Daff Owen/Frazer's Hope

← Rheolau Neu Ddynoliaeth

Daff Owen gan Lewis Davies (Lewis Glyn Cynon)

Vancouver

XXX. FRAZER'S HOPE

Ac yntau'n cerdded yn araf yr heol i gyfeiriad y pentref na wyddai ei enw, daeth i'w gyfarfod eneth wridog, hawddgar, a phenderfynodd ofyn iddi gwestiwn neu ddau parthed y wlad a'r pentref, ac i'r perwyl hynny arafodd ei gam ychydig ar ei neshad, a chan godi ei gap yn foesgar, ebe fe wrthi,—

"Will you kindly inform me, miss, what village this is? gan bwyntio at y tai yn y pellter.

"It is called Frazer's Hope," ebe hithau.

Quite a good name, too, whoever Frazer might have been, eb yntau.

"They say that he was the first to cross the Rockies just here," eb hithau'n ychwanegol.

"Thank you!" eb yntau eto. "And if Frazer was the first, I think I can claim to be the latest."

Ar hyn edrychodd yr eneth yn fanwl ar ei wisg, a phan welodd fod ei draed allan drwy ei esgidiau, a bod y tyllau o gylch ei benliniau yn dangos y crachennau gwaed ar ei gnawd odditanynt, daeth ton o dosturi dros ei hwyneb, ac ebe hi,—"Do you mean to tell me that you have tramped the Rockies to Frazer's Hope?"

"Most of the way, miss," eb yntau, "but it is a long story, and it is hardly fair for me to detain you on the highway, much less to inflict my tale of woe on one I have not the least claim upon."

"On the contrary," ebe hithau, you interest me very much. But you must be famishing. I was going only a little further in any case, and I think I shall turn back right here."

Trodd Daff gyda hi, ac amlwg oedd ei bod hi yn arafu'i chamau i ateb ei gerddediad ef. "Do you think I shall be able to find work here?" eb ef wrthi ychydig yn bryderus.

"Work!" ebe hi wrtho yn ddigllon. "We are not quite pagans here, Mr.——"

"Owen! David Owen," eb yntau.

"Do you not think that rest, food, and clothes are more needed just now, Mr. Owen?"

Nid atebodd Daff ddim ar hyn, ac eb hithau ymhellach, mwy i gadw'r siarad yn y blaen na dim arall,—

"You are Welsh then, Mr. Owen?"

"Yes!"

"I'm so glad!"

Why should the fact of my being Welsh make you glad? Are you Welsh, too?"

"No! I'm Scottish—Jessie Selkirk—but there's an old lady in the house next to us who is Welsh of the Welsh—from Dellas, Dillas, or Dowlais, or some such place, and when she has a fit of homesickness, she makes me play and sing Welsh Airs for her at the piano. But play and sing I ever so well at any time, she says, after thanking me, that I ought to hear the Welsh lads sing. THEY are the singers! You sing, of course, Mr. Owen,—being Welsh?"

"I am afraid that I shall disappoint you in that, Miss Selkirk, the utmost I can claim is a fair ability to read music."

O! that will be splendid! But we are at our door. Come right in, Mr. Owen!"

Dilynodd y Cymro yr eneth i'r tŷ, ac aeth hithau i sisial am ychydig wrth ei mam.

Daliodd Daff ran o'r ymgom rhyngddynt, a daeth i'w glustiau y geiriau,— Rockies, starving, gentlemanly, a Welsh." Yn ebrwydd, wedyn daeth y fam ei hun ato, ac ebe hi,—"I understand from my daughter that you have walked over the mountains, Mr. Owen. How you must have suffered! Jessie, are you ready?"

Ar hyn daeth Miss Selkirk atynt yn dwyn gyda hi lestraid o gawl twym o ryw fath, a dywedyd, "Take this, Mr. Owen, will you? You can talk afterwards."

O'r fath flas oedd ar y moethyn hwnnw! Wedi'r arlwy cyntaf daeth ail, a thrydydd, a theimlai Daff ei nerth yn dod yn ôl iddo eisoes. Yna ar ôl gair neu ddau awgrymwyd bath a gwely gan Mrs. Selkirk, ac ni bu erioed driniaeth fwy mamol a thyner nag a roddodd y weddw hon i'r crwydryn a ddaeth yn y modd hwn yn wrthrych ei hymgeledd.

Bore trannoeth wele guro wrth ddrws ystafell Daff, ac ar ei archiad, Come in!" wele'r lle yn llawn o'r arogl ham and eggs hyfrytaf a ddenodd archwaeth dyn erioed. "Not a word!" ebe'r fam pan geisiodd ef ddiolch iddi, "and when you feel strong enough, you must get into these clothes. The razors are on the dressing table. I shall bring up the hot water in half-an-hour."

Felly y bu, a felly y gwnaed. Wedi mwynhau ohono ei forefwyd, cododd Daff o'i wely, gwisgodd y dillad newid—isaf ac uchaf—a oedd ar y gadair wrth law, eilliodd ef ei hun, a disgynnodd i'r gegin yn y llopanau (slippers) a oedd wrth ddrws ei ystafell wely. Wedi ei groesawu gan Miss Selkirk â'i hawddgar "Good Morning!" gwelodd y Cymro fod yno wraig arall heblaw hyhi a'i mam.

"Mrs. Jones, this is Mr. Owen who came here yesterday afternoon!"

Trodd Daff i gydnabod y cyflwyniad, ac yr oedd ar ei fin rywbeth arferol i'w ddywedyd, pan dorrodd yr hen wraig ar bob rheol ac arferiad, a chan gydio yn ei ddwy ysgwydd fe'i cusanodd gan ddywedyd,— "O! machan mawr i! ma' nhw wedi gweud y cwbwl wrtho i amdanoch chi. Diolch i Dduw! 'weta i!" Ac ar hyn llifodd deigryn gloyw dros ei grudd, deigryn y Gymraes oddicartref.

Ni wyddai Daff yn iawn beth i'w wneuthur na pha beth i'w ddywedyd ar y cyntaf, ond llwyddodd i yngan rywfodd,— Ia'n wir, Mrs. Jones. Diolch i Dduw! ac i chitha i gyd!

Ar hyn eisteddodd pobun i lawr, a dechreuwyd siarad yn gyffredinol, a holi ac ateb, yn neilltuol am yr hen wlad."

"Fuoch chi yrioed ym Merthyr a Dowlesh, machan

"Naddo! ddim yn Nowlais, ond fe fuo ddwywaith ym Merthyr, unwaith pan yn mynd o Shir Frychinog i'r gwaith glo yn y Rhondda, a phryd arall ar y ffordd i gonsart ein côr ni yn Aberhonddu."

"Rwy'n gweld mai coliar o'ech chi. Ble buoch chi'n torri glo?

"Yn Lefel yr Ocean, wrth Bentra'r Ystrad yn y Rhondda."

"Pwy gôr o'ech chi'n perthyn iddo? A sôn am gôr—Côr Dowlesh amsar o'wn i'n ferch ifanc!"

"Do'wn i ddim yn canu yng nghôr y Pentra, chwaith. Helpu'r ysgrifennydd oeddwn i."

"Cato'n pawb! Dyna'r côr enillws yn Chicago!"

Ia, a gyda nhw y detho i i 'Merica."

Sefwch chi, 'ro'dd hynny'r haf dwetha. Fel'ny chi 'rhosoch chi yn America pan 'ethon nhw'n nôl."

"Ia, dyna fel y bu. Ro'dd gen i frawd—hanner brawd yn Winnipeg, ac fe ofynnodd e' i fi ddod mâs ato fe idd 'i helpu yn y Stores, ond erbyn i fi gyrra'dd yno, 'roedd e' wedi marw, a'i witw, am ryw reswm ne'i gilydd, yn gwatu, nid yn unig i 'mrawd ysgrifennu ato i, ond nag o'dd gan 'i gŵr hi ddim brawd o gwbwl."

"O'r filen gas! Excuse me, Mrs. Selkirk and Jessic, I really must talk Welsh to Mr. Owen, or else I shall lose all the enjoyment. I'll tell it you again. I don't know when I had such a happy day before."

"Rhaid i fi 'ch galw chi'n Dafydd, Mr. Owen. Fe fydd yn fwy cartrefol, bydd wir, 'machan i!"

"Daff, ynte, Mrs. Jones. Dyna beth o'dd 'y nghyfeillion i gyd yn 'y ngalw i."

"Hear that, Jessie! I wanted to call him David, and he insists on my calling him Daff, as all his old friends used to. Very well, 'machan i! Daff gewch chi fod!"

Ar hyn daeth i feddwl y llanc nad dim ond ei air ei hun yn unig oedd gan y tair amdano ef a'i dreialon; a phrin y tybiai mai teg oedd hynny iddynt hwy. Felly, tynnodd o'i logell lythyr ei frawd ato, a dau neu dri eraill ynglŷn â'r côr yn Chicago. Gofynnodd i Miss Jessie eu darllen allan, a chyn ei bod hi wedi cwblhau'r gwaith, ac yn enwedig ar ddarllen llythyr ei frawd, a oedd yn cyfeirio at gladdu ei fam, ac am y "maintaining yourself respectably," yr oedd yn amlwg bod calonnau'r gwragedd mewn cydymdeimlad dwfn ag ef.

"Peid'wch hito! Daff!" ebe Mrs. Jones, Os cesoch le calad yn Winnipeg, fe fydd British Columbia lawer yn biwrach i chi, 'rwy'n siwr. Gadewch i ni gâl cân fach Gwmrâg 'nawr, er mwyn anghofio'r cwbwl.

Jessie dear! Turn to page 10 of the Songs of Wales, and let us have Yn iach i ti, Gymru.' A chyda bod y piano yn taro'r alaw, dechreuodd Mrs. Jones, mewn llais crynedig, ond a oedd eto'n dangos olion hen gelfyddyd o'r amser gynt, ynganu ar gân

"Yn iach i ti Gymru, ffarwel i'th fynyddoedd,
Dy nentydd grisialog a'th ddolydd di-ail."

"Nawr, Daff, rhaid i ch'itha' ganu hefyd!"

"Wel, Mrs. Jones, 'dwy i ddim cantwr—ysgrifennydd y côr own i, ond fe wna' 'ngora. Please play this on page 103, will you, Miss Selkirk?" gan gyfeirio at alaw neilltuol, ac wedi i'r offeryn ganu y rhan arweiniol i "Ymgyrch Capten Morgan," dechreuodd yntau ganu'r penillion yn arddull oreu D.Y. slawer dydd.

Rhwym wrth dy wregys gleddyf gwyn dy dad;
Atynt fy machgen, dros dy wlad
Mwg y pentrefydd gyfyd gyda'r gwynt,
Draw dy gymrodyr ânt yn gynt.
Sych dy ddagrau, ar dy gyfrwy naid,
Gwrando'r saethau'n suo fel seirff dibaid.
Wrth dy fwa, hyn wna'th fraich yn gref,
Cofia am dy dad, fel bu farw ef

Marchog i'w canol dangos dy arfbais,
Cyfod goch faner, dychryn y Sais!
Chwyth yr hen utgorn a ferwina'i glust,
Byw o'i enciliad bydd yn dyst.
Ar yr awel clyw yr ennyd hon,
Bloeddio 'Buddugoliaeth' Foel y don;
Bendith arnat, dos yn enw'r nef!
Cofia am dy dad, fel bu farw ef!

Wedi iddo ddiweddu'r penillion cododd Mrs. Jones ar ei thraed, cerddodd o gylch yr ystafell, a chan gyfeirio'i bys i wyneb y canwr, ebe hi,-"Dim cantwr, wir! Rhaid ichi ganu emyn neu ddou 'nawr, ac wedyn, rhywbeth arall."

Nid oedd modd nacau i'r Gymraes dwym-galon hon, ac wedi rhoi tro ar "Yn Eden, cofiaf hynny. byth,' a "Marchog, Iesu, yn llwyddiannus," rhaid oedd canu baled yn ychwanegol. Yn hynny o beth yr oedd Daff yn ei elfen, oblegid canwaith y clywsai gan ei fam yr hen faledi a fu mor boblogaidd yng Nghymru tua chanol y ganrif o'r blaen. A phan yng ngwres yr hen alaw y daeth i gytgan y Bwthyn Bach To Gwellt,"-

Pan yn rhuo byddai'r daran.
Ac yn gwibio byddai'r mellt,
O, rwy'n cofio fel y llechwn
yn y bwthyn bach tô gwellt

yr oedd Mrs. Jones yn foddfa o ddagrau, yn crio ac yn chwerthin bob yn ail. "What a beautiful old song! ebe Mrs. Selkirk. "It reminds me of some Highland melody that mother used to sing. And, of course, when one comes to think of it, we Highlanders, and you Welsh, are cousins in blood after all"

Dyna ddiwrnod mawr cyfarfyddiad cyntaf Daff a Mrs Jones, Dowlais, yn Frazer's Hope, British Columbia-un o'r diwrnodau hynny mewn bywyd na all dim beri eu hanghofio, na lleihau anwyldeb yr atgof amdanynt.