Daff Owen/Taro'r "Lliw"

← Gwylio'r Claf

Daff Owen gan Lewis Davies (Lewis Glyn Cynon)

Teg Edrych Tuag Adre →

XLII. TARO'R "LLIW"

PENDERFYNWYD yn y caban ddydd Sul, gan fod amser pwysig y golchi ar ddyfod, mai gwell oedd iddynt oll fod gyda'i gilydd yn Wood Creek drwy'r haf a chysgu mewn pebyll yn ymyl eu cyfoeth. Felly, talwyd cyfran i berchennog y caban fore dydd Llun am ei gymryd yn ôl oddiar eu llaw ar unwaith, ac yn ystod y dydd hwnnw gwnaed dwy siwrnai â'r sled er dwyn y rhelyw o'r ymborth a phopeth arall angenrheidiol i'r mwynglawdd.

Ond ar gyrraedd ohonynt y lle y tro cyntaf, bu iddynt fraw o weld pabell Red Snake yn gydwastad â'r wr, y nwydda wedi eu taflu a'u darnio (rhai ohonynt) yma a thraw, a dim arwydd am yr hen Indiad ei hun yn unman.

Gwaeddasant gyda'i gilydd er tynru ei sylw os oedd ef o fewn cylch clyw. Mewn atebiad daeth llais egwan o'r lefel, a rhedodd Daff a White Cloud i mewn iddi er gweld beth oedd yno. Yn y pen draw gwelsant y twr coed a oedd wedi eu gosod yno (ar gyfer eu defnyddio i gryfhau'r nengraig) yn dechreu symud, ac allan o'u canol wele yr hen wr, Red Snake.

Wedi ei ddwyn allan i'r awyr agored mynegodd iddo fynd brynhawn y Sul i fyny ychydig i'r cwm, er gweled a oedd y nant yn dechreu toddi a rhedeg i'r cafnau a baratoisid. Ond cyn iddo fynd ymhell iawn tarawodd ar ei glyw udiad cas, a sŵn rhuthr yn y mângoed, i'w gyfeiriad ef. Rhedodd nerth ei hen draed yn ôl i'r babell, a phan yn neidio i lawr y dibyn bychan olaf tuagat ei noddfa deallodd mai bleiddiaid oeddynt. Deallodd hefyd na byddai ei babell yn noddfa iddo o gwbl rhagddynt, ac felly rhedodd yn ei flaen ymhellach ac i mewn i'r lefel.

Pan ddaeth y bleiddiaid at y fynedfa dywyll, petrusent fynd ymhellach i mewn, a rhoddodd hynny amser i'r hen ŵr drefnu'r coed yn amddiffynfa o'i amgylch.

Creaduriaid drwgdybus yw'r bleiddiaid wedi'r cwbl, ac o bydd iddynt daro ar rywbeth dieithr troant yn ofnog hefyd.

Dyna'r modd y bu y tro hwn, ni fentrwyd i mewn ymhellach na'r fynedfa, ond dywedodd yr hen wr fod eu hudiadau yno yn arswydus i'r pen ac yn llawn digon iddo ef. Ie, ond 'rown i'n meddwl eich bod o'r blaen wedi ymladd â dau flaidd yn Rotting Horses," eb un o'r Americaniaid ieuainc.

"Eitha gwir,"eb yntau, ond gyda hyn o wahaniaeth y FI oedd yn wancus y pryd hwnnw!

Rhoddodd y frawddeg honno fwy o oleuni ar erchyllter y trail na dim a ddywedasai yr hen ŵr yn flaenorol am y peth.

Edrychwyd faint y difrod a wnaethai bleiddiaid y Sul ar yr eiddo cyffredin, a chafwyd nad oedd yn llawer ag eithrio bwyd y cŵn-llarpiwyd hwnnw bob briwsionyn ohono. Ffodus mai absennol oedd y cŵn eu hunain neu buasent hwythau wedi mynd yr un ffordd â'u bwyd.

Codwyd y babell unwaith eto, ac un arall wrth ei hochr, a buan yr anghofiwyd y bleiddiaid ym mhrysurdeb y "golchi." Cyn pen pedair awr ar hugain rhedai'r dwfr drwy y cafnau gan roi i'r mwynwyr lawn waith.

Gweithid o fore glas hyd fachlud haul gan siglo'r cewyll yn ôl a blaen er gweld y "lliw." Ac yn wir, yr oedd yno "liw" ardderchog i lygaid a oedd wedi blysio am ei weld drwy y gaeaf yn gyfan.

Ar ôl tridiau o olchi penderfynwyd danfon Syd a Daff i Swyddfa'r Praw gyda detholion o'r mwyn i'w profi yno.

Pan wnaed y prawf, trodd y swyddog atynt gan ddywedyd,-" Good heavens, men, the richest this season! Don't shout it from the housetops if you are wise!"

Dygodd Daff y mwyn i'r banc, ac wedi prynu rhai pethau angenrheidiol, paratodd i ddychwelyd. Yn y cyfamser aeth Syd hefyd gylch y dre, ac wedi dibennu ohono yntau brynu, "mush"—wyd y cŵn tua gwersyll y coed unwaith yn rhagor.

Wedi mynd heibio'r Forks dechreuodd Syd ddangos i Ddaff y pethau a brynodd ef, ac yn eu plith yr oedd pedwar llawddryll newydd.

"Paham bedwar Colt, Syd, a chwithau yn gwybod ein bod yn bump yn y Gulch?"

"O, prynais un i mi fy hunan ers tro (hyn gan dynnu allan o'i logell ar ei lwynau lawddryll arall). Dyma hi, yr un y gwthiais ei ffroen yn erbyn gên y Mecsicad pan oedd yn llofruddio Jim. Y peth a'm blina yn awr yw na ollyngais yr ergyd ar y pryd. Ond mwy pryderus oeddwn y foment honno i achub bywyd y llanc o Gristion nag i yrru enaid du milain y Moose Horn i'r Purdan."

"Diolch o galon i chwi, Syd," ebe Daff, â'r deigryn yn cronni yn ei lygad. "Nid anghofiaf byth eich tynerwch o'm cyd-Gymro."

"Twt! twt!

Wyddwn i ddim ar y pryd mai Cymro ydoedd ef, nac ychwaith fod gennych fel cenedl asgwrn cefn o gwbl. Ond yr oedd e'n game, oedd yn wir. Y Duw Mawr! chwi ddylsech ei weld yn sefyll i fyny yn erbyn y Dago! Ond mewn ysgarmes o'r fath, ychydig o siawns sydd gan ddwrn y Cymro yn erbyn cyllell y Mecsicad unrhyw bryd. Da fydd gennych glywed, fodd bynnag, i Brydeiniwr arall, byrrach o'i ben na'r Mecsicad herio hwnnw i'w hymladd hi i'r pen â dyrnau gan osod y cyllill a'r Colts heibio. Ac os cafodd Mecsicad erioed lond ei grombil am unwaith, oddiar law y llanc glew hwnnw y'i cafodd—Frank Slavin ydyw enw'r Prydeiniwr ieuanc, ac y mae yn Nawson eto. Ond mae lle'r Mecsicad yn wag am ei fod wedi hwylio adre am repairs. Mae peth plwc ynoch chwi Brydeiniaid yn weddill o hyd. Ysgydwch law, Daff, ar ran yr hen wlad, a phob game cock o'i mewn. Ond dyma ni yn Wood Creek—ac heb fleiddiaid y tro hwn hefyd."

Doethineb yn Syd oedd prynu'r llawddrylliau, oblegid amhosibl fyddai cadw'r gyfrinach yn hir, ac yn Nawson y pryd hwnnw yr oedd rhai dynion nad ymatalient rhag unrhyw beth a'i gosodai ar lwybr yr haen gyfoethog yn Wood Creek. Sylwasai rhai ohonynt ar Ddaff yn cerdded i mewn i'r banc a phynnau dan ei gesail ac yn dyfod allan hebddynt. Cyn pen tri diwrnod yr oedd llygaid oddi rhwng y coed yn syllu ar y pump yn siglo'r cewyll wrth y cafnau dwfr, ac ymhen dau arall yr oedd dieithriaid yn gweithio am fywyd yr ochr uchaf a'r ochr isaf iddynt yn y cwm. Dedwydd oedd Daff yn awr o'i fod wedi sicrhau'r hawl iddo ef a'i gyfeillion mewn pryd. Ac ymhen hynny yr oedd y ffaith eu bod yn bum gŵr gyda'i gilydd yn eu gwneud yn ddiogelach fyth.

Teithiai y sled a'r cŵn i mewn i Dawson ddwywaith yn yr wythnos drwy y trimis o ddechreu Mai i ddechreu Awst, ac yr oedd y pump erbyn hyn yn werth ugain mil o ddoleri yr un.

Ond erbyn hyn hefyd rhaid oedd cynllunio am y dyfodol. Ymhen mis arall cloid y wlad eto gan yr ia, ac yr oedd yn rhaid penderfynu aros dros aeaf arall neu fynd allan drwy Alaska i'r môr, a gwledydd y de.

Dywedai Red Snake a White Cloud ond iddynt gael ugain ci a dwy sled, a digon o gynysgaeth am y gaeaf, y caffai y "much good friends y gweddill o'r arian o'u rhan hwy.

"Nid oes derbyn i fod i'r fath delerau o gryn dipyn!" ebe Syd ar unwaith. "Rhodder iddynt y cŵn a'r ddwy sled yn enw pob rheswm, ond rhaid i'r Canada Bank ddal y gweddill hyd nes y daw y ddau yn ôl yn newynog unwaith eto, yn ôl arfer yr holl Indiaid gonest i gyd."

Chwarddwyd yn galonnog am hyn gan y tri, ond teimlai'r tri hefyd mai Syd oedd yn iawn. "Fe weithia Jack a minnau yma aeaf arall eto,' ebe'r gwron eilwaith. "Beth am danoch chwi, Daff?" Pe dywedai Daff y gwir i gyd, fe ddywedai am y llythyrau mynych a ddeuthai ato o Frazer's Hope, to be called for at Dawson P.O., ac am yr hiraeth am y pentre bychan a'i drigolion a lanwai ei galon. Gallai ddywedyd hefyd am y llythyr diweddaf (a drosglwyddwyd ymlaen iddo o Vancouver), oddiwrth D.Y., ac am y contract "heading caled " yr oedd y Cantwr wedi ei gymryd yn y Rhondda, ac yn cynnig "mynd ar shâr ag ef, pe delai'n ôl.

Y cwbl a ddywedodd, fodd bynnag, oedd "Bwriadaf ymsefydlu yn Vancouver, ac felly carwn roi tro i'r lle er gweld beth yw'r rhagolygon am fusnes yno ar hyn o bryd." Felly y penderfynwyd, ac felly y bu. Yr oedd Daff i gadw ei hawl yn Wood Creek, ac i dderbyn yn ôl y lwc neu'r amlwc a ddigwyddai yno, a'r ddau gyfaill i wneuthur fel y gwelent yn oreu i hyrwyddo'r gwaith.