Gwaith Dewi Wyn/Awdl Cyfarch y Gweithwyr

Gwaith Dewi Wyn

gan Dafydd Owen (Dewi Wyn)

golygwyd gan Owen Morgan Edwards

CYFARCH Y GWEITHWYR

With fyned heibio, y Sadwrn olaf o Ionawr 1820. Planwyr
coed Syr Thomas Mostyn, perchennog y Gaerwen,
oeddynt. Maughan oedd y goruchwyliwr.

WEL iechyd, iechyd ichwi—y gweithwyr;
Pob gwythen ar egni;
Milain hwrdd-y'mlaen a hi,
Mae'n rhy'wyr y' min rhewi.

Ho, mae cant am y cyntaf;—am y pen
Y mae pawb, mi welaf;
Gwa'wdd yn ol, a gwaeddi wnaf,
Mwy gwrol am y goraf.

Daw,'r truain, ich' draed rhawiau;— da paloch;
Daw polion i minnau;
Na fo'n bod, yn Eifion bau,
Eisieu mawrion swmerau.

Nid hel brwyn ond hwylbrennau—y byddant,
Er budd i lyngesau;
Gwae y lleidr—byd yn gwellhau,
Grug a brwyn yn grogbrennau.

Gwyr nerthol a wnaen' gryn wyrthiau;—palent
Nes pylu'r holl arfau;
Ennill arian holl Ewrob,
A phlannu pob affliw o'n pau.

Ban chwysoch, ben a choesau,—da palwch;
Daw pelydr melinau:
A thyf o bridd eithaf brau,
Er eich mwyn, arch i minnau.

Rhyw wych grydau, eirch credir,
O'u ceinciau'n hawdd, cawn cyn hir;

Newid ar ddeunydd noeau,
A thanwydd o'r bregwydd brau.
Ac wedi rhoi'r coed ar werth,
Gofynnir rhyw gyfanwerth;
Gwel Rhifydd gymynydd mawr,
Wrth y droedfedd, werth drudfawr,
Rhagor mawr i'r gwr a'u medd,
Ar y grug ddygai'r gwragedd.
Creu a wnewch i'n Caerwen ni,
Cysgod rhag dyrnod oerni;
Cysgodion lle cwsg adar,
Tŷ'r edn gwyllt, a'r eidion gwâr:
Ac is gwiwdeg gysgawdwydd,
Eidionau'n porfâu a fydd.
Cau cloddiau, amlhau, mal hyn,
Y gwrysgoedd i'w goresgyn;
Y fath ddrain a feithrinir,
Fu gynt yn fwganod tir;
Synai hen oesau yn ol
Fynd eithin mor fendithiol.
Defaid, gwartheg, ac egin,
Ca'nt les rhag gwres ac oer hin;
Wyn a lloiau yn lliaws,
Amgen hwynt, magu yn haws.
Amlhau buchesau a chaws;
Mwy ddengwaith yn ymddangaws:
A ffyniant, prifiant y praidd.
Lle porant y mill peraidd.
Ys degwm sy daeogaidd,
Yn gwywo'r yd yn y gwraidd,
Cnau'r ddaear liwgar ar led,
Ei chnwd rhydd, —a chant drwydded.

Y dwfr fu'n codi efrau—i gerdded
I dir rhy galed, hyd rigolau;

Yn ddof y rhed, dan ddyfrhau—y sych-wraidd;
Dwg wair gwlyddaidd hyd y gweirgloddiau.

Ys byr-frwyn, llafrwyn yn llu,
Neu gyrs oedd yn gorseddu;
Pabwyr gleis, pob oerweig wlydd,
Hesg lwyni, a siglenydd.
Pe ba'i grug pybyr eu gwraidd,
Byr galed—wellt brig—lwydaidd,
O unrhyw do yn rhy dynn,
Garw wasgawd yn goresgyn;
Dyfrio'n dda, ac yna cair
Rhyw well gwair na'r droell goryn.

Ys Pedr, oedd hyfedr, wnai dda—dielfydd,
I oerion rosydd yr hen Rwssia;
Pwy draw a fu er Pedr Fawr—yn ail Maughan?
Ni ŵyr hanesion yr un eisawr.

Amaethad yma weithon,
Ddieithr beth a ddaeth o'r bôn;
Mawr fendith mwy ar fawndir,
Cnwd da cynhyrcha cyn hir.
Llygra cawn; yn lle grug hyll,
Dwyn cywarch lond ein cewyll;
Certwyni'n cario 'u tunell;
Ni raid mynd i rodio y'mhell.
Ni ymholwn am hwyliau,
Draws y byd, o Rwssia bau;
A throi a wnawn, uthr i ni,
I drin llin a'i droi'n llenni,
Darbodus, haelionus law,
Da reolaeth i dreuliaw;
Rhwydd yw pawb yn rhoddi punt,
Mae'n debyg, er mwyn dwybunt:
Ar un pen yn rhannu punt,
Mewn deuben mynnu dwybunt;—

Pwyntio'n well, rhoi punt a wnaeth
Ennill talent lled helaeth.
Dyma gynllun cyfuniawn,
Selef yr oes, law fawr iawn.
Irdwf ar hyd y fro hon,
Ail i binwydd Lebanon:
Mal Liban a Basan bydd,
Drych wiwdrefn, derw a chedrwydd;
Ein Eifionnydd newydd ni,—a'i lloerawg
Ymylau'n goediawg mal Engedi.

Ein Rhos fawr yn rhesi fil
Heb ddim elfydd; bydd milfil.
O goed, aml mân-goed, mil myrdd—addfeinion,
Ac ereill praffion gar llaw prif ffyrdd.
Pen y gamp i hon a gwyd,—lle weithian
Y llunir gwinllan well na'r Ganllwyd.

Plannu ac nid prynnu pren,
Ymddiried, mwy, i dderwen.
Nythed brain, a thoed y brig,
Dail a mes, deulu miwsig;
Goglais â'u meinlais mwynlef,
Y'nghlyw'n ail angylion nef:
Pyncio, bob edn, yn llednais,
Ryw bwyslais, arab oslef.
Gwaed y bardd, fe gwyd ei ben,
Cyffroant, caiff yr Awen.

O aed i'r moelydd i doi'r ymylau,
I odreu'n bronnydd i drin ei brennau;
Coroni pob cwrr o'n pau;—gwŷdd tewfrig
A wna'n foneddig ein hen fynyddau.
Gwinllanoedd o gynlluniau—gardd Eden,
Ar dir y Gaerwen, o'r derw gorau.

Cnwd ail fu cyn y diluw,
Lle gynt oedd oll o gnwd Duw:—
Os planwyd coed ysplenydd,
Gan law Duw'n gynnil liw dydd,
(Ac ys Addaf, doethaf dyn,
Fu gwedyn yn fegidydd,)
Ei was sy'n awr, is y ne,
Dyn a ŵyr, yn dynwared.
I ni a'n plant daw'r fantais;
Tra b'o y byd, tyrr bob ais.
Pulpudau 'mhob plwy',—peidiwn
A chadw swn,—iechyd i Sais:
Dieithr Lyw fendithio'r wlad
Ymddifad, am ei ddyfais.
O'r coed Gopher cyd gaffom,
Mal No gwneyd arch, drwy barch b'om:
Arch o'n mês ar erchwyn môr,
Acw i'w dynged cwyd angor.
Uwch y mes hyn, chwe mis hir,
Meibion da Gwalia gwelir;
Cenhadon acw'n hedeg,
Dwyn gair Duw yn gywir deg.
Ai trwy hyn, eto, y rhaid
Diwygio y Madogiaid?
Hanbo i chwi henbych well,
Mae llin Cam oll yn cymell;
Troi'r hirnos o Batmos bell,
Dwyn byd oddi dan badell.
Pan delo pob hen dylwyth,
Diwygo llin y Deg Llwyth:
Gwna di ludd genhadau lwyth
Ishmael ac Esau'n esmwyth.
Gan hynny os felly fydd,
Rhaid trin mes,—rhaid rhoi'n meusydd.

Prinion iawn yw prennau'n wir,
Prinion a drud y prynnir;
P'ond di brin pan y ty' braff
Frenhinbren y fro'n henbraff.
Ergyd trwm ar goed tramor,
Dychryn maent hyd ochrau'n môr;
Prynnu y b'ont, prennau o bell,
Yn danwydd wrth y dunell.
Y derw i werth a dyrr wŷdd,
Gyrr helyg o'r heolydd;
I Halifax hel i ffordd
Y gweig ysgaw â gosgordd.
Cymyredd, ca' Amerig
Ddoeth, gall, oddeithio ei gwig.
Tynn cedrwydd at ein Cadres,
Rhyw gan' myrdd o'r egin mes:
Oni ddaw yn oddioed,
Naw cant i gymynu coed?
Gwel y derw a gludeiriant;
Tua'r môr yn llwyth trwm ânt.
Pedrol fen;—pa dreulio fydd—dyfeisiau
Amryw o fennau y'mro Eifionnydd.

Bro Eifionnydd, brif hanes,
Toir y môr a'n tir o'i mes;
Meib gwrol y'mhob goror,
A'u gwaliau mes, gwylio môr;
Mŵg a niwl o'u magnelau,
I ddychryn pob gelyn gau.
Camwri nis cymerwn
Ond trinwn ein tariannau.
Torri crib hir Twrc a'r Pab,
Bo'n arab ein banerau.

Mawr gerydd ar bob môr-gawri—diriaid,
Amerig wylliaid, lladron môr Gelli;
Crynnu a wnant; corniwn ni—ŵyr Fflanders;
Gwae aerwyr Algiers, ar gyrrau'r weilgi.

Ac ar y wendon, er ei gerwindeb,
Heriaw ac anturiaw, gwneyd diareb:
Nid rhaid i ni fynd dan draed neb—dynion,
Cefnu yn weinion, nac ofn un wyneb.

A'r gair mawr a gario Maughan;
Aed a'r gair da, a'r goron.
Y tŵ'n oes y to nesaf,
A'r amcan, cyfan y câf;
Tystio mai da iddo oedd
Gau degau o goedwigoedd.
Rhyw fro falch, ar fyrr, a fydd;
Pau'r llwyni a'r perllennydd:
Ei chlod fyth fwy na Chlwyd fawr;
Hefelydd hi i Faelawr.
Grymusder, ac aur Mostyn,
Ni fyrha, a'n fwy er hyn.
Llwydd hir eiddunir i dda
Syr Tomos; rhoed Duw, yma,
Hir oes, hedd, a'i ras iddo;
Gwych ei fyd, ac iach a fo.
Bendithion Ion y wiwnef,
Ar ei dir, a'i aerod ef;
O blaid ei ddeiliaid, llaw 'dd Ion;
A b'o woseb i'w weision.
O'i roddion gwiw a diwael,
Arch o'i goed a ercha' i gael.
A da'r cof, wedi'r cyfan,
Maughan am goed—minnau am gân.

Nodiadau