Cwm Eithin/Rhestr o Enwau Lleoedd a Phobl

← At y Darllenydd

Cwm Eithin gan Hugh Evans, Lerpwl

Cynnwys

RHESTR O ENWAU LLEOEDD A PHOBL Y
CRYBWYLLIR AMDANYNT YN CWM EITHIN

---

Wrth ysgrifennu'r llyfr bwriadodd Hugh Evans iddo fod yn ddisgrifiad o ardal wledig nodweddiadol Gymreig. Oherwydd hynny, dychmygol hollol yw llawer o enwau'r lleoedd a'r personau a ddisgrifir yn y llyfr. Ni chytunai'r awdur â datgelu cyfrinach yr enwau hyn adeg yr ail— argraffiad yn 1933. Serch hynny, ymhen amser, fe gasglwyd ganddo restr o enwau, a chytunodd roddi rhestr gyflawn ynghyd â map o'r ardal mewn argraffiadau diweddarach. Hugh Evans ei hun a roes imi, ar dafod leferydd, y rhestr ganlynol. Dynoda'r enwau lleoedd yr ardal arbennig honno a gyfenwyd gan yr awdur yn Cwm Eithin. Gwelir nad yw llawer o enwau'r bobl ond enwau ffug hollol, tra'r lleill yn dangos ychydig newid, addasu ac ystumio ar yr enwau priodol.

Cynnwys Cwm Eithin rannau o Sir Ddinbych a Sir Feirionnydd. Ymestyn, mewn un rhan, o Bentrefoelas i'r Bala, gan gynnwys Cwm— Penanner, Cwmtirmynach a Chwm Main; yna mewn hanner cylch o'r Bala i Landderfel, Llandrillo, Cynwyd a Chorwen, gyda chyfeiriadau at Lyndyfrdwy a Llangollen; yna'n ôl trwy Fryneglwys, Gwyddelwern, Melin y Wig, Hafod Elwy a Cherrigydrudion i Bentrefoelas. Y prif ardaloedd o fewn Cwm Eithin, a chefndir y cyfan o'r gwaith, yw Llangwm (Llanfryniau), Cerrigydrudion (Llanaled), Llanfihangel Glyn Myfyr (Llanllonydd)) a Chwm Main (Cwm Annibynia a Chwm Dwydorth).

Nid rhyfedd i Hugh Evans ddewis ' Cwm Eithin' yn enw i'w lyfr,— nodwedd amlycaf yr holl ardal yw'r tyfiant aruthrol o eithin aur a welir ymhobman.

W.W.

---

• Aer y Pyllau—Enw ar Y Clawdd Newydd, rhwng Cerrig-y-Drudion a Rhuthun, yw Y Pyllau.
• Bardd y Drysau— R. H. Jones, Wallasey194
• Betsan y Garwyd—Gwraig i Ellis y Garwyd, nai John Ellis y cerddor. Tyddyn bychan yn ardal Dinmael, oedd Y Garwyd.
• Bowen, Mr., Twrnai—Enw dychmygol i gynrychioli twrnai o Gorwen.
• Bryn Bras—Tu ôl i ffermdy Pen-y-bryn, Ty'n Rhyd, Cerrig-y-Drudion.
• Bwlchrhisgog—Gallt rhwng gorsaf Berwyn (Llan— gollen) a Glyn Dyfrdwy.
• Clough, Mr.—Enw iawn porthmon yn byw yn Llandrillo.
• Carreg Fawr Syrior (ffridd)—Yn ymyl Llandderfel.
• Cors Pant Dedwydd—Rhwng Cerrig-y-Drudion a Glas—fryn.
• Cwm Annibynia—Cwm Main (rhwng Pont-y-Glyn a Dinmael, ac yn gorffen yn y Big— faen, y Sarnau).
• Cwm Dwydorth—Ffug—enw ar yr uchod.
• Cwm Main —Yr enw arferol ar yr uchod.
• Edwards, John—Crydd, Cerrig-y-Drudion.
• Edwards, William—Yn byw yn y Colomendy, Cynwyd.
• Elian, ffynnon—Yn agos i Fae Colwyn
• Ellis, Jenny / William—Gŵr a gwraig Llys Dinmael Uchaf, lle bu'r awdur fyw am ddwy flynedd.
• Ellis, John—Y cerddor. Ewythr yr awdur. Am hanes John Ellis gweler adroddiadau capel M.C. Llanrwst.
• Ellis, Robert—Yn byw yng Nghefn Brith, yn ymyl Cerrig—y—Drudion. Yn arfer dyrnu yn Hendre ar Ddwyfan, y fferm agosaf i gartre'r awdur.
• Ellis, William—Nai John Ellis, y cerddor. Gweler hefyd Ellis, Jenny, uchod.
• Elusendai—Yng Ngherrig-y-Drudion.
• Ffowc, Peter—Aer Tŷ Gwyn, Llangwm.
• Gruffydd yr Odyn—Enw ar y Maerdy, Corwen, yw yr Odyn.
• Hafod Elwy—O'r tu uchaf i Gerrig-y-Drudion. Yn awr o dan lyn dwr Penbedw.
• Henblas, Yr—Fferm yn ymyl Capel Gellioedd.
• Huw Dafydd, Cwm Eithin —John Parry, Moelfre Fawr, Cerrig—y—Drudion, ond yn byw yn Bryn Bras pan gymerth yr ymddiddan yma le.
• Huws, Evan—Pen-y-gaer, y tu uchaf i Tynrallt.
• Huws, John, Cwm Eithin—Y Castell, bwthyn ar y llechwedd tu ôl i Disgarth Ucha, Llangwm.
• Jac Lanfor—Dyma'r unig enw y gwyddys amdano.
• Jac y Pandy—Mab Pandy'r Glyn, y tu isaf i Bont y Glyn. Yr oedd yn perthyn i deulu John Ellis y cerddor.
• Jones, Beti, Ceunant-Cymeriad allan o hen goel ar lafar gwlad.
• Jones, Edward, Aeddren—Enw fferm yn ymyl Capel Gellioedd, oedd Aeddren.
• Ffermwr, Tŷ Cerrig, Llangwm.
• Jones, Evan, Aeddren—Tad yr Edward Jones uchod
• Jones, John, Pen-y-Geulan —Pen-y-Geulan, Cynwyd
• Jones, Richard, Cwm Eithin —Ffermwr Tŷ Cerrig, Llangwm
• Jones, Robert—Brawd ' Jac Glan y Gors.' Bu farw ym Mwlch-y-Beudy, Cerrig-y-Drudion.
• Jones, Robert, Tŷ Newydd—Mab Tŷ Tafarn, Llangwm. Yr unig dafarn yn y llan.
• Jones, Siân—Gwraig Evan Jones, sadler. Yn pobi ac yn gwerthu bara mewn tŷ bychan, ym mhen uchaf llan
• Jones, Thomas—Bardd, Cerrigellgwm.
• Jones, Thomas, Llidiart y Gwartheg / Jones, Thomas, töwr Yr un dyn. Yn byw mewn tŷ mewn rhes o dai yn ymyl Cerrig- y-Drudion.
• Jones, William, Lerpwl—Mab y Lion, Cerrig-y-Drudion, a ddaeth yn contractor mawr yn Lerpwl, ac a adwaenid fel William Jones, Duke Street.
• Lias y siop—Elias Williams, fferyllydd yng Ngherrig-y-Drudion. Tad Isaac, John a Gruffydd Williams, doctoriaid yn Llundain, a thaid Cecil Williams, Ysgrifennydd presennol Anrhydeddus Gymdeithas y Cymmrodorion
• Llanaled—Enw ar bentref Cerrig-y-Drudion
• Llanfryniau—Enw ar Langwm
• Llanllonydd—Llanfihangel Glyn Myfyr
• Lloyd, John—Tŷ'n y Berth. Fferm yn ymyl Cynwyd
• Llwyd, Morris— Hwsmon yn Hendre ar Ddwyfan, Llangwm. Yn byw mewn bwthyn ar ochr y Gwernannau.
• Llwyd, William—Cychwynnydd yr achos Methodistaidd yn Lerpwl. Prynwr a gwerthwr 'sanau.
• Mari Wiliam—Pen-y-Criglyn, bwthyn ar y boncyn o'r tu uchaf i Ysgol y Cyngor, Cynwyd.
• 'Monyn '—Adwaenid fel Rhobert [?], Pig-y- bont, Llangwm.
• Morgan Dafydd, Llanllonydd—Cadwaladr Lloyd, Rhiw Goch, pen-blaenor yng Nghapel Llanfìhangel Glyn Myfyr.
• Morgan, Huw—Huw Hughes, Tŷ Nant, ffermdy tu ôl i Glyn Nannau, Llangwm.
• Morgan, John—Enw dychmygol
• Morus y Craswr —. Morris Williams. Yn byw mewn bwthyn yn y King, Cerrig-yn Drudion.
• Morus y Crydd—Cefnder i fam yr awdur. Crydd yn cadw gweithdy yn Nhy'n Rhyd, Cerrig-y-Drudion.
• Mwrog—Bailiff o dan yr Ecclesiastic Commissioners (helynt y degwm) ac yn byw yn Ninbych.
• Mynydd Main—Rhwng Cerrig-y-Drudion a Phentre Llyn Cymer.
• Owen, Tomos, Tai Mawr —Cwm Main. Tad Edward Owen (Owens & Peck, timber mcrchants, Bootle).
• Pentre Gwernrwst—Yng Nghwmtirmynach
• Phillip, Gwen—. Gwen Phillip Morris, o Gerrig-y- Drudion.
• Plas yn Ddôl—Y Ddwyryd, Corwen
• Richards, Ellen-. Yn byw mewn caban unnos, yn ymyl Tynygwern, Nannau, Llangwm. Gwraig Dafydd Richard, Tŷ Dafydd Richard.
• Robert Nelar—Nelar yn gweithio i Elias Williams (Lias y Siop) tad y doctoriaid.
• Roberts [?]—Botegir, Llanfihangel Glyn Myfyr
• Roberts, Dafydd—Ty'n Rhyd, Cerrig-y-Drudion.
• Roberts, Edward —Y Rhyl, gynt 0 Gynwyd. Yn fyw yn 1931, adeg cyhoeddi Cwm Eithin.
• Roberts, Robert —Gwernannau, Llangwm.
• Roberts, Thomas—Cwper, Cynwyd.
• Rhyd, Olwen—Yn agos i Gellioedd Ucha, Cwmtirmynach.
• Sali, Tŷ Tan y Berllan—Tŷ Nant, Llangwm.
• Siôn Ifan—John Evans, Pennant, yn ymyl Tyn-y-gwern, Nannau, Llangwm.
• Siôn y Fawnog —Evan (?) y Gaerwen, rhwng Cynwyd a Glan'rafon. Brawd iddo wedi priodi chwaer mam yr awdur.
• Soar, Capel—Yng Nghwm Main.
• Stephenson, William—Hafod Bleddyn, Cynwyd.
• Syth, William—Edward Thomas. Yn byw yn llan Llangwm. Ewythr ' Uncle Ned ' (Edward Thomas, y Groudd) porthmon yn byw yng Ngherrig-y-Drudion.
• Tŷ Dafydd Richard—Yn ymyl Tynygwern, Nannau, Llangwm.
• Tŷ John y Cwmon—Y tu uchaf i Bont Tai'n rhos, gwaelod Cwmpenanner. Priododd Dafydd Richard a John y Cwmon ddwy chwaer.
• Tŷ Twyrch —Ar ochr Mynydd Main rhwng Cerrig-y-Drudion a Phentre Llyn Cymer.
• Watson, James—Ty'n Rhyd, Cerrig-y-Drudion.
• ' Wil Bryn Hir —O Lanfihangel Glyn Myfyr.
• Wil y Cwmon—Enw hollol ddychmygol.
• Williams, Meistr —William Williams, Gwerclas, Cynwyd.
• Williams, Evan, ffeltiwr—Byw yn agos i gapel Salem, Cynwyd.
• Williams, William —Brawd Evan Williams, Yn byw yn agos i gapel Salem, Cynwyd.