Hanes Eglwysi Annibynol Cymru Cyf 1/Sir Feirionydd

← Adolygiad Sir Drefaldwyn

Hanes Eglwysi Annibynol Cymru Cyf 1 gan Thomas Rees a John Thomas, Lerpwl

Bala

SIR FEIRIONYDD.

Terfynir y sir hon ar y gogledd gan siroedd Caernarfon a Dinbych, ar y dwyrain gan ranau o Ddinbych a Maldwyn, ar y de gan Faldwyn ac Aberteifi, ac ar y gorllewin gan y St. George's Channel. Ei harwynebedd yw 385,453 erw, a'i phoblogaeth, yn ol y cyfrifiad a wnaed yn 1861, yw 38,963. Dim ond cant ag ugain fu cynydd y boblogaeth yma o 1851 hyd 1861. Hon, oddieithr Maesyfed, yw y sir leiaf ei thrigolion yn Nghymru, a'r rheswm am hyny yw, fod y rhan fwyaf o lawer o'r ddaear yn fynyddoedd diffrwyth ac angwrteithiadwy. Y mae yma ychydig o dir rhagorol ar lan y mor, ac yn nghymydogaethau Maentwrog a Chorwen, ond y mae y rhan fwyaf o lawer o'r ddaear yn hollol ddiffrwyth. Etto, y mae y mynyddoedd diffrwyth hyn yn cynwys ystor ddirfawr o lechi, a rhyw gymaint o fŵn aur, efydd, arian, a phlwm, a dichon y darganfyddir yma etto beth dirfawr o drysorau sydd hyd yn bresenol yn guddiedig. Mae Ymneillduaeth wedi dechreu yn fore yn Meirionydd. Un genedigol o Cynfal, gerllaw Ffestiniog, oedd yr anfarwol Morgan Llwyd o Wynedd, ac y mae enw Hugh Owen o Fronyclydwr i fod byth mewn coffadwriaeth barchus, fel apostol Ymneillduaeth yma o 1662 hyd ei farwolaeth, yn 1699. Cafodd tadau a mamau Ymneillduaeth Meirionydd eu rhan gyflawn o ddyoddefiadau duwiolion eu hoes. Yspeiliwyd hwy mewn un mis, yn 1665, o chwe' chant o'u hanifeiliaid i dalu y dirwyon am gadw addoliadau crefyddol. Yr Annibynwyr oedd yr enwad cyntaf o Ymneillduwyr yn y sir. Cyfododd y Crynwyr yma yn mhen ychydig ar eu hol, a buont am dymor yn lled luosog. Yr enwad lluosocaf yn Meirionydd yn awr yw y Methodistiaid Calfinaidd, yr ail yw yr Annibynwyr, y Wesleyaid yw y trydydd, a'r Bedyddwyr yw y pedwerydd. Mewn trefn i'r darllenydd gael golwg ar luosogrwydd cymharol y pedwar enwad Ymneillduol, a'r Eglwys Wladol, yn y sir, rhoddwn yma rif yr addolwyr yn y gwahanol addoldai ar y Sul, Mawrth 30ain, 1851.

Enwad	.. ..	Bore	.. ..	Hwyr
Yr Eglwys Wladol	.. ..	2362	.. ..	601
Y Methodistiaid	.. ..	6692	.. ..	10,992
Yr Annibynwyr	.. ..	2371	.. ..	4,555
Y Bedyddwyr	.. ..	1499	.. ..	2270
Y Wesleyaid	.. ..	1170	.. ..	3240

Er fod ugain mlynedd er pan gymerwyd y cyfrifon hyn, mae yn dra thebygol fod niferi cymharol yr enwadau yn lled gyffelyb yn awr i'r hyn ydoedd y pryd hwnw.

Nodiadau

[[Categori: