Gwaith Goronwy Owen Cyf II/Rhagymadrodd

← Gwaith Goronwy Owen Cyf II

Gwaith Goronwy Owen Cyf II gan Goronwy Owen golygwyd gan Owen Morgan Edwards

Cynhwysiad →

Rhagymadrodd.

OFER fu disgwyl Goronwy Owen yn Llundain. Ni chafodd le fel caplan i eglwys Gymraeg, na fawr oddiwrth y Cymrodorion. Ofer y ceisiodd am fywoliaeth Mallwyd, ofer yr hiraethodd am gyfle i gasglu Geiriadur Cymraeg llawnach nag un Dr. John Davies. Digiodd y tri brawd caredig, y Morysiaid, o dro i dro; Lewis Morris oherwydd iddo ymddwyn yn annoeth ymysg y Cymrodorion. William Morris oherwydd iddo gadw y Delyn Ledr yn rhy hir, a Richard Morris oherwydd yr oferedd diamcan a'i cadwai yn dlawd. Ni threuliodd yn Llundain ond Mai a Mehefin 1755.

Ym Mehefin 1755 cafodd guradiaeth Northolt, ym Middlesex, gerllaw Llundain. Yno y bu, yn dlawd, ond yn weddol hapus, am ddwy flynedd.

Yn 1757 cafodd gynnyg swydd athraw mewn ysgol yn perthyn i hen goleg Williamsburg yn Virginia. Temtiodd y cyflog ef i droi, yn llesg a siomedig, tua gwlad machlud haul. Buasai son am gyhoeddi ei waith; ond, pan adawodd ef a'i wraig a'i dri phlentyn Brydain am byth yn Rhag- fyr 1757, nid oedd dim o'i waith mewn argraph. Bu farw ei wraig Elin a'i fab ieuengaf ar y môr; glaniodd yn yr Amerig gyda Robert a Goronwy yn unig. Ail briododd â chwaer Llywydd y Coleg, ond ber iawn fu'r briodas. Bu 'n athraw Lladin a Groeg hyd 1760, pan yr aeth yn berson St. Andrews, Brunswick County. Erbyn 1767 yr oedd wedi colli pob un o'i deulu ond Robert, yr oedd yn briod y drydedd waith, yr oedd wedi clywed am gyhoeddi peth o'i waith ac am farw Lewis Morris. Bu'n berson St. Andrews hyd Gor. 22, 1769, a thybir iddo farw yn fuan wedyn.

Mae rhai o'i deulu eto 'n byw yng nghartref diwedd ei oes. Pan gynhaliwyd yr Eisteddfod yn Chicago, ym Medi, 1893, yr oedd un o'i ddisgynyddion, o'r un enw, yn yr wyl.

Cyhoeddwyd peth o'i waith pan oedd ef yn Amerig gan Hugh Jones o Langwm yn y "Dedwyddwch Teuluaidd," 1763. Yn raddol daeth ei holl farddoniaeth i'r golwg yng Nghorff y Gainc" Dafydd Ddu Eryri yn 1810; yn yr ail argraffiad o'r "Diddanwch Teuluaidd yn 1817; yn "Gronoviana" John Jones o Lanrwst yn 1860; yn "The Poetical Works of the Rev. Goronwy Owen, with his life and correspondence," gan y Parch. Robert Jones, Rotherhithe, yn 1876; ac yn "Holl Waith Barddonol Goronwy Owen," gyhoeddwyd tua'r un pryd, gan Llyfrbryf.

O dipyn i beth daeth darnau o lythyrau Goronwy Owen i'r amlwg, yn enwedig ei lythyrau at y tri brawd o Bentre Eirianell,—yn y "Greal," y "Cambrian Register," y "Cambro Briton," y "Gwyliedydd," "Gronoviana," ac ail gyfrol y Parch. Robert Jones.

Er hyn i gyd nid yw ei wlad wedi gwneyd hanner cyfiawnder ag awen rymusgain Goronwy Owen, nag a'r meddyliau tarawiadol sydd yn ei lythyrau, fflachiadau athrylith gŵr allasai wneyd llawer dros Fon a Chymru heblaw hiraethu am danynt, pe cawsai gyfle.

Bu ei ddylanwad ar Gymru 'n fawr. Tynnodd sylw oddiwrth gerddi rhyddion esmwyth dechreu'r ddeunawfed ganrif at swyn y Gynghanedd. Anodd peidio meddwl na fydd ei ddesgrifiadau o'r farn, o'r diafol, o dlodi, ac o Fon yn rhan o ystôr meddwl pob llenor Cymreig hyd byth.

OWEN M. EDWARDS.

Llanuwchllyn,

Medi 1, 1901.