Geiriadur Bywgraffyddol o Enwogion Cymru 1867-Cyf I/Anarawd

Geiriadur Bywgraffyddol o Enwogion Cymru 1867-Cyf I

gan Josiah Thomas Jones

Mae erthygl am y pwnc:
Anarawd ap Rhodri
ar Wicipedia

ANARAWD, mab henaf Rhodri Mawr, yr hwn oedd benllywydd holl Gymru, yr hon a ranodd efe rhwng ei dri mab ar ei farwolaeth, yn 876. Cafodd Anarawd Gwynedd, neu Ogledd Cymru, yn rhan iddo; Cadell a gafodd Ddeheudir Cymru; a Merfyn a gafodd Powys. Yr oedd ei goron yn mhell o fod yn ysgafn, gan ei fod yn barhaus mewn rhyfel a'r Sacsoniaid. Yn 880, ymladdodd frwydr Cymryd, ger tref Aberconwy, sir Gaernarfon, lle y gorchfygodd ef y Sacsoniaid, gyda lladdfa fawr; a dialodd farwolaeth ei dad, yr hwn oedd wedi ei ladd ganddynt yn sir Fon. Gelwir y frwydr hon mewn hanesyddiaeth Gymreig, "Dial Rhodri." Y mae ei deyrnasiad hefyd yn nodedig am fudiad y Brythoniaid Gogleddol, yn 890, y rhai a wasgwyd gan eu gelynion, a adawsant Stratclyde, a chawsant dderbyniad croesawgar gan Anarawd, yr hwn a roddodd iddynt dir yn siroedd Dinbych a Fflint, ar yr amod iddynt fwrw allan y Sacsoniaid oeddynt wedi cymeryd meddiant o honynt, yr hyn a gyflawnwyd yn foddhaol. Yn 892, Anarawd a oresgynodd diriogaethau ei frawd yn Neheudir Cymru, y rhai trwy dân a chleddyf a ddifrododd efe. Yn 900, Cadel', yr hwn oedd yn flaenorol wedi darostwng Powys dan ei lywodraeth, a fu farw, ac felly Anarawd a ddaeth yn benllywodraethwr holl Gymru, a theyrnasodd hyd ei farwolaeth yn 913, pan y gadawodd dri o feibion, Edwal Voel, Ellis, a Meurig. Cofnodir Anarawd, Cadell, a Merfyn yn y Trioedd, fel y "Tri Theyrn taleithiog," neu dri thywysog coronog Ynys Prydain. (Myv. Arch., ii. 64.)