Gwaith John Thomas/Cyfarfod Llanberis

Gwaith John Thomas

gan John Thomas, Lerpwl

X. CYFARFOD LLANBERIS.

Y noson gyntaf pregethodd y Parch. Owen Thomas, Talysarn, oddiar y geiriau,- " Pwy bynnag a'i dyrchafo ei hun a ostyngir; a phwy bynnag sydd yn ei ostwng ei hun a ddyrchefir". Pregeth ragorol iawn, yn llawn sylwadau gwerthfawr, yn cael ei thraddodi mor esmwyth a naturiol ac anymhongar a disgyniad y gwlith ar y ddaear. Ar ei ol, pregethodd y Parch. W. Ambrose, Porthmadog,—y pryd hwnnw yn ddyn ieuanc, glandeg, boneddigaidd,—oddiar y geiriau—"Felly y bydd llawenydd yn y nef yng ngŵydd angylion Duw, am un pechadur a edifarhao". Pregeth dlos, farddonol, ac yr oedd yn eglur ei bod yn cymeryd gan y dorf. Rhoddwyd fi i letya y noson honno yn nhŷ John Pritchard, brawd y Parch. Richard Jones, Llanidloes yn niwedd ei oes, a mab i'r hen bregethwr John Pritchard. Yr oedd y Parch. Robert Ellis, Rhoslan, yn lletya yno hefyd, yr hwn a fu yn nodedig o dyner a charedig i mi. Bore drannoeth, cyn yr oedfa ddeg, yr oedd yno fath o gynhadledd gan y gweinidogion. Nid wyf yn cofio fod yno neb wedi ei ddewis i fod yn gadeirydd; ond Mr. Griffith, Bethel, oedd yn cymeryd yr arweiniad. Yr oedd Robert Jones, Rhydfawr, yno,—pregethwr lled ddoniol yn perthyn i'r Methodistiaid a'r hwn oedd yn berthynas pell i mi,—ond a oedd y pryd hwnnw, am ryw reswm, wedi gadael y Methodistiaid, ac ymuno â'r eglwys yn Bethel, o dan ofal Mr. Griffith. Yr oedd ef wedi bod yn pregethu gyda'r Methodistiaid am fwy na phum mlynedd. Derbyniasid ef, a Robert Ellis, ac Ellis Foulkes, Ysgoldy, a fy mrawd Owen, yn yr un Cyfarfod Misol; ac yr oedd y pedwar o'r un cyff gwreiddiol yn Llanddeiniolen. Yr oedd gan Robert Jones gryn lawer o ddawn pregethu, ond ei fod yn rhy fentrus i ddweyd pethau uwchlaw ei ddeall; a chwynid nad oedd yn ofalus ar ei eiriau mewn tai, ac nad oedd coel yn wastad ar bopeth a ddywedai. Bu dan gerydd o herwydd hynny, fwy nag unwaith. Ond dywedai ef mai rhyddfrydedd ei olygiadau ar drefn yr Efengyl a barai eu bod yn ei erbyn, a hynny a roddai fel rheswm dros ymadael a hwy, ac ymuno â'r Anibynwyr. Urddwyd ef ymhen llai na dwy flynedd ar ol hynny yn y Drewen, sir Aberteifi, lle y bu dros rai blynyddoedd yn barchus iawn, ond fod y drygau y cwynid o'u herwydd o'i gychwyniad yn parhau i lynu wrtho. Aeth yn oruchwyliwr i ryw foneddiges, a rhoddodd y weinidogaeth i fyny. Symudodd i Aberteifi i fyw, ond yr oedd ei gyssylltiad a'r weinidogaeth, os nad â chrefydd hefyd, wedi darfod flynyddau cyn ei farw. Yr oedd ynddo lawer o garedigrwydd, ond ei fod yn llac mewn gair a gweithred. Cyflwynodd Mr. Griffith ef yn garedig i sylw y gweinidogion, fel un oedd yn methu cael rhyddid ymysg ei hen frodyr i gynnyg iachawdwriaeth i bob dyn, a'u bod hwy yn Bethel wedi rhoddi derbyniad cynnes iddo fel aelod a phregethwr. Yna crybwyllodd am danaf finnau, a'm bod innau hefyd wedi fy magu gyda'r un enwad, ond heb fod yn pregethu gyda hwy. Yr wyf yn cofio ei fod yn dweyd yn danllyd am gulni y Methodistiaid. "Dyma nhw," meddai,"chai Robert Jones ddim cynnyg Crist i bawb, a chai John Thomas ddim gweddio dros bawb"; a gwenai pawb gyda hynny, er nad oedd gwirionedd yn y naill sylw na'r llall. Nid wyf yn cofio i unrhyw benderfyniad ffurfiol gael ei basio ynglŷn ag un o honom, nac i neb ddweyd gair ond a ddywedodd Mr. Griffith; ond yr wyf yn cofio yn dda fod agos bawb o'r gweinidogion, ar ol myned allan, yn serchog iawn i mi, ac yn fy ngwahodd i bregethu i'w pulpudau os byddai cyfle. Mr. Ambrose oedd yr unig un y gwneuthum sylw arbennig o hono, na wahoddodd fi. Yr oedd ei fam ef a Dr. Arthur Jones wedi syrthio allan ers blynyddau am rywbeth, ac elai hi bob Sabboth i Bethlehem at Mr. Samuel; ac os nad oedd a fynnai hynny a chychwyn y drwgdeimlad rhwng Dr. Arthur Jones a gweinidogion y sir, bu yn help i'w gryfhau, oblegid yr oedd Mrs. Ambrose yn barchus iawn gan bawb, a'i thŷ yn llety cysurus i'r rhai a ddelai heibio. Nid oedd Caledfryn yno yn yr oedfa y bore, oblegid yn ddiweddarach ar y dydd y cyrhaeddodd. Gwelais ef yn siarad yn serchog' â Robert Jones, ond ni chymerodd arno fy ngweled i, os gwyddai pwy, ac o ba le, yr oeddwn. Rhoddwyd Robert Jones i ddechreu yr oedfa ddeg, a phregethodd y Parch. James Jones, Capel Helyg, yn gyntaf, oddiar y geiriau,—"Yr hwn a'n hachubodd ni, ac a'n galwodd a galwedigaeth sanctaidd; nid yn ol ein gweithredoedd ni, ond yn ol ei arfaeth ei hun a'i ras." Pregeth athrawiaethol, lled Galfinaidd, yn cael ei dyweyd yn oer ac yn araf; a bu yn lled faith. Ar ei ol, pregethodd y Parch. John Morgan, Abererch y pryd hwnnw, oddiar y geiriau,—"Minnau a arferaf weddi." Ni pharhaodd ond am ryw chwarter awr, ond yn hynny o amser gwnaeth y lle yn wenfflam. Taflodd fywyd i'r holl gynulleidfa. Am ddau, pregethodd y Parch. Evan Davies (Eta Delta), Llanerchymedd, ar "Ddioddefiadau Crist." Nid wyf yn cofio fawr am y bregeth, ond yr wyf yn cofio fod Caledfryn yn eistedd wrth ei gefn yn y pulpud, ac yn edrych yn dra anfoddog; a chlywais ef yn dyweyd, ar ol yr oedfa, wrth rywun, mai "bwtchera y Gwaredwr oedd peth felly." Ar ei ol, pregethodd Caledfryn, yn ddoniol iawn, ar “Ras a Dyledswydd"; oddiar y geiriau,—"Y peth a gysylltodd Duw na ysgared dyn." Yr argraff a adawodd ar fy meddwl y pryd hwnnw oedd, mai pregeth sal iawn ydoedd, ac yr wyf yn sicr o hynny erbyn hyn; ond yr oedd yn fedrus a doniol fel ymadroddwr. Yr oedd Samuel Jones, Maentwrog wedi hynny, adref ar y pryd, wedi dyfod o Marton, lle yr oedd yn yr ysgol, ac wedi bod yn y lle er ys rhai Sabbothau. Yr oedd mesur o ddiwygiad eisioes yn y wlad, a daeth yn llawer grymusach y gauaf dilynol. Yr oedd Samuel Jones yn llawn o'r ysbryd. Efe oedd yn trefnu y cyfarfod yn bennaf, ac yr oedd wedi dyweyd wrthyf fy mod i ddechreu yr oedfa yn yr hwyr, a minnau yn falch o'r anrhydedd. Ond pan yr oeddym ar gychwyn i'r capel, pwy a ddeuai i mewn ond William Edwards, Ffestiniog,—Aberdar wedi hynny—"Hogyn Coch Ffestiniog," fel y galwai Caledfryn ef. Yr oedd wedi dyfod yno i weled Samuel Jones, oblegid yr oeddynt yn gyfeillion; ond, fel yr oedd yr hanes hyd ei ddiwedd, wedi gadael hyd yr awr ddiweddaf heb gychwyn, ac yn llawn ffwdan pan y daeth. Yr oedd yn bur boblogaidd gyda dosbarth mawr, yn ddirwestwr tanllyd, ac yn llawn o ysbryd diwygiad, ond ei fod yn myned yn eithafol. Dywedodd Samuel Jones wrthyf, yn garedig iawn, fod yn rhaid iddo roddi William Edwards i ddechreu yr oedfa, gan nad allai ei roddi i bregethu; ac yr oedd y trefniant yn hollol foddhaol gennyf, oblegid erbyn hynny, yr oedd John Pritchard ac eraill wedi ceisio gennyf aros yno dros y Sabboth, gan fod Samuel Jones yn myned ymaith. Dechreuodd William Edwards yr oedfa a gweddiodd yn hynod o afaelgar ac effeithiol. Pregethodd y Parch. W. Thomas, Dwygyfylchi, Beaumaris wedi hynny, yn gyntaf, oddiar y geiriau,—"Wele hyn oll a wna Duw ddwywaith neu dair a dyn i ddwyn ei enaid ef o'r pwll." Pregeth gref, ddifrifol, yn cael ei thra- ddodi yn angerddol. Nid oedd yr un o weinidog- ion ieuainc y cyfnod hwnnw yn fwy poblogaidd. Yr oedd ganddo nifer o bregethau oedd a mynd ynddynt. Disgwylid pethau mawr oddiwrtho, ond rhyw wywo ddarfu iddo. Pregethwyd ar ei ol gan y Parch. Robert Ellis, Rhoslan, yn nodedig o esmwyth ac effeithiol, oddiar y geiriau,—"Pan glywech drwst cerddediad yn mrig y morwydd, ymegnia." Ac yn ddiweddaf pregethodd y Parch. P. Griffith, Pwllheli, hen weinidog y lle, oddiar y geiriau,—"Ymostyngwch gan hynny i Dduw. Dygodd yr holl bregethau i bwynt. Hon, ar ei hyd, oedd yr oedfa gryfaf o'r cwbl. Galwyd cyfeillach ar ol, ac arosodd amryw, a Samuel Jones oedd lawnaf o'r tân o neb oedd yno. Drannoeth, yr oedd cyfarfod yn Bryngwyn, Llanrug, pryd y pregethodd rhai o'r gweinidogion a enwyd uchod, ac un neu ddau eraill. Dychwelais o Lanrug i Lanberis, lle y treuliais y Sabboth cyflawn cyntaf oddicartref i bregethu.