Gweledigaethau Y Bardd Cwsg (Silvan Evans 1865)/Hysbysiad i'r Argraffiad

← Gweledigaethau Y Bardd Cwsg (Silvan Evans 1865)

Gweledigaethau Y Bardd Cwsg (Silvan Evans 1865)

gan Ellis Wynne

golygwyd gan Daniel Silvan Evans

HYSBYSIAD I ARGRAFFIAD 1853

(Wedi ei gyfaddasu i'r Argraffiad presennol)

Y MAE weithian gant a hanner o flynyddoedd wedi myned heibio er pan yr ymddangosodd y Bardd Cwsg y tro cyntaf; ac yn ystod hyny o amser, y mae o leiaf un ar bymtheg o argraffiadau wedi bod o hono, heb law yr un cyssylltedig â'r hysbysiad hwn.

Cyhoeddwyd y llyfr y waith gyntaf yn Llundain, yn y flwyddyn 1703, mewn cyfrol fechan 24plyg, yn cynnwys 154 o dudalenau, yr hon y mae ei rhagddalen yn rhedeg fel hyn:-

"GWELEDIGAETHEU Y BARDD CWSC. Y Rhann Gyntaf.
Argraphwyd yn Llundain gan E. Powell, i'r Awdwr.
1703.

Ond er cael o hono ei argraffu i'r awdwr, nid oes enw awdwr wrtho mewn un man. Hwn yw yr argraffiad goreu a chywiraf, yn gystal a chyntaf, o'r gwaith. Nid yw wedi ei ddosbarthu yn wahanranau, ond un synwyreb fawr ydyw o ben bwygilydd.

Yr argraffiadau ereill, cyn belled ag y mae golygydd yr argraffiad presennol yn gwybod am danynt, yw y rhai canlynol.

2. Mwythig, gan Richard Lathrop (cylch 1740-45).

Nid oes iddo amseriad; ond gan y gwyddys fod Richard Lathrop yn argraffu yn y Mwythig rhwng 1740 a 1745, rhaid mai yn ystod y blynyddoedd hyny yr ymddangosodd yr argraffiad hwn.

3. Mwythig, 1755, 16plyg, gan Thomas Durston. 4. Mwythig, 1759, 16plyg, gan Thomas Durston.

Y mae'r ddau argraffiad hyn yn cyfateb yn gwbl i'w gilydd ym mhob peth, oddi eithr y flwyddyn ar y tudalen cyntaf, yng nghyd â rhyw ychydig bach o wahaniaeth argraffwaith yn y tudalen diweddaf, lle y crybwyllir am Y Llyfrau a argraphwyd ac sydd ar werth gan Tho. Durston.' Tebygol, gan hyny, mai yr un argraffiad yw y ddau, ac nad oes dim newydd yn argraffiad 1759, ond yn unig dalen yr enw a dalen yr hysbysiadau.

5. Caerfyrddin, 1767, 12plyg, gan J. Ross.

Yn yr argraffiad hwn troed 'ebr' yn 'ebe ac ebe'r;' a gwnaed ynddo lawer o fân gyfnewidiadau cyffelyb. Ymddengys mai y tro hwn y gwnaed cyfnewidion bwriadol gyntaf yn y gwaith.

6. Mwythig, 1768, 16plyg, gan J. Eddowes.

7. Mwythig, 1774, 24plyg, gan Stafford Prys.

Y mae hwn, ddalen a dalen trwy yr holl waith, yn cyfateb i'r argraffiad cyntaf, ac yn dilyn ei wallau argraffyddol gyda chryn fanyldeb.

8. Merthyr Tydfil, 1806, 12plyg.

Enwir a rhifnodir y tair Gweledigaeth ar ragddalen yr argraffiad hwn; mynegir fod y gwaith Gan Ellis Wynn;' ac attodir—'At ba un yr ychwanegwyd Mynegiad o'r Geiriau mwyaf Anualladwy trwy Gorph y Gwaith. Ceir y ‘Mynegiad’hwn yn y rhan fwyaf o'r argraffiadau diweddarach, heb un ymgais i'w ddiwygio lle mae yr eglurhâd yn anghywir. Ymddengys i'r argraffiad hwn gael ei gymmeryd o un 1767 (rhif 5). Cynnwys 95 o dudalenau.

9. Caerfyrddin, 1811, 12plyg.

Yn hwn y dosbarthwyd y gwaith yn wahanranau gyntaf. Cymmerwyd ef o arg. 1806 (rhif 8), a dilynwyd ef yn lled ddiesgeulus gan yr argraffiadau & ymddangosasant ar ei ol hyd un 1853 (rhif 14).

10. Dolgellau, 1825, 12plyg.

11. Caerfyrddin, 1828, 12plyg. Argraffiad newydd o'r rhif 9, ac yn dwyn ei holl nodweddau.

12. Llanrwst, 12plyg.

13. Caernarfon, 16plyg.

Crach argraffiadau yw y ddau olaf hyn (12 a 13), heb fawr o gamp arnynt, nac, un amseriad wrthynt.

14. Gweledigaethau y Bardd Cwsg. Gan Elis Wynne. Argraffiad newydd, gyda Nodiadau Eglurhaol, gan D. Silvan Evans.' Caerfyrddin, 1853, 16plyg.

Hwn yw yr argraffiad cyntaf gyda nodiadau eglurhaol, heb law y ‘Mynegiad' y soniwyd am dano eisoes.

15. Llanidloes (1854), 16plyg.

Adargraffiad o destyn yr un blaenorol (rhif 14), heb y Nodiadau. Yr un fath â rhif 12 a 13, nid oes amseriad wrtho; ond yn y flwyddyn uchod (1854) yr ymddangosodd.

16. Caerfyrddin, 1865, 16plyg.

Ail argraffiad diwygiedig, sef adgyhoeddiad o argraffiad 1853 (rhif 14), gyda chyweiriadau.

Dichon fod ychwaneg o argraffiadau wedi ymddangos; ond methwyd taraw wrthynt, er gwneuthur cryn ymchwiliad yn eu cylch.

Cymmerwyd testyn yr argraffiad newydd presennol o argraffiad yr awdwr ei hun; a chymharwyd ef yn ofalus â'r argraffiadau ereill, yn enwedig y rhai a gyhoeddwyd cyn diwedd y ganrif ddiweddaf. Nid oes nemawr o lyfr yn ein hiaith wedi cael cymmaint cam ar ddwylaw cyhoeddwyr ag a gafodd y Bardd Cwsg; ac un o brif amcanion ei gyhoeddi o newydd y tro hwn ydyw, ei adferyd i'w burdeb cyssefin, heb na chwanegu ato, na thynu oddi wrtho, na chyfnewid arno.

Yn y Nodiadau, amcanwyd yn benaf egluro y geiriau ansathredig ac anghyfiaith sy'n dygwydd yma ac acw yng nghorff y gwaith. Y mae rhai geiriau cyffredin yn oes yr awdwr, weithian wedi tyfu allan o arfer, ac felly wedi myned dros gof gwlad; ac y mae ereill yn eiriau cyffredin mewn rhai lleoedd neillduol, ond ar lwyr goll, ac felly yn annealladwy i'r werin, mewn lleoedd ereill. Cynnygiwyd eglurhâd ar y rhan fwyaf o eiriau o'r fath; ac yn gyffredin gosodwyd cyfystyron Cymreig ar gyfer y llygreiriau Seisonig. Chwanegwyd hefyd gynnifer o nodiadau hanesol ag a dybid yn rheidiol er mwyn deall y gwaith yn hwylusach. Ni chymmerwyd trafferth i geisio dangos ei geinion a'i ragoriaethau; nac ychwaith i ymdrechu olrhain pa faint o hono sydd wreiddiol, a pha faint wedi ei fenthyciaw o ysgrifeniadau ereill; ond gosod y darllenydd cyffredin mewn cyfle i ffurfio drosto ei hun farn am ei deilyngdod, oedd y peth arbenicaf yr amcanwyd ato.

—D. S. EVANS.

Llangian, Lleyn :

Medi 22, 1853.

——————

Ail gymharwyd yr argraffiad newydd hwn yn fanwl â'r argraffiad cyntaf, a diwygiwyd y cyfryw wallau a lithrasent i argraffiad 1853. Ni thybiwyd yn ofynol gwneuthur ond ychydig o gyfnewidiadau ereill.

Llan Mawddwy:

Mawrth 4, 1865.

Nodiadau