Enwogion Ceredigion/Cedrych (neu Cynddrych) ab Gweithfoed

Oddi ar Wicidestun
Cedig ab Ceredig Enwogion Ceredigion
Bywgraffiadau
gan Benjamin Williams

Bywgraffiadau
Ceinwen ferch Arthen

CEDRYCH (neu CYNDDRYCH) AB GWEITHFOED ydoedd, yn ol rhai ysgriflyfrau, yn nawfed mab i Weithfoed Fawr, arglwydd Ceredigion. Ymunodd Cedryeh ag Einion ab Collwyn yn erbyn Rhys ab Tewdwr Mawr, yr hwn hefyd a gafodd ei ladd ganddynt. Yn y frwydr bwysig hòno, ym Morganwg, yr oedd Einion ab Collwyn, Cedrych ab Gweithfoed, Iestyn ab Gwrgant, a Robert Fitzhamon a'i farchogion wedi cyduno yn erbyn Rhys ab Tewdwr. Yr oedd Iestyn ab Gwrgant wedi addaw ei ferch yn wraig i Einion am ymuno ag ef yn erbyn Rhys; ond ar ol lladd Rhys, nacaodd Iestyn gyflawnu ei addewid ag ef, ac o blegid hyny, galwodd Einion y Normaniaid yn ol; a hwythau yn egniol a ddaethant, a chytunasant i ymosod ar Iestyn eilwaith. Hyny a wnawd, a gorfu ar Iestyn ffol, a chymmerodd yr estroniaid Normanaidd feddiant o'i gyfoeth. Dywed Taliesin ab Iolo, yn ei nodiadau ar ei gywydd i gastell Caerdydd, fod 2000 o wŷr gan Cedrych yn cynnorthwyo Einion ac Iestyn; a dywed fod gwŷr Cedrych ag Einion yn hawlio y fraint o ymladd ym mlaenaf yn y frwydr, yr hyn a ganiatawyd gan Fitzhamon, drwy yr hyn y lladdwyd mwy na'r hanner. Pan oedd y Normaniaid yn rhanu. Morganwg rhyngddynt, rhoddasant Sanghenydd a Meisgyn(1) i Einion ab Collwyn; ond cadwodd Fitzhamon gastell Caerffili yn ei ddwylaw. Y mae teuluoedd lluosog y Mathews o Forganwg yn hanu o Cedrych ab Gweithfoed; megys y diweddar "Father Mathew," Apostol Dirwest yr Ynys Werdd, a llawer ereill. Yn ol rhai hanesion, dywedir mai Cadifor ab Oedrych oedd ar y maes; ond nid ydyw yn annichodadwy nas gallasi y tad a'r mab fod ar y maes.

(1) Ymddengys i Einìon gael y rhandir hwn. Meisgyn : tebyg mai dyma Meskin, lle mae palas y diweddar Alaw Goch