Drych yr Amseroedd/Yr ysgolion dyddiol a'r Ysgol Sul

Drych yr Amseroedd

gan Robert Jones, Rhoslan

golygwyd gan Hugh Humphreys, Caernarfon

YMOF. Mae yn gof genyf i chwi grybwyll am yr ysgolion rhad a osodwyd i fyny trwy lafur ac ymdrech y Parchedig Griffith Jones, ac a gynaliwyd ar ol ei farwolaeth ef trwy haelioni Mrs. Bevan, o Lacharn, tra y bu hi byw; a'r modd y cafodd Gwynedd ddirfawr golled am danynt ddwy waith; y tro cyntaf trwy ymarweddiad annuwiol y golygwr a'r ysgolfeistriaid; ac iddynt eilwaith gael eu hadferu i ni gan y bendefiges rinweddol hono Mrs. Bevan; ond ar ol ei marwolaeth bu atalfa ar yr arian a adawodd ar ei hol tuag at eu cynal am ddeng mlynedd ar hugain; ac er i'r arian gael eu henill at yr ysgolion, er hyny y maent yn nwylaw rhyw rai, rhy debyg i'r ci yn y preseb, ni phrofai y gwair ei hun, ac ni feiddiai yr ŷch ei brofi ychwaith, mal y dywed y chwedl, fel nad oes dim o honynt yn cyrhaedd atom ni. Pa fodd y bu gan hyny i blant tlodion Gwynedd gael eu dysgu?

SYL. Cynaliwyd ysgolion y nos yn y tymhor gauaf tros lawer o flynyddoedd, yn aml ddwywaith yn yr wythnos. Yr oeddynt wedi dechreu yn y Deheudir cyn i ni yma glywed son am danynt. Y gyntaf yn Ngogledd Cymru, hyd y gwn i, a gynaliwyd yn Capel Curig, yn y flwyddyn 1767, i ddysgu i'r bobl ieuaingc ddarllen, pa rai na allent gael amser i ddyfod i'r ysgol y dydd. Nid hir y bu ein gwlad ar ol hyn heb golli yr ysgolion rhad yn llwyr: nid oedd wedi hyny ond naill ai ymdrechu i gadw ysgolion y nos, neu adael i'r plant tlodion fyned ymlaen, fel paganiaid, heb fedru llythyren ar lyfr. Ymdaenodd y rhai'n yn raddol trwy amryw o ardaloedd, a buont o fawr fendith i gannoedd; nid yn unig trwy ddysgu y plant a'r bobl ieuaingc i ddarllen y gair yn ddeallus, ond hefyd eu hegwyddori yn y pethau a berthyn i fywyd a duwioldeb; a chafodd nifer fawr eu tueddu yn wirfoddol'i fod yn ddysgawdwyr ynddynt, heb na gwerth na gwobrwy. Tua'r amser hwnw cafodd y Parchedig T. Charles ar ei feddwl, ynghyda rhai o'i gyfeillion yn Lloegr, sefydlu rhyw ychydig nifer o ysgolion rhad, trwy dair neu bedair o siroedd Gwynedd, i'w symud o fan i fan bob haner blwyddyn: rhoddes y rhai hyny gychwyniad da a chynydd/dysgeidiaeth i lawer o dlodion. Ond tu hwnt i bobpeth, yr Ysgolion Sabbathol a helaethodd freintiau yr oes bresennol, fel na bu y Cymry, er pan y maent yn genedl, mor gyflawn o ragorfreintiau yr efengyl ag ydynt y dyddiau hyn.—Un Robert Raikes, Yswain, o Gaerloyw, wrth weled aneirif o blant tlodion. yn cael eu dwyn i fyny mewn anwybodaeth o Dduw a dyledswyddau crefyddol, a dybiodd y gallai Ysgolion Sabbathol fod o fawr fendith yn y wlad. A chan ddechreu yn Nghaerloyw yn y flwyddyn 1803, ac wrth weled ei lwyddiant yno a manau ereill, bu y gŵr da yn gynorthwyol i'w sefydlu mewn amryw barthau o'r deyrnas. A diau na bydd ef, na neb a fyddo yn ffyddlon dros achos Duw, heb eu gwobr. Yn mysg llawer o lafur a diwydrwydd y diweddar Barchedig. T. Charles—nid yn unig yn pregethu yr efengyl, a chyhoeddi amryw lyfrau, yn enwedig y Geiriadur Ysgrythyrol, yr hwn yw y ganwyll oleuaf a ymddangosodd erioed yn Nghymru i egluro ardderchawgrwydd a chysondeb athrawiaethau yr efengyl, ac a fydd yn amgen trysor i'n gwlad na holl drysorau yr India, ac yn helaethach esponiad ar yr ysgrythyrau sanctaidd nag un a ddaeth eto yn ein hiaith ni i'n mysg: heblaw y gorchwylion pwysfawr a soniwyd, ymdrechodd yn wrol heb ddiffygio i blanu a lledaenu Ysgolion Sabbathol, gan anog byd y gallai bob ardal trwy Gymru i osod i fyny yr ysgolion hyn, a thaer gymhell pawb a fedrai ddarllen, ac oeddynt a dim gwasgfa arnynt am achub eneidiau, ar iddynt ymroddi yn ffyddlon ac yn ddiwyd at y gorchwyl llwyr angenrheidiol hwn; sef, nid yn unig dysgu i ddarllen yn gywir ac yn ddeallus bawb a fyddai dan eu gofal, ond hefyd eu hegwyddori yn y pethau sydd yn perthyn i fywyd a duwioldeb. Bu y gŵr duwiol hwn nid yn unig yn taer gymhell pawb hyd y gallai i ymaflyd yn y gorchwyl hwn, ond byddai ei hun hefyd yn dra llafurus a diwyd tu hwnt i bawb ereill, yn mhob ardal hyd y gallai gyrhaedd, yn addysgu, yn egwyddori, ac yn gwrando ar adrodd pennodau o'r Bibl: hyn oedd ei fawr hyfrydwch, ac ni ddiffygiodd ynddo hyd ddiwedd ei oes. Cafodd weled llwyddiant mawr yn ei ddydd ar ei lafur trwy y rhan fwyaf o Gymru, tu hwnt, i raddau mawr, i'w ddysgwyliad. Cyhoeddodd lyfr cynwysfawr o egwyddorion y grefydd Gristionogol, yn gynorthwy i athrawon yr ysgolion i egwyddori yr ysgolheigion; fel y byddai iddynt hwy a'r rhai fyddai dan eu gofal ei drysori yn eu cof. Ond er i'r gŵr tra defnyddiol hwnw ein gadael, a gorphen ei yrfa mewn llawenydd, ac er ei fod wedi marw, y mae efe yn llafaru eto: ie, er i'r llusern oleu yma gael ei symud o'n mysg, eto cynyddu a llwyddo y mae yr ysgolion fwyfwy trwy y gwledydd. Mae llawer o filoedd o blant a phobl ieuaingc, ac amryw o hen bobl hefyd, yn ymgynull yn lluoedd bob Sabbath i gael eu dysgu, ac y mae yr athrawon yn ddiwyd ac yn ffyddlon yn eu gorchwyl. Os bydd rhieni y plant yn esgeuluso anfon y plant i'r ysgol, y mae rhai o'r athrawon mor garedig a myned o amgylch i ddeisyf arnynt eu hanfon i gael eu dysgu. Er mwyn iawn drefn ar yr ysgolion, y maent yn cael eu rhanu yn ddosparthiadau, ac athraw yn perthyn i bob dosparth, fel y gallo y plant bach, yr hen bobl, a phawb gael edrych atynt yn ofalus. Arferir gweddïo a chanu penill o salm neu hymn ar ddechreu a diwedd pob ysgol. Mae yr athrawon yn arfer cadw cyfarfod gyda'u gilydd yn achlysurol i hyfforddi y naill y llall i ddarllen yn gywir ac yn ddeallus, ac i gydolygu y moddion mwyaf tebygol i lwyddo yr ysgolion. Mae pob sir wedi ei rhanu yn ddosparthiadau, ac o ddeuddeg i bymtheg o ysgolion yn mhob dosparth. Cedwir cyfarfod bob chwech wythnos, neu bob dau fis yn rhai manau, lle y bydd rhyw nifer o athrawon o bob ysgol a fyddo. yn perthyn i'r dosparth hwnw yn dyfod ynghyd, a chyfrif yn cael ei roddi i'r ysgrifenydd o weithrediadau pob ysgol o fewn y cylch y maent yn perthyn iddo, megys nifer yr athrawon, rhifedi y plant, pa sawl un sydd yn dysgu darllen y Bibl, a pha nifer sydd yn y Testament, ac felly mewn llyfrau llai pa nifer o bennodau a ddysgwyd allan yn y chwech wythnos, pa sawl adnod a ddysgodd y rhai lleiaf o'r plant, a pha faint o'r Hyfforddwr a ddysgwyd allan; hefyd nifer y rhai sydd yn darllen ac yn silliadu, &c. Gofynir i ddau bregethwr fod yn mhob un o'r cyfarfodydd hyn i gateceisio dwy neu dair o ysgolion yr ardal, ac yn ganlynol pregethu yn y lle hwnw ddau o'r gloch brydnawn. Chwi welwch, fy nghyfaill, fod breintiau ieuengctyd yr oes bresennol yn tra rhagori ar ddim manteision crefyddol oedd yn ein dyddiau boreuol ni: nid oedd na rhieni nac ysgolfeistriaid yn son gair wrthym ni am y pechod dychrynllyd o halogi y Sabbath: y cerydd i gyd a fyddai arnom oedd ein bygwth yn dost am dreulio ein dillad, a dryllio ein hesgidiau. Gellir dywedyd am genedl y Cymry y dyddiau hyn, eu bod wedi eu derchafu mewn breintiau hyd y nefoedd, tu hwnt i bawb o drigolion y ddaear; ond och feddwl, os tynir lluaws i lawr o ganol breintiau mor ardderchog hyd yn uffern!. Ond er malais a chynddaredd y llew rhuadwy, a dwfn lygredigaeth calon dyn; ac er fod y cryf arfog yn cadw ei neuadd; eto pan ddêl un cryfach nag ef arno, a'i orchfygu, efe a ddwg ymaith ei holl arfogaeth ef: oblegyd fe fyn Iesu weled o lafur ei enaid; a phob un a fyddo ffyddlon yn ei winllan, diau na bydd eu llafur yn ofer yn yr Arglwydd. O nifer y cyfryw y gwnelo Duw holl ddeiliaid yr Ysgolion Sabbathol. Amen. Cyn gadael hanes yr ysgolion hyn, gallaf ddywedyd yn mhellach, er cysur a chalondid i'r rhai sydd yn llafurio ynddynt, ac er argyhoeddiad i'r esgeuluswyr, fod newyddion tra chysurus yn dyfod o bob gwlad am eu cynydd a'u llwyddiant. fe ddysgir miloedd o bennodau allan bob chwech wythnos mewn rhai siroedd, heblaw lluaws mawr o adnodau gan y plant bach. Ac onid yw hyn yn rhagarwydd fod y wawr ar dori i lenwi y ddaear o wybodaeth yr Arglwydd fel y toa y dyfroedd y môr?

Nodiadau[golygu]