolgellau, lle yr oedd tyrfaoedd yn ymgasglu i'r cyfarfodydd diwygiadol. Ebe Dafydd Rolant, wrth ddechreu siarad yn y seiat y noson hono, "Mae gweled y capel yma mor wag yn dwyn i'm côf i hanes John Evans, New Inn. Pan oedd John yn fachgen yn yr ysgol byddai yn pregethu i'r meinciau gweigion. Ryw ddiwrnod, daeth ei feistr i'r ystafell tra 'roedd John ar ganol pregethu felly i'r meinciau, ac meddai y meistr, John, John, lle mae'r gwrandawyr?' 'I don't know, my dear Sir,' oedd yr ateb, 'ond iddynt hwy mae y golled." Er mor fychan oedd y cynulliad yn Nghorris y noson hono, rhoddodd y sylw hwn bawb yn y lle mewn tymer dda ar ddechreu y cyfarfod, fel yr aeth pob peth ymlaen yn ysgafn o hyny i'r diwedd.

Dro arall, yr oedd ef a'r Parch. William Jones, Penrhyndeudraeth, Liverpool yn awr, wedi bod yn ymweled a rhan arall o'r sir, ac yn Nghyfarfod Misol Talsarnau, rhoddent adroddiad o'u hymweliad. Pan gyfododd Dafydd Rolant i fyny i adrodd ei ran ef, dywedai, "Cawsom groesaw mawr iawn ymhob man lle buom; yr oedd pawb yn ein derbyn yn odds o siriol, ac yn dweyd wrthym am frysio yno wed'yn. Gallwn feddwl mai ni ein dau maent am gael i ymweled yn y manau lle buom, y tro nesaf."

Bu adeg arall, gydag un o'r gweinidogion, yn ymweled ag eglwysi Dosbarth Ffestiniog. Yn y Penrhyn y cynhelid y Cyfarfod Misol lle rhoddent adroddiad y tro hwnw. Yr oedd un o eglwysi Ffestiniog y flwyddyn hono, a'r blynyddoedd cynt, wedi llenwi y Sabbothau â gweinidogion o siroedd eraill, gan esgeuluso gweinidogion eu sir eu hunain yn ormodol. Yn ei adroddiad yn y Cyfarfod Misol, cymerodd Dafydd Rolant ei ddameg i gyraedd hyd adref yr eglwys oedd yn euog o'r trosedd, gan ymgadw hefyd rhag enwi yr eglwys. "Rydw i wedi bod yn cadw siop yn y wlad," meddai, "a gwelais trwy y blynyddoedd ryw sort o bobol y byddai raid iddynt gael myned i'r dref i brynu dillad,—wnai goods y wlad mo'r tro, byddai raid iddynt gael myned i'r dref i 'mofyn goods. Pobol yn meddwl eu bod yn gwybod y cwbl oedd y rheini, ac mae rhai o'r un sort a nhw i'w cael o hyd. Rhaid iddynt gael myn'd i'r dref i 'mofyn goods, a chystal goods bob tipyn yn y wlad,—yr un peth yn union ydyw, wedi dyfod o'r un Warehouse o Manchester. Ond maent hwy yn meddwl eu bod yn well am eu bod wedi eu prynu yn y dref. Maent yn meddwl en hunain yn odds o wybodus, a goods y wlad wedi dyfod o'r un lle o Mancheeter a goods y dref.

Beth ydi myn'd i siroedd eraill i 'mofyn pregethwyr? Yr un peth ydyw a myn'd i'r dref i 'mofyn goods, a chystal goods bob tamad yn eu sir eu hunain. Gadael pobol dda yn eu hymyl, a myn'd i siroedd eraill i 'mofyn pregethwyr! Myn'd i'r dre' i 'mofyn goods ydi peth felly!" Cyfodai ei lais fel cloch pan y nesai at ddiwedd y gyffelybiaeth hon.

Beth bynag fyddai yr amgylchiadau, yn rhywle i gyfeiriad codiad haul y trigianai efe. Pa un bynag ai yn siarad mewn cynulliad cyhoeddus, neu yn y cyfarfodydd cartrefol, neu mewn ymddiddan ymhlith cyfeillion, neu mewn saldra a chladdedigaeth pobl dduwiol, gwelai ef oleuni, ac yn ei ddull ysgafn o osod pethau allan, tynai eraill i weled goleuni. "Llawenhewch," meddai wrth rai o'i gyfeillion pan oedd saldra yn y ty, gan adrodd geiriau yr Apostol Paul wrth y Philippiaid, "llawenhewch yn yr Arglwydd yn wastadol"—encore—"a thrachefn meddaf, Llawenhewch." Ni chyfansoddodd Williams, Pantycelyn, ddim barddoniaeth erioed yn siwtio Dafydd Rolant yn well na'r ddwy linell ganlynol,—

"Gwawrddydd, gwawrddydd yw fy mywyd,
Gwel'd y wawrddydd 'rwyf yn iach."

Fel cadarnhad o syniad y wlad, ac o'r hyn a ddywedir yma am dano, gwnaeth un o weinidogion y sir, y Parch. D. Hoskins, M.A., y sylw cywir canlynol, yn yr Anerchiad gydag Ystadegau y Cyfarfod Misol, ar ddiwedd y flwyddyn 1893,—"Yn ystod y flwyddyn—blwyddyn Trydydd Jubili y Cyfundeb—y collwyd Mr. David Rowland, Pennal, yr hwn, a chyfrif fel y mae rhai yn cyfrif oed y Cyfundeb, oedd yr un oedran â'r Methodistiaid —gŵr yn byw heb fachlud haul un amser—gŵr a phob gwynfyd yn y bumed o Mathew wedi ei ysgrifenu ar ei wynebpryd. Ganwyd ef yn un o flynyddoedd pwysicaf y Corff, a chafodd fyned adref yn sŵn y Jubili, a'r haulwen ar ei gymeriad ac ar ei wyneb heb ei symud ymaith na'i chymylu."

Gan faint ei sirioldeb a'i dymer dda gwnaeth ei fywyd ar ei hyd yn heulwen haf. Gofalai bob amser roddi y clod i Dduw am fendithion tymhorol ac ysbrydol. Trwy ystod misoedd y gwanwyn a dechreu haf, gwaith yr adar ydyw pyncio canu ar frig y coed, o fore hyd nos, fel pe byddant a'u holl allu yn clodfori y Creawdwr. Rhagorai gwrthddrych y Cofiant hwn ar adar y nefoedd, yn gymaint ag y byddai ef wedi ei feddianu yn llwyr ag ysbryd i ganu a molianu y Creawdwr Mawr y gauaf fel yr haf. Gyda'r fath barch y siaradai am Dduw, a'i waith, a'i dŷ, a'i drefn! Dyma un a dreuliodd dros bedwar ugain mlynedd yn y byd, gan wneuthur y goreu o bob peth yn ei gyraedd yr holl amser y bu ynddo. Yn y modd hwn gwiriodd yn llythrenol y geiriau a ddywedodd y bardd yn ei gân ragorol am dano:—

"Mae gwynfyd yn nghyraedd pob dyn yn y byd,
A geisio yn gywir ei gael,"