Gwaith Dewi Wnion/Rhybudd i Gigyddion

Gwaith Dewi Wnion

gan Dewi Wnion

RHYBUDD I GIGYDDION.

[Yr oedd yn Nolgellau, flynyddau yn ol, gymeriad pur adnabyddus o’r enw Wil Shon Wmffra, yr hwn a fyddai yn arfer cigydda weithiau. Un noson, yn bur feddw, aeth Wil a tharw i’r lladd-dŷ; ond yn hwyrach fyth, aeth cymydog arall a buwch yno, heb yn wybod iddo ef. Yn foreu iawn dranoeth, cyn iddi oleuo, aeth Wil i’r lladd-dŷ cyn gorphen sobri, ac yn ei ffwdan, y mae yn ymddangos iddo ladd y fuwch yn lle y tarw; oblegid, wrth ddechreu ei blingo, efe a waeddodd allan—“Hwchw mawr, dyma darw! Mae gan hwn bedair teth!” Aeth yr ystori i. glustiau Ieuan Awst a Llywelyn Idris, ac nid oedd heddwch i Dewi na chyfansoddai efe Gerdd ar yr amgylchiad. Wedi cryn berswadio, efe a gyfansoddodd y Gân ganlynol. Ond bu yn edifar ganddo ganwaith ufuddhau, oblegid cafodd chwiorydd Wil allan mai efe oedd yr awdwr, a bu yn rhaid iddo am fisoedd lawer osgoi y ffordd rhag ofn eu tafodau, y rhai oeddynt yn llithrig anghyfiredin; ac nid yw yn ymddangos iddo “dreio ei law” yn y cyfeiriad hwnw byth wed’yn.]

Gwrandawed Cigyddion clodforus gwlad Feirion,
Fy meddwl sy ’n gyson am geisio
D’weyd hanes rhyw gigydd, ar ddechreu blwydd newydd,
Rhyw orchwyl ar gynddydd oedd ganddo;
Hwn, pan ddihunodd, yn gadarn gododd,
Ac yn foreu y cyferiodd
I dynu’n buraidd, dyna ’i berwyl,
Amcanu i gyrchu at y gorchwyl,
Sef lladd rhyw eidion gwryw,
Beryglus, dylys darw,
A hynod roddi hwnw
I farw yn y fan.

Rhyw ddyn ddywedai wrtho mai gwell fyddai ’i rwymo
Rhag ofn iddo neidio ’n ofnadwy,
A lladd rhai o’r dynion â chroeslid echryslon,
Un gerwin yw’r eidion rhuadwy;
Yr ateb ga'dd — “Gollynga’i waed
Heb fawr ymdroi i rwymo ’i draed;
Pray don't be a fool, let’s have my tool,
I’ll make him bleed like a running pool;
Taw ’r dwl a siarad gwirion
Am rwymo traed yr eidion,
Gollyngaf waed ei galon
Yn union trwy fy nerth.”

A chyda chyffro i hwylio ’n hwylus,
I godi ei gyllell gydag ewyllys,

Ac at ei wddw chwareuai'n chwerw
Trwy'r holl wythenau torrai 'r tarw,
Nes oedd ei waed yn ffrydio,
Fel afon yn dylifo ,
Nid oedd y Bull gan Billo
I'w wawdio 'n fawr o werth ;
Ar ol ei gorphio, dechreuodd ei deimlo,
Cyn dechreu ei flingo'n fileinig,
A gwelai arwyddion hynodol mewn eidion,
Fe roddodd arwyddion oer addig,
A dywedai heb feth, "Fu erioed y fath beth,
Mao gan y tarw bedair teth!
Pa beth yw hyn, o fater tyn,
'R wy 'n awr yn siwr mewn cyflwr syn;
Mae dychryn ynwy'n dechreu,
Rhag ofn im' chwerw chwareu
Mewn ing, a bod yn angau
I beth nas dyl'sai dyn."
Wrth ddechreu d'allt fe dynai 'i wallt
Uwch ben hyn, fater hallt,
"Nawr mi roddais yn orweddiog,
Och! gam odiaeth, fuwch cymydog;
Rhy annhrugarog gyrais,
Rhy filain y rhyfelais,
Hyll oe ddwn pan y Ieddais,
Trywenais, trwy fawr wŷn."

Cymerwch, Gigyddion, rai boddus, rybuddion,
Rhag bod yn echryslon a chraslyd ;
Rhag ofn wrth ruthro 'n ddiballiant, heb bwyllo,
Gwneyd achos i'ch bwyo hyd eich bywyd;
A chwi. drigolion mawrwych Meirion,
Gochelwch, gwaeddwch rhag Cigyddion,
Y rhai sy 'n rhwygo, lladd, a blingo,
Maent, yn sydyn i'w harswydo;

O herwydd cyllill hirion
Sydd wrth eu dwylaw dylion,
Mewn t'w'llwch, pan f'ont hyllion,
Echryslon ynt a chroes ;
Rhoddw ryybydd goleu i'n gilydd
Rhag ymgegu mwy â'r Cigydd;
Os unwaith syrthio i'w ddilys ddwylo
Ffarwel am danom ond myn'd yno;
Ni wiw mor gwingo âg angau
Pan elom i'w grafangau —
'Run modd a'r fuwch yn ddiau,
Cawn ninnau derfyn oes.