Geiriadur Bywgraffyddol o Enwogion Cymru 1867-Cyf I/Anwyl, Morris

Geiriadur Bywgraffyddol o Enwogion Cymru 1867-Cyf I

gan Josiah Thomas Jones

ANWYL, MORRIS, ydoedd fab i Robert Anwyl, o'i wraig, Margaret Owen; ac efe a anwyd Ebrill 16, 1814, yn y lle a elwir Dinas Moel, gerllaw Beddgelert. Yr oedd efe yn hanu o du ei dad, o dylwyth Dafydd Nanmor, i'r hwn, meddir, y rhoddes Rhys Goch, o Hafod Garegog, dyddyn bychan, o'r enw Cae Dafydd, yn etifeddiaeth; ac o du ei fam, o dylwyth Hafod Lwyfog, yn mhlwyf Beddgelert. Nid oedd rhieni Morris Anwyl yn aelod- au eglwysig pan aethant i'r sefyllfa briodasol; ond yn mhen tua phum mlynedd ar ol priodi, bwriasant eu coelbren yn mysg pobl yr Arglwydd, ac felly dygasant eu plant i fyny dan addysg grefyddol. Yn mhen rhyw gymaint o amser ar ol priodi, symudodd Robert Anwyl i gyfaneddu ar ei hen dreftadaeth, Cae Dafydd Nanmor, ac yno y bu cartref Morris tra bu efe byw. Er i Morris Anwyl gael ei fagu yn yr eglwys, pan ddaeth efe yn alluog i fyw arno ei hun, fel y dywedir, efe a gefnodd ar eglwys Dduw, gan wenieitho iddo ei hunan y mwynhai lawer mwy o hyfrydwch, wedi cael ei ben yn rhydd o dorch llywodraeth eglwysig. Ond mewn rhyw adfywiad crefyddol lled rymus a gymerodd le yn fuan wedi hyny yn y Rhyd Ddu, daliwyd yntau, a "than gerdded ac wylo," efe a ymofynodd am aelodaeth gyda phobl yr Arglwydd. Dylynai alwedigaeth mwnwr y blynyddoedd hyny, gan weithio weithiau yn nghymydogaeth Beddgelert, ac weithiau yn nghymydogaeth Ffestiniog. Yn ei gymydogaeth gartrefol, Nanmor, y dechreuodd efe bregethu; a hyny trwygymhelliad taer yr henuriaid eglwysig yn y lle; ac mewn angladd yn y gymydogaeth hono y traddododd efe y bregeth gyntaf. O ran ei dymer naturiol, yr oedd o duedd dawedog a gwylaidd; ond o feddwl tra phenderfynol. Efe a fu dros ryw dymor yn athrofa y Bala; a thra fu yno, aeth ryw noswaith i bregethu i amaethdy ychydig o'r dref; ac fel yr oedd yn myned tua'r lle, gan ei bod yn gwlawio yn drwm efe a wlychodd yn ddirfawr; a thra yr ydoedd yn pregethu yn y dillad gwlybion hyny efe a deimlodd boen tost-lym yn cymeryd gafael yn ei fraich, fel pe ei gwanesid ag arf. Yn mhen ychydig symudodd y boen o'i fraich i'w ystlys; ac ni chafodd ymwared o'i boen yma hyd oni therfynodd yn ei angeu. Yn y canlyniad i'r anhwyldeb yma, efe a ddychwelodd o'r Bala yn gynt nag y bwriadai ar y dechreu; a chymerodd dyddyn o'r enw Tanyrhiw, Nanmor; a thrwy y blynyddoedd olaf o'i fywyd efe a fu yn dra diwyd a gweithgar gydag achos crefydd yn yr ardal; sefydlodd fath o ysgol nos i bobl ieuainc yr ardal; a cherddai o Danyrhiw i Gapel Peniel unwaith bob wythnos am oddeutu deunaw mis, i gyfarfod y bobl ieuainc, i'w hyfforddi mewn ieithyddiaeth, &c.; a rhoddai destunau iddynt i gyfansoddi traethodau, trwy yr hyn yr oedd efe yn cael mantais i'w symbylu i feddwl, a'u hymarfer i wisgo y meddwl hwn mewn iaith drefnus; a gadawodd yr ymdrech yma o'i eiddo ei ol ar yr ardal na ddileir yn yr oes hon. Yr oedd efe yn feddianol ar ddawn neillduol i gyfranu addysg; os byddai rhyw un yn rhoddi ateb cyfeiliornus iddo, ni ddywedai yn uniongyrchol wrtho ei fod yn cyfeil- iorni; ond efe a arweiniai y dysgybl yn ddiarwybod iddo ei hun yn rhywfodd, i safle o'r hon y gwelai efe ei gyfeiliornad yn eglur, ac megys o hono ei hunan. Efrydydd diflin, a gweddiwr dyfal iawn oedd Morris, pan yn gweithio yn galed yn y cloddfeydd ar hyd y dydd, efe a dreuliai oriau yn ei ystafell ddirgel wedi noswylio yn wastadol, ac yr oedd ei Dad yr hwn sydd yn gweled yn y dirgel, yn gofalu am dalu iddo yn yr amlwg. Yr oedd ei bregethau yn gyffredinol o arwedd ddifrifol, a thra sylweddol. Yr oedd golwg dra gobeithiol gan ddynion craff arno, ei fod yn debyg o ddyfod yn athrawiaethwr cadarn; ond efe a gymerwyd ymaith gan y darfodedigaeth twyllodrus yn ieuanc; canys efe a hunodd yn yr Iesu, Awst 12, 1846, yn 32 oed. Yr oedd ei rodiad diargyoedd, ei weddïau taerion, a'i lafur egniol, yn nghyd a'i brofiadau uchel o bethau ysbrydol, yn ei hynodi fel Cristion; ac yr oedd nertholrwydd ei enaid i dreiddio i mewn i ddirgelwch yr efengyl, yn nghyd a'i ddawn nodedig i osod cynyrch ei fyfyrdodau ger bron ei gyd ddynion, yn ei hynodi fel cenad dros Grist.