Llio Plas y Nos/Stori Ivor

Llio Plas y Nos

gan R Silyn Roberts

10

STORI IVOR

'ELLWCH-CHI roi awr o amser i wrando ar fy stori-i'r bore yma, Gwynn?"

"Galla, faint fynnoch-chi o oriau, Ivor."

Eisteddai'r ddau gyda'i gilydd ar ôl eu borebryd; neu, i fod yn gywirach, eisteddai Gwynn ar sedd isel wrth y ffenestr, a safai Ivor yn ymyl, a'i bwys ar y pared.

"Pan welais-i-chi gynta, mi ddywedais wrthych mai Bonnard oedd f'enw, ac mai Ffrancwr oeddwn-i.

Mae'n wir fod gwaed Ffrengig yn 'y ngwythiennau, ond trwy fy mam y cefais-i-o. Ei henw morwynol hi oedd Bonnard. Lucas Prys oedd enw 'nhad."

"Lucas Prys!"

"Ie; rydw-i'n fab i'r Lucas Prys fu'n byw ddwaetha o bawb ym Mhlas y Nos."

"Y chi?"

"Ie, myfi! Ond cofiwch mai tua blwyddyn yn ôl y cefais-i wybod gynta am y peth sydd gen i i'w ddeud wrthych-chi. Doeddwn-i fawr fwy na baban pan 'y nghymerwyd-i i ffwrdd o Blas y Nos; ond mae gen i go byw am 'y mam yn wraig ifanc dlos, a braidd yn llwyd, fyddai'n arfer 'y mynwesu-i a nghusanu."

Crynai ei wefusau fel y dywedai'r geiriau olaf; ond buan y gorchfygodd ei deimlad, ac yr aeth ymlaen yn benderfynol:

"Un rhyfedd braidd oedd 'y nhad-dyn prudd, yn edrych ar yr ochor dywyll bob amser, ag yn dueddol iawn i chwilio am feiau, ag amau pawb. Yn amal, mi fyddai'n sarrug a diarth, ag ar adegau dangosai eiddigedd o 'mam. Er mwyn i chosbi hi, a'i gau i hunan, a'i chau hithau, oddi wrth y byd, mi ddaeth i Blas y Nos i fyw. Gwraig lawen a bywiog oedd 'y mam, fel y rhan fwya o ferched Ffrainc; a doedd 'y nhad, druan, ddim yn i deall-hi. Mi fu o farw'n sydyn iawn o glefyd y galon, ag mi adawyd 'y mam yn unig. Yn i ewyllys, mi roddodd 'y nhad i holl eiddo i mi; ag ar f'ôl i, i 'ngwarcheidwad, a'i gyfaill yntau, Ryder Crutch, gŵr roedd 'y nhad yn ymddiried yn llwyr ynddo. Ond nid felly 'y mam. Wedi marw 'nhad, mi ddoth Crutch ar unwaith i Blas y Nos, ag mi casaodd 'mam o yn waeth nag erioed. Roedd-hi'n teimlo'n argyhoeddedig mai drwg oedd-o'n fwriadu i mi; ag am hynny, mi f'anfon- odd-i i ffwrdd yn ddirgelaidd i Ffrainc, dan ofal Marie, ei morwyn Ffrengig, at gyfreithiwr o'r enw Chretien, oedd yn gweinyddu stad fechan o'r eiddo hi yn Gasconi. Anfonodd lythyr at hwnnw i ddeud yn fyr i bod-hi'n i apwyntio fo'n warcheidwad imi, ag yn trosglwyddo'r stad i f'enw i. Ag yno, felly, y magwyd fi, dan ofal yr hen Chretien lawen a doniol. Meiddiodd Crutch garu 'mam, a gofyn iddi ddyfod yn wraig iddo. Mi gwrthododd hithau-o mewn dychryn ag arswyd; ag er i bod-hi'n wan ag ofnus, roedd ganddi ewyllys anhyblyg. Wrth weld 'y mam yn gwrthod gwrando arno, er gwaetha teg a garw, gwên a bygwth, mi carcharoddhi yn un o'r ystafelloedd i'w newynu i ufudd-dod; ond mi fethodd yn i amcan. O'r diwedd, un noson, wedi mynd yn gynddeiriog wrthi am bara i'w wrthod, mi llofruddiodd-hi."

"Bonnard! Ydech-chi'n siŵr?"

Gwelwlwyd oedd wyneb Bonnard, a'i ddyrnau ynghau. Am funud neu ddau, ni ddywedodd air oherwydd dyfned ei deimladau; ond wedi ei feistroli ei hun, aeth ymlaen:

"Mae'r stori mor wir à mod-i'n fyw! Wrth nad â oedd-hi'n clywed gair oddi wrth 'mam, mi ddoth Marie'n ôl i Loeger, ag mi aeth i Blas y Nos. Mi ddeallodd yn fuan fod y forwyn arall, Therese, wedi diflannu o'r gymdogaeth; mi glywodd hefyd, fod y stori rywsut ar led fod Mrs Prys wedi i mwrdro gan Crutch. Ond mae'n ymddangos nad oedd neb yn rhoi fawr o goel ar stori Therese, neu efallai nad oedden-nhw ddim wedi hanner i deall. Ond eto, mae'n amlwg oddi wrth y peth ddwedodd Mr Edwards, y Llew Coch, fod rhywrai'n ofni bod Crutch wedi mwrdro 'y mam." Mae'r stori yna y peth mwya uffernol a glywais i erioed," ebr Morgan; ond aeth Bonnard ymlaen fel petai heb ei glywed:

"Mi aeth Marie at y tŷ, ond mi fethodd fynd i mewn; yr oedd y lle wedi i gloi a'i adael. Dychwelodd wedyn i Ffrainc, gan wan ddisgwyl gweled Therese, ag mi ddoth o hyd iddi yno yn chwilio amdanom ni. Roedd i meistres wedi ymddiried llythyr iddi i'w roddi i Marie. Wrth i ddarllen, a gwrando stori Therese, mi argyhoeddwyd Marie o be fu tynged 'y mam. Roedd-hi wedi i charcharu am fwy nag wythnos yn un o'r stafelloedd; ar ôl hynny, un noson, yn nhrymder y nos, mi glywodd Therese sgrech ofnadwy gwraig—sgrech calon yn torri, a bywyd yn marw. Wedyn, chlywodd-hi ddim sŵn yn y byd. Yn i dychryn, mi ddíhangodd Therese o'r tŷ, ag mi ymguddiodd yn y coed trwy gydol y dydd drannoeth. Roedd-hi'n deud i bod-hi wedyn wedi mynd yn ôl i'r tŷ i geisio'i harian, ag wedi i cael-nhw, iddi ddianc i'r pentre nesa i drio deud yr hanes, ond na fedrai-hi gael neb yno i'w deall-hi. Ag yn i dychryn, welai-hi ddim y medrai-hi wneud dim byd ond dychwelyd i Ffrainc. Ag felly y bu. Roedd 'mam wedi sgrifennu llythyr at Marie yn union o flaen i charcharu. Yn hwnnw roedd-hi'n deud i bod-hi'n rhagweld i diwedd; roedd-hi'n gorchymyn i Marie gelu oddi wrtha i y gwir am i thynged, a f'enw gwirioneddol, nes imi gyrraedd chwech ar hugain oed; ond os gwelai-hi i bod-hi mewn peryg o farw, mi allai ddeud wrtha-i cyn hynny. Châi llaw neb ddial i cham, meddai 'mam, ond llaw i mab i hun; a doedd-hi ddim am i hynny ddifwyno gwanwyn i ieuenctid; roedd arni eisio iddo gael bore oes dedwydd a digwmwl. Yn awr, rydech-chi'n deall pam y mynnwn-i ymweld â Phlas y Nos. Mae gen-i neges ddeublyg-chwilio am fedd 'y mam, a dial ar i llofrudd-hi."

Cerddodd Bonnard yn araf yn ôl a blaen ar hyd yr ystafell, i adael amser i'w gyfaill adennill ei hunan-lywodraeth. O'r diwedd, safodd o flaen Morgan, fel y codai hwnnw ei wyneb gwelw ato, ac meddai'n dawel:

"Fuasech-chi'n ystyried saethu Ryder Crutch yn llofruddiaeth?"

Na fuaswn," atebodd Morgan yn y fan, fel petai'n setlo'r cwestiwn. "Cyfiawnder ydi-o. Ond, Ivor, be am ych peryg chi? Fedra i ddim peidio â gweld y buasai cyfraith y wlad yma'n ystyried y weithred yn llofruddiaeth."

"Gwnaed y gyfraith i heitha," ebr Bonnard, yn benderfynol. "Feder-hi mo f'ysbeilio i o 'nialedd. Mae'r dyn yna-Ryder Crutch-yn byw ym Mhlas y Nos hefo'i ferch."

"I ferch. Be ydech-chi'n i feddwl, Ivor?" Edrychodd Morgan fel pe bai'n hanner amau difrifwch ei gyfaill; ond digon oedd un olwg ar wyneb difrif Bonnard i'w argyhoeddi fod cellwair ymhell iawn oddi wrtho.

"Rydech-chi'n meddwl mod i'n drysu; o'r gorau, mi gewch glywed y cwbwl."

Eisteddodd ar y sedd wrth y ffenestr wrth ochr ei gyfaill, a thraethodd wrtho hanes Llio; y modd y daethai ato, a haeru ei fod wedi ei anfon i'w gwaredu a’i hamddiffyn, a'r breuddwyd rhyfedd a gawsai amdano; hefyd, y geiriau rhyfedd a glywsai ganddi-y geiriau a'i harweiniai i feddwl y gwyddai hi ddirgelwch bedd ei fam. A naturiol iawn i Morgan oedd synnu yn aruthr wrth y fath bethau.

Ivor," meddai, "be all fod diwedd yr holl bethau hyn?"

"Wn-i ddim; fedra-i ddim gweld diwedd i'r hanes. Rhaid imi ymbalfalu ymlaen gorau y galla-i yn y twllwch. Ond mi wela-i o leia be nesa ddylwn-i wneud—aros ym Mhlas y Nos i wylio Ryder Crutch, a gwarchod ag amddiffyn Llio, druan."

"Wnewch-chi ddim, er i mwyn hi, arbed Ryder Crutch?"

Trodd Bonnard yn chwyrn ar ei gyfaill, a thân yn fflachio yn ei lygaid, a chilwg ffyrnig yn duo ei wyneb tenau:

"Na! Ymddiriedaeth 'y mam ydi'r dialedd yma; a gwaed i chalon hi sy wedi i gysegru. I gyflawni i harch, mi rwygwn-i nghalon o 'mron gerfydd i gwraidd, pe bai eisiau. Ond fe ddaw llewych ar y llwybyr wrth fynd ymlaen, Gwynn; fedra-i ddim aberthu Llio."

Bu ennyd o ddistawrwydd-Gwynn Morgan yn eistedd yn llonydd, ac Ivor Bonnard yn cerdded yn ôl a blaen ar hyd yr ystafell. Cyn hir, dywedodd Morgan:

"Rydech-chi wedi penderfynu mynd i Blas y Nos?" "Ydw."

"Ag felly, ar hyn o bryd, mi arhosa i yma. Efallai y bydd yn dda ichi wrtha-i. Sut bynnag, fedra-i ddim meddwl am fod ymhell oddi wrthoch-chi."

"Wir, rydech-chi'n rhy garedig, Gwynn. Ond fedra-i ddim meddwl am adael ichi fod yn gyfrannog yn 'y ngweithredoedd peryglus i. Dyna pam y cedwais-i bopeth oddi wrthoch-chi ar y cychwyn. Ond wrth imi ych gadael-chi fel hyn yn gyfan gwbwl, rydw-i'n teimlo y dylech-chi gael gwybod lle rydw-i, a pham rydw-i yno."

"Diolch ichi, Ivor, am 'y nhrystio-i. Ond os galla-i fod o ryw help ichi, gadwch imi, er mwyn popeth, wneud hynny.

'Mi wna-i, Gwynn; rydw-i'n addo hynny—cyn. belled ag y mae hynny'n bosib heb ych gosod chi yng ngafael y gyfraith o f'achos i. Ar y pen yna, fedrwchchi mo nhroi-i. Mi gymera-i 'y nhynged yn fy llaw, a chaiff neb syrthio yn 'y nghwymp i."

Adwaenai Gwynn Morgan ei gyfaill yn ddigon da i wybod bod ei benderfyniad mor ddisigl â Chadair Idris; am hynny, fe dawodd. Ond dyfal obeithiai y digwyddai rhywbeth a'i gwnâi'n amhosibl i Bonnard dywallt gwaed, nid am y dymunai arbed y llofrudd, ond am fod ei bryder ynghylch diogelwch a dedwyddwch ei gyfaill yn fawr.

"Mae'n ymddangos i mi," eb ef, "fod rhyw fath o wallgofrwydd ar yr adyn Crutch yna. Heb hynny, sut y medrai-o fyw ar y llecyn lle cyflawnodd-o'r llofruddiaeth—ag mewn mangre fuasai'n gyrru rhyw ddyn cyffredin yn wallgo mewn wythnos?

"Am 'y mod-i'n ofni hynny," atebodd Bonnard, yr ydw-i'n teimlo mor anfodlon gadael Llio ar i phen i hun hefo-fo. Y tebyg ydi i bod-hi mewn peryg bob awr, achos choelia-i ddim am foment y buasai'r anfad-ddyn yn petruso cymryd i bywyd hithau petasai-fo'n meddwl i bod-hi'n sefyll rhyngddo a diogelwch. Rydech-chi'n ymddiried yno-i, on'd ydech-chi, Gwynn?

"Yn ymddiried ynoch-chi? Ar gwestiwn anrhydedd, Ivor, rydw-i'n ymddiried ynoch-chi i'r pen draw.

Nid peryg ych anrhydedd-chi sy'n 'y mhoeni-i, ond ych dedwyddwch."

Daeth ychydig wrid i wyneb llwyd Bonnard, a gloywodd golau tyner yn ei lygaid.

Mae hynny yn y glorian eisoes, Gwynn, er gwell neu er gwaeth, os arbedir hi. Ond O! pan ddychwel i rheswm, a hithau yn 'y ngharu-i wedyn, a'm llaw innau wedi agor agendor waedlyd rhyngom-ni a'n gilydd—ond feiddia-i ddim meddwl am y fath beth. Rhaid bod rhyw ffordd o'r tywyllwch. Wedi i nabod-hi, fedra-i mo'i rhoi-hi i fyny heb ymdrech ofnadwy; a mae arna-i ofn y bydda 'ngadael innau'n sicir o'i lladd hithau. Mae hi'n fyw o deimlad, ag yn 'y ngharu-i â'i holl galon. Welais-i erioed ferch o natur mor swynol â hi; a rhaid imi, os galla-i, wneud i bywyd-hi'n ddedwydd."

Cyn hir wedi'r ymddiddan uchod, ymadawodd Bonnard am y pentref cyfagos i brynu ychydig bethau y byddai raid iddo wrthynt, am ei fod yn bwriadu aros beth amser ym Mhlas y Nos. Ac nid oedd amser i'w golli i bwrcasu'r pethau cyn y nos, er mwyn cael popeth yn barod i gychwyn ar y daith, cyn gynted ag y disgynnai'r nos dros y mynyddoedd.

Parhaodd Gwynn Morgan yn eistedd wrth y ffenestr; llawn oedd ei fyfyrdod o bosibilrwydd y dyfodol. Gwelai safle dywyll ei gyfaill; galwai llef gwaed ei fam arno o'r ddaear i ddial ei hangau creulon drwy ladd tad y ferch a garai, y ferch yr oedd ei bywyd erbyn hyn yn rhan mor bwysig o'i fywyd yntau.