Hanes Eglwysi Annibynol Cymru Cyf 1/Pontygof
| ← Capel Barham, Cendl | Hanes Eglwysi Annibynol Cymru Cyf 1 gan Thomas Rees a John Thomas, Lerpwl |
New Tredegar → |
PONTYGOF.
Mae ardal boblog Pontygof tua haner y ffordd rhwng Carmel, Cendl, a Saron, Penycae, a thua milldir oddiwrth y naill a'r llall. Gan fod yr eglwys yn Carmel yn ddiddyled, a bod amryw o'r aelodau yn byw yn Mhontygof, y Drefnewydd, a'r Sychffos, teimlent awydd am gael lle yn y gymydogaeth i gadw Ysgol Sabbothol, yn gymaint a bod y ffordd yn rhy bell iddynt ddyfod a'u plant ar bob math o dywydd, i'r Ysgol i Carmel. Ar ol llawer o ymgynghori, penderfynwyd adeiladu ysgoldy digon eang gynwys o bedwar i bum' cant o gynnulleidfa. Dechreuwyd yr adeiladaeth yn y flwyddyn 1854, a gorphenwyd ef y flwyddyn ganlynol. Ar ol bod am dymor yn defnyddio yr ysgoldy yn unig at gadw Ysgol Sabbothol a chyfarfodydd gweddio, aed i alw am bregethu achlysurol ynddo. Arweiniodd hyny yn raddol i ffurfiad eglwys Annibynol yn y lle. Er mai eglwys Carmel ddarfu adeiladu yr ysgoldy a chychwyn yr Ysgol, ymroddodd aelodau a gwrandawyr Saron gyda hwy i ddwyn yr achos yn mlaen, ac yr oeddynt yn llawer mwy o rif yn yr ardal. Yn 1859, corpholwyd yma eglwys, cynwysedig o tua saith ugain o aelodau-tua thri-ugain o Carmel a phedwar ugain o Saron. Gweinyddodd T. Jeffreys a T. Rees, gweinidogion y ddwy fam eglwys, ar y cymundeb cyntaf; a buont bob yn ail fis yn tori bara yno o'r pryd hwnw hyd nes i'r eglwys ieuangc ddewis gweinidog iddi ei hun. Yn nechreu y flwyddyn 1861 rhoddwyd galwad i Mr. John Davies, o athrofa Caerfyrddin, ac urddwyd ef Mai 28ain a'r 29ain, y flwyddyn hono. Pregethwyd ar natur eglwys gan Mr. Morgan, Caerfyrddin; derbyniwyd y gyffes ffydd gan Mr. Jenkins, Brynmawr; gweddiwyd yr urdd-weddi gan Mr. Jeffreys, Penycae; pregethwyd ar ddyledswydd y gweinidog gan Mr. Evans, Hebron; ac ar ddyledswydd yr eglwys gan Mr. Rees, Cendl. Yn fuan ar ol urddiad Mr. Davies, aed i edrych allan am le i adeiladu capel, a gwnaed hyny gyda mwy o frys, nag y gwnelsid, oni buasai fod Cwmni Penycae am brynu yr ysgoldy at gadw ysgol ddyddiol. Cafwyd tir gan y cwmni mewn man cyfleus iawn, ac adeiladwyd arno gapel prydferth, yr hwn a agorwyd ar ddydd Gwyl Bartholomew, 1862, a'r dydd canlynol, sef Awst 24ain a'r 25ain. Gweinyddwyd ar yr achlysur gan yr enwog Caleb Morris, gynt o Lundain; J. Morris, Athraw Duwinyddol Coleg Aberhonddu; W. P. Davies, Rhymni; H. Daniel, Pontypool; D. Davies, New Inn; D. Hughes, B.A., Tredegar; a Jason Jenkins, Pontypool. Bu Mr. Davies yn llafurus a gwasanaethgar iawn yma hyd ddiwedd y flwyddyn 1867, pryd y symudodd i gymeryd gofal yr eglwys yn Zoar, Aberdare. Yn 1868, urddwyd Mr. W. Edwards, o athrofa Aberhonddu, yma, ac yr ydym yn hyderu y bydd ei weinidogaeth yn y lle yn llwyddianus iawn.