Hanes Eglwysi Annibynol Cymru Cyf 1/Graig, Rhymni
| ← Bethesda, Brynmawr | Hanes Eglwysi Annibynol Cymru Cyf 1 gan Thomas Rees a John Thomas, Lerpwl |
Gosen, Rhymni → |
GRAIG, RHYMNI.
Mae yr addoldy, yr hwn a elwir Zoar, yn sefyll ar lechwedd y mynydd, ychydig uwchlaw y Rhymni Inn, yn mhlwyf Llangynidr, sir Frycheiniog, ond o fewn ychydig ganoedd o latheni i gyffiniau siroedd Mynwy a Morganwg. Yn hanes eglwys Seion, crybwyllasom i'r eglwys hono, yn y flwyddyn 1827, ddechreu adeiladu capel yn y fan yma, ac iddynt gael eu hattal i fyned a'r gwaith yn mlaen, ar ol cyfodi y muriau wyth neu ddeg troedfedd, trwy ymyriad erlidgar un o berchenogion gwaith Rhymni. Yn y flwyddyn 1840, yn mhen dwy flynedd wedi adeiladu Seion, teimlai rhai o'r aelodau a breswylient yn y rhan uchaf o'r Cwm, yn enwedig yr hen aelodau a gychwynasent yr achos Annibynol yn yr ardal, awydd am orphen y capel y dechreuasent ei adeiladu yn 1827. Caniatawyd eu dymuniad iddynt gan yr eglwys, ac felly aethant a'r gwaith yn mlaen, a chawsant eu ffurfio yn eglwys Annibynol. Buont am rai blynyddau ar ol agoryd y capel yn ymddibynu ar weinidogaeth achlysurol o Ddowlais, Merthyr, a manau eraill. Yn 1847, rhoddasant alwad i Mr. John Price, myfyriwr yn athrofa Aberhonddu, ac urddwyd ef yma yn y flwyddyn hono, ond ni bu ei arosiad yma ond byr. Ymfudodd i'r America, lle y mae yn bresenol. Yn nechreu y flwyddyn 1850, rhoddwyd galwad i Mr. John Thomas, Cefneribwr. Bu Mr. Thomas yn llafurio yma gyda derbyniad a pharch nodedig hyd y flwyddyn 1853, pryd, er mawr alar i eglwys a gwrandawyr y Graig, y gogwyddwyd ei feddwl i dderbyn galwad oddiwrth eglwys y Bryn, Llanelli, sir Gaerfyrddin, lle y mae hyd yn bresenol. Ar ol ymadawiad Mr. Thomas, bu yr eglwys drachefn yn ymddibynu ar weinidogaeth achlysurol hyd y flwyddyn 1859, pryd y rhoddasant alwad i Mr. Robert Roberts, Nantglyn, sir Ddinbych, ac y mae efe yn parhau i lafurio yn y lle hyd yn awr.
Ni fu yr eglwys a'r gynnulleidfa hon un amser yn lluosog iawn, oblegid y mae y capel allan o ganol y boblogaeth, ond y mae wedi ennill y cyme iad o fod yn eglwys heddychol, weithgar, a nodedig o haelionus. Cafodd y gweinidogion canlynol eu cyfodi i bregethu yma: Benjamin Davies. Urddwyd ef yn Llanelli, sir Gaerfyrddin, i fynd yn weinidog i'r Cymry yn Walker, gerllaw New Castle-on-Tyne. Symudodd oddiyno i'r America, lle y bu farw.
John M. Davies. Brawd Mr. B. Davies. Urddwyd ef yn Tabor, Mynwy, yn 1854, a symudodd yn niwedd 1867, i Tyrhos a Llandudoch, Penfro.
Thomas Davies, M.A., Ph.D. Addysgwyd ef yn Aberhonddu. Ar derfyniad ei amser yno, urddwyd ef yn Nolgellau. Symudodd oddiyno i Painswick, sir Gaerloew, ac oddiyno i Ross, sir Henffordd. Yn ddiweddar symudodd i Pembroke Dock, fel canlyniedydd y diweddar Mr. E. Shadrach, Y mae ganddo yno un o'r addoldai harddaf a helaethaf yn y Dywysogaeth, a chynnulleidfa luosog iawn.