Llio Plas y Nos/Stori Llio

← Cwmwl yn Clirio

Llio Plas y Nos gan R Silyn Roberts

Bedd Ei Fam →

13

STORI LLIO

O DDYDD i ddydd gwelai Ivor y niwl yn cilio oddi ar feddwl Llio, a goleuni tyner, gwylaidd deall yn gloywi ei llygaid. Sylwodd ei bod yn araf yn dyfod yn ymwybodol o'i gariad tuag ati, ac yn llai plentynnaidd yn ei ffordd o'i gyfarfod. Weithiau, ac ef yn craffu arni, gwridai'n goch, a chrynai pan gusanai ei grudd. Nid annhebyg y buasai meddygon yn methu ei hedfryd; eto, fe lwyddai cariad.

Ceisiodd ddwywaith neu dair arwain ei meddwl at achos ei gwallgofrwydd; ond âi'n fwy dryslyd a dychrynedig wrth iddo wneud hynny; siaradai'n ddi-bwynt, agorai ei llygaid yn llydain; a diweddai bob amser drwy ddweud y cofiai pan ddeuai ei synnwyr yn ôl. Barnodd yntau mai doeth oedd gadael i amser gymryd ei gwrs; ac ymgysurodd yn y meddwl na allai'r goleuni bellach fod ymhell, ac y câi wybod y gwir ar fyr o dro. Teimlodd y dylai weled Morgan, pe na bai ond am awr neu ddwy. Felly, un noson, tua naw o'r gloch, dywedodd wrth Llio fod yn rhaid iddo ei gadael dros ysbaid, ac y dychwelai nos drannoeth. Eisteddai hi ar y pryd wrth ei draed, â llyfr ar ei glin.

O'r gorau, Ivor," ebr hi, heb godi ei phen.

"Mae'n gas iawn gen i feddwl am ych gadael, Llio," meddai Bonnard yn ddifrifol. "Tybed y byddwch- chi'n ddiogel?"

"O, byddaf," atebodd Llio, "yn hollol ddiogel. Fydda-i byth bron yn gweld Ryder Crutch; a phetaswn-i'n i weld-o, mi gymera-i arna mod-i fel rown-i o'r blaen. Ond rydw-i'n wahanol rŵan, on'tydw-i, Ivor?

"Ydech, diolch i'r nefoedd, Llio fach. Gwelwch."

Ond ciliodd hi ychydig oddi wrtho, a dodi ei hwyneb ar ei liniau; ceisiodd yntau yn dyner godi ei phen.

"Peidiwch, Ivor," ebr hithau'n isel a gwylaidd, dan gilio ychydig oddi wrtho; " peidiwch, please."

Maddeuwch, f'anwylyd," eb ef. Cododd ar ei draed, a throdd ymaith. Milwaith dedwyddach ganddo ei gweled yn cilio oddi wrtho, nag acenion tyneraf serch gwallgof. Gwell na'i chusanau cariadlon oedd gweled rheswm yn dychwelyd, ac urddas merch yn adfeddiannu gorsedd ei henaid.

Rhaid imi ych gadael-chi rŵan, Llio," eb ef yn dyner. "Nos dawch.

Cododd hithau'n araf, a'r gwrid yn mantellu ei grudd, a'i llygaid gloywon tua'r llawr. Dododd ei fraich amdani; ni omeddai hithau hynny; ond gwridodd yn goch pan gusanodd ei thalcen.

Nos dawch, f'anwylyd," eb ef yn ddistaw.

"Nos dawch," sibrydodd hithau, ond heb ei gusanu na'i gofleidio. Daliodd hi am foment yn ei freichiau; yna aeth allan i'r nos, a'i wyneb tua Hafod Unnos. Du ac unig ac oer oedd y daith heb Llio. Rhaid oedd ei chael wrth ei ochr o hyn allan, onid e, ni byddai bywyd yn werth ei fyw. Ar ei daith unig rhedai llinellau Dafydd ap Gwilym drwy ei feddwl dro ar ôl tro, a dechreuodd eu hadrodd drosodd a throsodd wrtho'i hun:

Gyda Gwen 'rwy'n ddibennyd,
Gwna hon fi'n galon i gyd,
A'm cân yn rhedeg i'm cof
Yn winaidd awen ynof.

Tybed fod Dafydd ap Gwilym erioed wedi teimlo serch mor angerddol ag ef? Druan o Ddafydd, â'i liaws cariadau! Ei Ddyddgu lygatddu a'i Forfudd wallt aur, beth fu eu diwedd oll? Tybed iddynt fodoli mewn cnawd? Tebycach mai creadigaethau crebwyll Dafydd oeddynt. Ni chanodd neb erioed a ŵyr beth yw caru gân serch; gŵyr mai ynfydrwydd yw chwilio am eiriau i lefaru'r peth dwyfolaf yn holl natur dyn. Y gŵr sydd wedi breuddwydio am serch, a heb ei wir brofi, sy'n canu cerddi serch; callach a doethach na hynny yw'r neb a'i profodd. Ond Llio, Llio:

Llio eurwallt, lliw arian,
Llewych mellt ar y lluwch mân.

Ardderchog, hefyd, yr hen Ddafydd Nanmor! A bardd yn y cymydau hyn oeddit ti. Tybed fod dy Lio eurwallt di hanner mor swynol a hardd â'm Llio i? Pa un bynnag am hynny, os oeddit yn ei charu, ti gredet ei bod.

Dyma'r pethau a redai yn ei feddwl fel y troediai'r ffordd unig yn y nos i gyfeiriad y bwthyn lle'r arhosai Morgan. Llawen iawn fu gan hwnnw ei weled, a chroesaw mawr iddo'n ôl. Gwrandawodd hefyd yn ofalus iawn ar ei newyddion.

"Hen feddyg diguro ydyw cariad," ebr y peintiwr.

"Mae-hi'n dechrau teimlo cywilydd genethaidd am iddi yn ei gorffwylltra ei bwrw ei hun i'ch breichiau. Gadwch imi fynd yn ôl hefo-chi nos yfory, Ivor."

"Gwell gen-i ichi beidio, Gwynn," atebodd yntau. "Dichon y bydd gwaith i'w gyflawni y byddai'n well imi i wneud-o ar 'y mhen fy hun," a chrynai ei wefus denau, welw.

Rhedodd ias oer dros Morgan. "Gobeithio y cedwir-chi rhag hynny," eb ef.

Gyda bod y nos wedi cuddio'r wlad drannoeth, cychwynnodd Bonnard am Blas y Nos. Dynesodd at y tŷ gyda'i ofal arferol, a'i lawddryll parod yn ei law. Wrth agosáu at y gongl lle'r oedd drws y cefn, safodd yn sydyn-gwelsai gwhwfan gwisg benyw. Llamodd ei galon gan deimlad o arswyd rhyfedd, hanner ofergoelus, ond cadwodd ei lygaid ar y pwynt lle gwelsai'r wisg yn ysgwyd. Ai gwir fod ysbryd ei fam yn cyniwair yn y lle? A oedd ar fedr gweled? Cymerodd gam ymlaen-deuai rhywbeth gwyn, tal, eiddil, â gwallt llaes yn troelli o'i gylch, i'w gyfarfod. Safodd yn sydyn, a nofiai ar yr awel i'w glyw ei enw ef ei hun mewn sibrwd:

"Ivor."

"Fy Llio anwylaf."

Gwasgodd ei freichiau amdani; a churai ei chalon hithau'n gyflym yn erbyn yr eiddo ef. Am funud glynodd yn serchus wrtho, ond'y nesaf ceisiodd ymryddhau.

"O, peidiwch," hi erfyniai; "gollyngwch-fi."

Parodd y boen yn ei llais iddo ei gollwng ar amrantiad.

"Ond, Llio fach, be sy wedi dwad â chi allan i'r fan yma? Oes rhyw beryg?""

Fel yr edrychai hi arno, gwelodd Ivor fath o ddychryn dieithr yn ei llygaid na welsai mohono o'r blaen; ac ymadawsai'r hen olwg syn, ddryslyd, ymaith yn llwyr. Gorffwysai cysgod rhyw wybodaeth ddofn, dywyll, ar ei hwynepryd. Fel y sylwai ar hyn, cynyddai cynnwrf ei fron; cymerodd ei llaw, a daliodd hi'n dynn, nes teimlo ohono'n ddigon gwrol i siarad.

"Roedd arna-i eisio'ch gweld-chi," murmurodd yn gynhyrfus; "rydw-i'n cofio'r cyfan yrŵan."

"Clod i ras y nef," ebr yntau. "Diolch i Dduw am hyn. Peidiwch ag ofni, na chilio oddi wrtha-i, Llio. Fedra-i ddim deud mor ddedwydd ydw-i o wybod ych. bod-chi wedi dwad atoch ych hun. Dowch i'r golau, imi weld ych wyneb-chi fel y dymunais-i filoedd o weithiau i weld-o."

Carasai ef ei thywys; ond yn wylaidd ymryddhaodd oddi wrtho, a cherddodd o'i flaen tua'r drws. Aethant trwyddo, a'u cael eu hunain mewn math o fynedfa dywyll bygddu. Bolltiodd Llio'r drws o'u hôl.

"Canlynwch fi'n ofalus," ebr hi, "a pheidiwch â dangos math yn y byd o oleuni, na gwneud trwst."

Canlynodd hi drwy fynedfeydd, i fyny grisiau, ac i lawr grisiau, drwy ystafelloedd eang, ar hyd galeri, nes iddi o'r diwedd sefyll i agor drws ei hystafell ei hun. Safai'r lamp ar y bwrdd, a dangosodd ei goleuni wyneb hardd Llio, yn gan harddach nag erioed yn awr, a'r enaid digwmwl yn syllu o'r llygaid duon. Ond gwrido a wnâi hi, cochai ei gruddiau a'i gwddf fel y trôi at Ivor Bonnard; a chiliodd yn ôl wrth ei weled yn estyn ei freichiau i'w chofleidio.

"Na," ebr hi, yn chwai, "gwrandewch be sy gen i i'w ddeud. Mae-o'n llosgi yn 'y nghalon-i, ag yn 'y ngyrru-i'n wallgo, a da y dichon hynny. Mi wela-i'r cwbwl yn glir yrŵan; ond mae arna-i ofn y gallwn-i i anghofio-fo eto; achos mi fu'n fy arteithio-i drwy'r nos neithiwr, a heddiw. Mi ddoth y cyfan yn ôl yn sydyn fel gweledigaeth wedi i chi 'y ngadael-i."

Plethodd Bonnard ei freichiau i wrando, ac eb ef yn dawel:

"Wel, dywedwch y cyfan wyddoch-chi wrtha-i, Llio; dywedwch pwy ydech-chi, sut y daethoch-chi yma-popeth, wyddoch."

Gwasgodd yr eneth ei dwylaw ynghyd, a phetrusodd.

"Peidiwch â bod ofn siarad," chwanegodd Ivor yn ei ffordd dawel, radlon ei hun. "Fedr neb mo'ch niweidio-chi. Dywedwch y cwbwl, Llio fach, heb gelu dim."

Cododd ei llaw, a gwthiodd gudynnau ei gwallt o'i llygaid, ac oddi ar ei thalcen twym; ac er yr ymddangosai'n dawel, eto hawdd oedd gweled ing yn llinellau prydferth ei hwyneb.

"Dydi Ryder Crutch ddim yn perthyn imi o gwbwl. Wynn ydi fy enw i. Mi apwyntiodd 'y nhad Crutch yn warcheidwad imi yn i wyllys, ag mi ddylaswn-i fod wedi etifeddu peth arian, ond mae-o wedi cadw'r rheini oddi wrtha-i. Mi fuom yn crwydro oddi amgylch o le i le; roedd rhyw anesmwythdra rhyfedd ar Mr Crutch; fedra-fo byth fod yn llonydd yn unlle. Rydw-i'n gwybod pam yrŵan," a chrynai Llio gan arswyd wrth feddwl am y peth. "O'r diwedd, tua blwyddyn yn ôl, mi ddoth â mi yma. Y nefoedd yn unig a ŵyr faint a ddioddefais-i yn y lle ofnadwy yma. Roeddwn-i bron o ngho cyn gwybod bod Ryder Crutch yn llofrudd...."

Gwasgai Ivor ei ddannedd ynghyd, a thynhâi ei wefusau; âi ei wyneb hefyd yn welwach fel y gwrandawai'r hanes.

"Un noson," chwanegodd hi, "tua hanner nos, mi glywais sŵn troed tu allan i 'nrws-i. Wn-i ddim sut y cefais-i wroldeb i'w agor, ond mi wnes; a phan edrychais-i allan, mi welwn Crutch yn ymlwybro drwy'r fynedfa, â llusern yn i law. Wn-i ddim be cymhellodd-fi i'w ganlyn-o, achos yr oedd dirfawr ofn arna-i, ond hefyd roedd rhywbeth yn 'y ngyrru-i ar i ôl-o. Mi gerddais yn ysgafn tu ôl iddo, er 'y mod-i'n crynu gan ofn. Mi aeth yn i flaen drwy'r fynedfa, ag ar hyd llawer o ffyrdd troellog, nes cyrraedd ochor arall y tŷ; yna tynnodd agoriad o'i fynwes, datododd y llinyn oddi arno, ag mi agorodd ddrws ystafell eang. Ystafell ddi- ddodrefn oedd-hi, ag yr oedd y ffenestri'n uchel, ag wedi i cuddio'n ofalus. Roeddwn-i'n i wylio-fo o'r drws. Mi dynnodd gyllell fawr o'i logell, ag wedi pen-linio, mi gododd ddwy ystyllen hir yng nghanol yr ystafell. O! Ivor!"

"Ewch ymlaen," eb Ivor, a'i eiriau cras yn ei dagu.

"Ewch ymlaen."

Rhedai iasau arswyd trosti hithau, a chrynai fel deilen; lwyted oedd ei hwyneb ag wyneb corff, a dychryn yn llenwi ei llygaid mawrion, fel y chwanegai: Plygodd Crutch dros y twll, ag mi clywais-i-o'n murmur rhwng i ddannedd, 'Mi'ch lleddais chi, do, â'm llaw fy hun; mi'ch cerais yn angerddol, ag am hynny mi'ch llofruddiais-chi.' Mi anghofiais i bob peryg i mi fy hun. Mi ruthrais ymlaen yn sydyn at i ochor-o, ag mi edrychais i lawr. Be oedd yno ond bedd. O! Ivor!" Cuddiodd Llio ei hwyneb, a phlygu me newn arswyd tua'r llawr. "Y peth welais-i yng ngwaelod y bedd oedd skeleton—esgyrn dynol, heb fymryn o gnawd arnyn-nhw."

Disgynnodd yr eneth ar ei gliniau ar lawr, a pharai'r atgof am y foment ofnadwy honno iddi ysgwyd fel cangen wan dan bwysau awel Hydref. Sefyll a wnâi Ivor yn llonydd, wedi ei droi'n sydyn yn ddelw garreg. Am ysbaid byr bu distawrwydd; yna ysgubodd teimlad llethol dros Ivor Bonnard, gan ei ysgwyd a'i orchfygu. Disgynnodd yntau ar ei liniau, a phlygodd ei ben tua'r llawr, a'i ddwylaw'n cuddio'i wyneb. Rhuthrodd ei lais llwythog allan, fel petai'n dyfod o ddyfnder ei galon.

"O, mam, mam, mam," eb ef.

Cododd Llio ar ei thraed, ac yn ei syndod uwchben ei eiriau gwasgodd freichiau'r gadair gerllaw. Ceisiodd siarad, ond gwrthodai ei thafod barablu. Ni allai namyn edrych arno, a syndod a chydymdeimlad a chariad yn gymysg yn llenwi ei llygaid â thynerwch anhraethadwy.

Griddfanai yntau gan ing ei enaid; ac ymddangosai fel petai wedi anghofio popeth amdani. Gwynion fel eiddo'r marw oedd ei wefusau, a'i lygaid fel petaent wedi suddo'n ddwfn i'w ben, ond er hynny'n fflamio'n danbaid.

"Ivor," murmurai Llio yn dyner, fel y medr merch serchog furmur, "deudwch wrtha-i, ai hon oedd ych mam?

Trodd yntau ei wyneb gwelw ati, a chododd ar ei draed.

"Mab Georgette Prys ydw i," eb ef yn floesg. "Mi ddois drosodd i Brydain i ddial i gwaed-hi. Mi ddois i'r tŷ yma i weld i bedd-hi. Llio, dangoswch-o imi."

Glynai'r geiriau y ceisiai'r eneth eu llefaru yn ei gwddf, ac ni allai namyn syllu arno, a holl gariad ei chalon tuag ato, a'i chydymdeimlad â'i ing chwerw, yn ei llygaid. Dododd ei dwylaw yn ei ddwylaw ef, ac yn chwerwder y foment anghofiodd y pethau a barasai iddi gilio oddi wrtho. Gwasgodd yntau ei bysedd meinion, telaid, yn ei eiddo ei hun, ac ymgrymodd a chusanodd hwy'n barchus.

"Arweiniwch fi at i bedd-hi, Llio," eb ef eilwaith.

"Fedra-i ddim, Ivor; ganddo fo mae agoriad yr ystafell, ag mae'r drws yn gry, allech-chi mo'i wthio-fo i mewn."

"Mi fynna-i yr agoriad hwnnw," eb Ivor, "ond mi fynna-i i fywyd o yn gynta."

Ciliodd yr eneth mewn arswyd.

Wyddoch-chi be wnaeth Ryder Crutch, Llio? Mi feiddiodd ofyn i 'mam i briodi-o, yn union wedi marw 'y nhad. Am iddi wrthod, mi carcharodd-hi yn yr ystafell yna; ag un diwrnod, mi llofruddiodd-hi yno. Mi wna'-i iddo f'arwain-i i'r ystafell yna, ag agor y bedd; ag yna, wrth erchwyn bedd 'y mam mi saetha-i 'n farw."

Dialedd dychrynllyd oedd hyn, ond ni ddywedodd Llio air yn ei erbyn. Edrychodd i wyneb tywyll, gwelw Ivor, ac yn ei chalon teimlai mai cyfiawn oedd.

Gafaelodd yntau unwaith yn rhagor yn ei dwylaw, a chusanodd hwy. Yna aeth allan o'r ystafell, a cherddodd i bresenoldeb llofrudd ei fam.