Geiriadur Bywgraffyddol o Enwogion Cymru 1867-Cyf I/Bevan, Madam

← Beuno Sant

Geiriadur Bywgraffyddol o Enwogion Cymru 1867-Cyf I gan Josiah Thomas Jones

Bevan, Thomas →

BEVAN, MADAM, ei henw gwyryfol oedd Miss Bridget Vaughan, merch y Derllys, yn mhlwyf Merthyr, ger Caerfyrddin; wedi hyny, Madam Bevan, o Lacharn. Yr oedd hi o deulu parchus iawn, ac yn ferch landeg, synwyrol. Cafodd ei dwyn i ymofyn am grefydd, a meddwl yn ddwys am bethau byd arall, dan weinidogaeth y Parch. Gruffydd Jones, Llanddowror, pan yn pregethu yn Llanllwch, ger Caerfyrddin, lle yr arferai weinidogaethu yn achlysurol. Gwedi iddi briodi Arthur Bevan, Ysw., o Lacharn, byddai yn myned bob Sabbath naill ai i Landdowror, neu i Landilo Abercowyn, i wrando ar Mr. Jones, tua phedair milltir o ffordd; ac er nad heb wawd a gwaradwydd yn canlyn, eto glynodd wrth hyny tra bu efe byw; a bu cyfrinach neillduol dduwiol rhyngddynt dros lawer o flynyddoedd. Yr oedd y foneddiges gyfoethog hon yn dra haelionus, ac yn gymorth mawr i Mr. Jones tra y bu efe byw, i osod i fyny ysgolion elusenol drwy Gymru, fel yr oedd eu rhifedi y flwyddyn ddiweddaf o'i fywyd yn 215 o ysgolion, ac 8687 o ysgoleigion ynddynt. Cynaliwyd yr ysgolion, ar ol marwolaeth Mr. Jones, gan y wraig anrhydeddus hono, Mrs. Bevan, o Lacharn, tra y bu hi byw, sef yn nghylch ugain mlynedd; a phan y bu farw, yr oedd wedi gadael yn ei hewyllys at eu bytholrwydd yn Nghymru y swm o ddeng mil o bunau yn flynyddol. Bu tua chan mil o ysgolheigion ynddynt o farwolaeth Mr. Jones, yn 1761, hyd 1768. Trwy ymrafael y gymynweinyddes (Lady Stepney) ag ewyllys Madam Bevan, a gwaith etifeddion cyfreithlawn y foneddiges am flynyddau yn dadleu mewn llysoedd cyfraith yn erbyn ei hawl i'w rhoddi at yr ysgolion. Ataliwyd eu gweinyddiad am flynyddau; a thrwy hyny, y mae'r arian wedi mwyhau llawer. Rhoddwyd yr achos yn Llys yr Arglwydd Ganghellydd, ac yno yr arosodd hyd yn ddiweddar, pan benderfynodd yr arglwydd ganghellydd yr achos mewn dull sydd yn debygol o wneuthur yr arian yn gwbl ddifudd i'r Cymry, ac yn groes i'r dull y dygwyd yr ysgolion yn mlaen dan olygiad Mr. Jones a Madam Bevan. Y mae'r swm wedi cynyddu er ys deng mlynedd ar ugain yn ol, i yn nghylch £30,000. Y mae'r ysgolion wedi eu parhau hyd yn awr, eithr nid rhyw lawer o les y maent yn wneuthur yn yr oes hon i'n cydwladwyr, gan nad faint a wnaethant yr amser a aeth heibio.