Ieuan Glan Geirionydd (Cyfres y Fil)/Ieuan Glan Geirionydd

← Ieuan Glan Geirionydd (Cyfres y Fil)

Ieuan Glan Geirionydd (Cyfres y Fil) gan Evan Evans (Ieuan Glan Geirionydd) golygwyd gan Owen Morgan Edwards

Cynhwysiad →

Ieuan Glan Geirionydd

GANWYD Evan Evans (Ieuan Glan Geirionydd) yn amaethdy Tan y Celyn, Trefriw, Ebrill 20, 1795; bu farw yn y Rhyl, Ionawr 21, 1855.

Yr oedd ei dad, gŵr o Ddyffryn Ardudwy, yn wr o gynheddfau cryfion ac o grefydd egniol; gwraig addfwyn oedd ei fam, a'i chartref hi oedd Tan y Celyn.

Plentyn hynaws, ond direidus, oedd Ieuan. Bu mewn ysgol gedwid yn eglwys Trefriw, yna yn Ysgol Rad Llanrwst, ac yna'n gweithio gartref. Yn 1816 aeth i Dal y Bont, Glan Conwy, i gadw ysgol, ac yno y cafodd John Parry o Gaer ef pan yn chwilio am lenor ieuanc i gyfieithu "Fourfold State" Boston ac i olygu "Goleuad Gwynedd."

Yn 1820 daeth adre o Gaer yn wan ei iechyd. Yr adeg hon darllenodd unig waith y bardd Ysgotaidd Blair (1699-1746), "The Grave"; a seiliodd arno ei gywydd i'r Bedd. Yr adeg hon hefyd yr ysgrifennodd ei " Ymadawiad Goronwy a Mon."

Tynnodd Ieuan sylw y clerigwyr llengarol Richards o Gaerwys a Jenkins o Geri, a chafodd gynnyg cynorthwy i fyned yn offeiriad. Trwy gyngor John Elias, derbyniodd y cynnyg. Tua 1820 aeth i Aberiw, at y Parch. T. Richards, ac yna i Goleg St. Bees.

Yn 1828 daeth adref o'r coleg yn wael. Ar ei adferiad cafodd lithyriaeth Gymraeg yng Nghaer a churadaeth yn Christleton gerllaw. Wedyn cafodd guradaeth Ince, ac yno y bu tan 1843; yno yr ysgrifennodd ei awdl ar "Wledd Belsassar," i ennill tlws Eisteddfod Dinbych yn 1828. Yno y priododd, yn 1829. Yno, hefyd, y dechreuodd lawer o waith llenyddol pwysicaf ei oes,—y "Gwladgarwr," cylchgrawn roddodd awydd i'r Cymry am wybodaeth gyffredinol; y "Seraph," wnaeth lawer i ddeffro cariad y Cymro at gerddoriaeth; y "Beibl Darluniadol", fu'n foddion i gryfhau cariad gwlad at y Beibl. Bu farw ei wraig, a gadawodd yntau Ince. Bu yn Nhrefriw o 1852 hyd 1854. pryd y symudodd i'r Rhyl fel curad. Oddiyno, wedi ei farw, dygwyd ef i huno i fedd a ddarparasai iddo ei hun yn Nhrefriw yn ymyl ei rieni.

Yr oedd Ieuan Glan Geirionydd yn llenor tyner, llednais, ac efengylaidd. Y mae caredigrwydd yn anadlu trwy bopeth wnaeth. Carai les y werin, ac y mae llawer o'i ganeuon a'i emynau wedi dod yn rhan o feddwl y Cymro. Bardd glan yr afon oedd,—afon Gonwy ac afon yr Iorddonen; ond y mae dedwyddwch ffydd a chydwybod dda ym mhopeth ysgrifennodd.

Codais y llyfr hwn,—goreuon ei awen yn ei holl amrywiaeth,—o "Geirionydd," o gasgliad ei nai Gwilym Cowlyd, a than olygiaeth Gwalchmai. Yr oedd Gwilym Cowlyd wedi rhoddi caniatad parod i mi rai blynyddoedd cyn ei farw.

OWEN EDWARDS.

Dygwyl Dewi, 1908.