Cofiant y Parch Thomas Edwards, Cwmystwyth/Ei Helyntion fel Crefyddwr

← Dyfod yn Aelod

Cofiant y Parch Thomas Edwards, Cwmystwyth gan John Evans, Abermeurig

Y Gwaith Gafodd Wneyd →

PENOD V.

Ei helyntion fel crefyddwr.

NODWEDD Y FLWYDDYN GYNTAF—PROFIAD HYFRYD—AMHEUON YN CYFODI—CYMDEITHASFA ABERYSTWYTH—ODFA Y PARCH. JOHN JONES, YSBYTTY—PROFIAD YN GYRU I WEDDIO—GWEDD ARALL AR ANGRHEDINIAETH A'R ORUCHAFIAETH ARNO.

Rhyw adeg bur gymysglyd ar fy mhrofiad fu y flwyddyn gyntaf o'm taith grefyddol. Bum yn meddwl unwaith fy mod yn meddu y "llawenydd trwy gredu." Nis gallaf anghofio yr olwg a gefais a'r teimlad a fwynheais ryw noson, pan newydd fyned i'r gwely. Teimlwn i raddau dwys fy mod yn bechadur mawr; ond daeth rhyw fflachiad gogoneddus o oleuni ar fy meddwl, wrth fyfyrio ar drefn Duw i gadw pechadur, trwy ei gyfiawnhau yn rhad yn Nghrist Iesu. O'r olygfa ogoneddus a gefais ar y Person a osododd Duw yn Iawn! A thebygwn fy mod yn clywed llef yn dweyd, "Gollwng ef yn rhydd, mi a gefais iawn," a thebygwn i mi deimlo rhinwedd y gollyngdod. Teimlwn fel pe byddwn yn gorphwys ar Graig yr Oesoedd. Diolch am yr hyn a gefais ar y pryd, beth bynag ddaw o honof yn y diwedd. Nis gallaf ddatgan yr hyfrydwch a gefais yn y misoedd hyny mewn dirgel fanau. Ond nid hir y bu cyn i'r hin gyfnewid. Cododd ofnau ac amheuon yu gymylau yn fy meddwl, ac aeth fy mynwes yn faes rhyfel gwaedlyd rhwng ffydd ac anghrediniaeth. Parhaodd y terfysg hwn am fisoedd.

Yn y cyfamser, yr oedd Cymdeithasfa y gwanwyn yn Aberystwyth. Taer erfyniais ar yr un oedd yn cydweithio â mi i ddyfod yno gyda mi, a chydsyniodd â hyny. O! fel yr oeddwn yn dyheu am y dyddiau, gan gredu y cawn rywbryd yn ystod y Gymanfa ryw oleuni a chysur adnewyddol. Y cyntaf a glywais yn y Gymanfa am 6 y bore, oedd y diweddar Barch. Enoch Lewis, Abergwaun, ar y geiriau, "Bywha dy waith yn nghanol y blynyddoedd." Yn ei sylwadau, dygodd amryw brofion fod gwaith yr Arglwydd yn isel. Ac un o'r cyfryw brofion oedd, "Mai ychydig o arwyddion gwir argyhoeddiad oedd yn y rhai oedd yn dyfod at grefydd yn y dyddiau hyny." Teimlais ei eiriau fel brath cleddyf. Disgwyliwn yn bryderus am yr odfa 10, gan feddwl y byddai i ryw genad hedd gymhwyso balm at fy nghlwyfau dolurus. Yn hon pregethodd y Parch. Morgan Howells ar y geiriau, "A hyn yw y bywyd tragwyddol, iddynt dy adnabod di yr unig wir Dduw, a'r hwn a anfonaist ti, Iesu Grist." Wedi iddo yntau sylwi ar yr amrywiol bethau yr oedd dynion yn pwyso arnynt heblaw Crist croeshoeliedig, gwaeddodd allan gyda bloedd ofnadwy a difrifol, "O bobyl, cloddiwch yn ddigon dwfn am graig yn yr oes dywodlyd hon." Teimlwn inau mai un o bobl y tywod oeddwn. Ni chaniateid i mi y dydd hwnw gymeryd gafael mewn dim cysurus. Pethau pobl eraill yr ystyriwn y pethau hyny. Cefais brofiad gwirioneddol o'r hyn ddywed yr eglwys yn llyfr y Caniadau, "Y gwylwyr y rhai a aent o amgylch y ddinas a'm cawsant, a'm tarawsant, a'm harchollasant, gwylwyr y caerau a ddygasant fy ngorchudd oddiarnaf." Fy mhrofiad wrth droi adref oedd eu bod wedi fy stripio o bob edefyn o'm crefydd. O mor wangalon yr oeddwn wrth nesau at fy nghartref! Yr oeddwn yn dlawd ac yn hollol dlawd. Tebygwn fy mod wedi gweddio llawer, a hyny yn daer, am gael bendith yn y Sasiwn; ac ni ddymunwn roddi yn erbyn Gwrandawr gweddi ei fod wedi fy ngadael i'w geisio yn ofer, ond eisiau cael cysur a gorfoledd oedd arnaf. Yn lle hyny, fy ngosod i grynu ac ofni a wnaeth, nes i bryder a digalondid fod bron a fy llethu y dyddiau canlynol.

Ond y boreu Sabbath canlynol, digwyddodd fod y diweddar Barch. John Jones, Ysbytty, yn pregethu yn y capel, ar y geiriau, "Oherwydd paham, gan ein bod yn derbyn teyrnas ddisigl, bydded genym ras, trwy yr hwn y gwasanaethom Dduw wrth ei fodd, gyda gwylder a pharchedig ofn." Torodd gwawr cysur a gorfoledd arnaf yn yr odfa, a theimlwn fy mod yn cael fy ngorlenwi â hyfrydwch. A'r peth a ddisgwyliwn gael yn y Sasiwn, yr wyf yn meddwl byth i mi ei gael yn yr odfa hono. Parhaodd y teimlad dymunol ar fy meddwl am wythnosau, fel y cefais awydd ymgysegru i'r Arglwydd yn adnewyddol, yn y gobaith o gael bod yn un o ddeiliaid y fath deyrnas. Ond daethum i ddeall nad oedd awyrgylch grefyddol fy mhrofiad i fod yn glir felly yn faith, y tro hwn eto. Cododd cymylau gauaf ystormus yn fy meddyliau. Y cyntaf y waith hon ydoedd, rhyw haeriad fy mod yn bechadur mor fawr, fel mai anhawdd oedd gan Dduw faddeu fy mhechodau. Ac yr oedd fy ngweddiau ar y pryd hwnw yn gyfryw, fel y tybiwn mai trwy ddylanwad taerni fy ngweddiau yr oedd cael Duw i faddeu i mi. Bu fy meddwl am wythnosau yn y sefyllfa gythryblus hon. Ond un prydnhawn, pan yn dringo i fyny at fy ngwaith, ar le a elwir Llechwedd—ddyrus, troais i gilfach greigiog i dywallt fy myfyrdod gerbron Duw; a phan yn yr ymdrech, llewyrchodd goleuni, tebygwn mor ddisymwth a'r fellten, ar fy meddwl, trwy y gwirionedd fod Duw yn hoffi trugarhau, ac yn chwilio am le i dosturio, nes yr oeddwn mewn canlyniad bron ymdori gan lawenydd a diolchgarwch. Nid anghofiaf y teimlad hwn, na'r lle y cefais ef, tra byddaf ar y ddaear. Yn y seiat gyntaf ar ol hyn, gwnaeth y pregethwr y sylw, "Fod pechadur dan argyhoeddiad yn meddwl mai gwaith anhawdd ydyw tueddu meddwl Duw i drugarhau wrtho a maddeu, pan mewn gwirionedd y dylai ddeall mai gwaith hyfrydaf Duw ydyw maddeu, ei fod yn chwilio am y pechadur sydd yn ymofyn am hyny." Teimlwn fod y geiriau fel y diliau mel i'm henaid.

Ymhen rhyw gymaint wedi fy ymuniad â chrefydd, ymosododd angrhediniaeth arnaf mewn gwedd mwy haerllug nag erioed, trwy ymgais i wneyd i mi ameu y Bod o Dduw, dwyfoldeb y Beibl, a phob peth perthynol i grefydd yr Arglwydd Iesu. Bu y syniadau hyn yn poeni fy meddwl ddydd a nos am rai wythnosau. Ar yr un pryd, arswydwn rhag i neb ddyfod i wybod am fy syniadau annuwiol. Ond, ryw ddiwrnod, pan yn myfyrio ar y pethau hyn, troais fy ngolwg at yr haul a'r bydoedd uwchben, ac wedi hyny at y corff dynol, a meddyliais am reoleidd—dra ysgogiadau y rhai hyn yn cyflawni eu gwaith. Yn y myfyrdod, cefais oruchafiaeth yn y syniad fod yn rhaid fod rhyw Fod mawr, gallug, doeth, a da yn achos o bob peth. Ond, er cael llonydd gan hyn am ychydig, cefais fy mhoeni gan syniadau eraill llawn mor annymunol, megis yr un nad oedd y Beibl yn wir, mai rhyw fath o novel oedd hanes Iesu Grist, ac y gallai canlynwyr Hwnw gredu ynddo, fel canlynwyr Mahomet yn eu harweinydd hwythau. Brydiau eraill, poenid fi gan y syniad nad oedd y wir eglwys i'w chael ymysg y gwahanol enwadau crefyddol; neu os ydoedd, mai Eglwys Rufain oedd yr un iawn. O y fath feddyliau cableddus oedd fel yna yn gwau trwy fy nghalon, nes fy ngwneyd lawer diwrnod yn greadur truenus iawn. Eto yr oeddwn yn ceisio ocheneidio yn erbyn y fath feddyliau; ond er llefain felly am wythnosau, nid oeddwn yn cael goruchafiaeth. Modd bynag, pan oeddwn ryw ddydd yn myned at fy ngwaith i Copper Hill, wedi deall fod gweithwyr y boreu wedi ymadael, ac na ddeuai fy nghydymaith inau yn fuan, penderfynais ddefnyddio yr adeg, ddiberygl o gael fy affonyddu am un awr beth bynag, i dywallt fy myfyrdod o'i flaen Ef, a pheidio rhoddi fyny nes cael rhyw waredigaeth oddiwrth y meddyliau terfysglyd oedd yn fy mlino. Tra yn yr ymdrech, daeth y gair hwnw gyda rhyw nerth anorchfygol at fy meddwl, "At bwy yr awn ni, genyt ti y mae geiriau bywyd tragwyddol," fel y gorfu i mi waeddi, "Ar ei ol ef yr af, ac o derfydd am danaf, darfydded." Neb ond Iesu mwy, “Iesu ei hunan, oll o flaen y fainc i mi." Teimlwn bellach fy mod wedi cael fy ngelynion dan fy nhraed, a chefais y fath orlenwad o lawenydd, nes y teimlwn yn ddedwydd nad oedd neb yn agos i'm rhwystro i roddi ffordd i'm teimladau. Ni theimlais nemawr oddiwrth y syniadau dieflig uchod byth mwyach. Mae yr hen adnod a gofnodais wedi bod i mi byth wedi hyny fel yr Himalaya ymhlith y mynyddau.

Nid oes dim neillduol i'w gofnodi yn fy hanes, yn ystod y blynyddoedd oedd yn canlyn, dim ond mai i lawr ac i fyny y byddwn o ran fy mhrofiad crefyddol. Byddwn yn cael rhyw bleser rhyfedd, weithiau, wrth weddio a darllen y Beibl. Aml y teimlais y fath fwynhad yn y gymdeithas ddirgelaidd, nes y byddwn, gyda'r eglwys yn llyfr y Caniadau, yn barod i dynghedu pob peth i beidio fy aflonyddu.