Hanes Brwydr Waterloo/Gwawriad Bore Y Frwydr

← Dysgrifiad O Faes Y Frwydr

Hanes Brwydr Waterloo gan Hugh Humphreys, Caernarfon

Dechreuad Yr Ymosodiad →

GWAWRIAD BORE Y FRWYDR.

Wedi noson o wyliadwriaeth a phryder, o'r diwedd fo wawriodd bore y 18fed, ac erbyn hyn yr oedd y ddwy fyddin elynol yn ngolwg eu gilydd. Yr oedd Buonaparte wedi mawr ofni y byddai i'r Prydeiniaid omedd sefyll brwydr âg ef, ac na arosent yn eu henciliad nes cyrhaeddyd eu llongau: ond pan welodd hwynt wedi eu trefnu yn barod i'w wrthsefyll, ar lechwedd gyferbyn âg ef, dywedir iddo dori allan mewn mawrffrost a gorfoledd, "Ah! dyma fi wedi cael y Saeson i'm gafael o'r diwedd." Mor awyddus oedd ef i ddechreu yr ymgyrch, ac mor sicr oedd o fod yn fuddugoliaethus, fel yr oedd yn hyrddio yr ol—fyddinoedd i brysuro yn mlaen, ac i gymeryd eu sefyllfaoedd priodol. Ni ddarfu iddo unwaith gymaint a breuddwydio fod yn ddichonadwy iddo gael ei orchfygu, o ba herwydd ni wnaeth unrhyw ddarpariaeth ar gyfer enciliad. Gallwn fod yn sicr mai nid llawer o ddydd a allyngai y Duc Wellington i fyned heibio heb ei ddefnyddio i ymbarotoi yn effeithiol erbyn yr ymosodiad ofnadwy ag oedd ar gael ei wneuthur arno. Yr oedd efe gyda'r fyddin ar lasiad y dydd; ac oddeutu pedwar o'r gloch y bore anfonodd geuadwr at yr hen Flucher, yr hwn, yn nghyda'i fyddin, oedd yn nhref Wavre, oddeutu 15 milldir o faes Waterloo. Yr oedd y genad i hysbysu i'r hen wron fod y Duc Wellington wedi cymeryd ei sefyllfa ar gyfer Waterloo, a'i fod wedi penderfynu yno wrthsefyll y Ffrangood; ei fod yn dymuno arno ef (Blucher) anfon dau ddosparth o'i fyddin er ei gyfnerthu. Ond yr hen wron, yn hytrach nag anfon dau ddosparth, a atebai, y byddai iddo ef, a phob dyn yn ei fyddin, ddyfod i'w cynorthwyo i orchfygu ei hen elyn cyn gynted ag y medrai eu traed eu cario. Y mae y cenadwr a anfonwyd yn dywedyd fod awydd y Prwssiaid i ddyfod i gefnogi eu cyfeillion y Saeson, yn fawr dros ben. Fel yr oedd ef, ac un neu ddau ereill o beirianwyr Lloegr, y rhai a anfonasid er eu cynorthwyo i ddyfod yn mlaen, yn marchogaeth ar hyd eu rhengau, anerchid hwy gan y milwyr, "O! sefwch eich tir, ddewrion Brydeiniaid, nes i ni ddyfod yn help i chwi." Ac ni arbedasant na thrafferth, na phoen, na llafur, i brysuro eu hynt. Ond yr oedd y ffyrdd rhyngddynt a Waterloo yn hynod o ddrwg, ac wedi cael eu hagenu a'u cafnio gan y gwlawogydd diweddar, fel yr oeddynt bron yn annheithiadwy, ac yr oedd yr haul wedi gwyro yn mhell yn ei orllewinol chwyl cyn bod iddynt hwy na rhan na chyfran yn ngyflafan Waterloo. Pan ystyriom fod twrf y magnelau yn rhuo yn eu clustiau drwy gydol y dydd, a'u bod, trwy ystod eu taith, yn clywed trin yr ymgyrch, pwy all ddirnad eu hawydd a'u hymegniad i gyrhaeddyd y llanerch?

O'r diwedd, gwelai y Prydeiniaid rhyngddynt a'r goleuni, y drum ar eu cyfer yn cael eu llenwi â gwŷr meirch, y rhai a ymddangosent fel cymylau duon yn tywyllu y terfyngylch; ac am fod ein gwyr meirch ni yn barod i'w derbyn, tybid yn gyffredinol drwy y fyddin y cymerai ymdrech le rhwng y rhai hyn yn gyntaf, ac na chai y gwŷr traed ddim i'w wneyd ond bod yn edrychwyr. Ond yn fuan fe symudwyd y cam- gymeriad drwy i un o swyddogion Ffrainge ddyfod trosodd at ein byddin ni, yr hwn a hysbysai i'r Due Wellington fod ymosodiad cyffredinol ar gael ei wneyd, bron ar yr un amser, ar y ddeau, y canol, a'r aswy. Ymddengys mai ymgais penaf y Duc oedd gallu sefyll ei dir hyd oni ddeuai y Prws- iaid, y rhai, drwy chwanegu at rifedi ei filwyr, a chwyddai ei fyddin i fwy o nifer na'r Ffrangood. Dysgwylid hwy oddeutu unarddeg neu ddeuddeg o'r gloch, ond oherwydd bod y ffyrdd mor ddrwg, fel y soniwyd, ni ddaethant hyd yr hwyr. Yr oedd Buonaparte, o'i du yntau, yn gobeithio y byddai iddo, drwy ei ymosodiadau ffyrnigwyllt a diderfyn, ddadymchwelyd y Prydeiniaid cyn i'r Prwasiaid ddyfod i fyny. Yna yr oedd yn tybio y cai hamdden i ddinystrio byddin Blucher, trwy ymosod arni tra ar ei thaith yn dyfod i gynorthwyo y Prydeiniaid. Ymddiriedai aden aswy ei fyddin i'w frawd Jerome, yr hwn a ystyriai yn filwr tra enwog; ei chanol i Gount Reille a D'Erlon; a'r aden ddeheuol i Gount Loban. Yr oedd y ddau flaenor, o'u hamrywiol sefyllfaoedd, mewn cyflawn olwg o'r holl faes; ac mor agos oedd y ddwy fyddin at eu gilydd fel yr oeddynt yn gweled yn eglur bob ysgogiad o eiddo y naill neu y llall. Yr oedd Buonaparte yn bwriadu agoryd y frwydr hon fel y byddai arferol, drwy gadw ei osgorddion wrth ei law, fel y byddai iddo ymosod gyda hwynt, wedi i aml a mynych ruthr colofn ar golofn, a mintai ar fintai, wanychu a digaloni ei elyn. Ond nid oedd ei ysgogiadau mor gyflym ag y buasai yn dysgwyl. Yr oedd ei fyddin wedi dyoddef yn drwm oddiwrth y dymhestl y noson o'r blaen; ac yr oedd llawer o'r milwyr ar eu taith drwy y nos, ac ni ddaethant i ymuno a'r fyddin ar La Belle Alliance hyd 10 neu 11 o'r gloch fore y deunawfed. Wrth weled eu colofnau yn gwau drwy eu gilydd ar hyd y llechwedd ar eu cyfer, rhai yn troi i'r dde, ereill i'r aswy, ac ereill yn trefnu eu hunain yn y canol, yr oedd ein byddin ni wedi ei llenwi â rhyw ddystawrwydd pryderus. Dysgwylient yn awyddus i edrych pa bryd, ac o ba gar, y deuai yr ymosodiad cyntaf.