Geiriadur Bywgraffyddol o Enwogion Cymru 1867-Cyf I/Bevan, Hopcyn

Geiriadur Bywgraffyddol o Enwogion Cymru 1867-Cyf I

gan Josiah Thomas Jones

BEVAN, HOPCYN, a anwyd Mai 4ydd, 1765, mewn lle a elwir Cilfwnwr, yn mhlwyf Llangyfelach, yn sir Forganwg. Ei dad oedd Rees, mab i un Thomas Bevan, o'r Ffynonlefrith, yn y plwyf uchod; a'i fam oedd Mary, merchi un Rees Thomas, Penysgallen, yn mwrdeisdref Casllwchwr, a'r hwn oedd yn uchelwr, ac un o fwrdeisiaid Casllwchwr. Dechreuai rhyw argraffiadau crefyddol ar ei feddwl pan yn blentyn tra ieuanc, fel y byddai yu wylo gan ofn marw yn annuwiol, yn ei wely y nos am oriau, pan nad oedd namyn o dair bum mlwydd oed; a'i rieni yn ceisio ei ddiddanu goreu y gallent. Cafodd well addysg na nemawr o blant Cymru yn ei oes, gan iddo gael ei gadw mewn ysgolion er pan oedd tua phum mlwydd oed, hyd onid oedd tuag un ar bumtheg oed, pan y bu raid iddo ymroddi i gynhorthwyo ei fam yn arolygiad y fferm, gan fod ei dad wedi marw rai blynyddau cyn hyny. Yn y flwyddyn 1785, efe a briododd Mary, merch ieuangaf William Penry, o'r Gellywrenfawr, plwyf Llangyfelach; ac yn fuan wedi hyny dwysai argraffiadau crefyddol ar ei feddwl, fel yr ymroddodd i deithio i wrando pa le bynag y caffai gyfleusdra. Yr oedd tua phum milltir o ffordd o'i gartref i'r Gopa Fach, y lle nesaf iddo ag yr oedd cyfeillach eglwysig gan y Trefnyddion Calfinaidd; ond yno yr aeth, a gwnaeth ei gartref yn mhlith yr ychydig bererinion oeddynt yno, lle y cafodd ei addysgu yn fanylach yn mhethau crefydd, ac y cafodd lawer o ymgeledd ysbrydol. Dechreuodd bregethu tua'r flwyddyn 1792, ac yn 1811, pan neillduwyd brodyr gyntaf i gyflawn waith y weinidogaeth, yr oedd Hopcyn Bevan yr unig un yn sir Forganwg; a'r un flwyddyn, efe a anfonwyd yn genad dros gymdeithasfa y Deheudir i weini i'r achos crefyddol yn mysg y Cymry yn Llundain, ac yno y bu efe yn gwasanaethu gyda llawer o gymeradwyaeth, o ddechreu mis Tachwedd, 1811, hyd ganol Chwefror, 1812; ac ymddengys mai trwy ei anogaeth ef y tro hwn y penderfynodd y frawdoliaeth yn Llundain gael cymanfa flynyddol yno ar wyliau y Pasg. Efe a fu yn pregethu gyda diwydrwydd a chymeradwyaeth mawr yn mysg ei frodyr dros haner can mlynedd. Bu farw Rhagfyr 29, 1839, yn 75 oed. Am y deuddeg mlynedd diweddaf o'i oes, yr oedd ei iechyd wedi anmharu yn fawr iawn, fel y byddai yn analluog am fisoedd weithiau i wneud dim yn gyhoeddus gyda gwaith yr Arglwydd; ond gyda golwg ar ei brofiad personol y blynyddoedd hyn, efe a ddywedai:—"Da iawn i mi yn fy nghystudd presenol, fod yr Arglwydd Iesu wedi rhoddi ac amlygu ei hun dan yr enw a'r cymeriad o Fugail; y mae yn aml iawn yn felus ac yn hyfryd genyf fyfyrio arno yn ngweinyddiad ei swydd fel bugail; Bugail mawr y defaid, trwy waed y cyfamod tragywyddol.' 'Y bugail da, yr hwn a roddodd ei einioes dros y defaid.' Da genyf ddyweyd gyda'r Salmydd, Yr Arglwydd yw fy mugail. Pan y mae fy meddyliau yn crwydro, yr ydwyf yn aml yn gwaeddi, 'Cais dy was.' 'Dychwel fy enaid.' 'Par i mi orwedd yn y porfeydd gwelltog, a thywys fi gerllaw y dyfroedd tawel.' Bydded dy fod di gyda mi wrth rodio glyn cysgod angeu, fel nad ofnwyf niwaid; ond y caffwyf fynediad helaeth i mewn i dragywyddol deyrnas ein Harglwydd a'n Hachubwr Iesu Grist."—Gorphenaf, 16, 1838. H. BEVAN.