Mabinogion J M Edwards Cyf 1/Rhagymadrodd

Mabinogion J M Edwards Cyf 1

gan John Morgan Edwards

RHAGYMADRODD

—————♦♦—————

DYMA'R pethau hynaf fedd ein llenyddiaeth, yn ol pob tebig. Y mae'n wir mai tua'r drydedd ganrif ar ddeg y rhoddwyd hwynt mewn ysgrifen yn Llyfr Coch Hergest. Ond y maent ganrifoedd yn hŷn na hynny, -y maent yn hŷn na'r efengyl; adroddid hwy cyn i Rufeiniwr na Sais weled ein gwlad erioed. Hen ystoriau tlysion adroddid ym Mhrydain cyn cred yw'r pedair mabinogi hyn, ac y maent yn llawn o baganiaeth. Maent yn ddiddorol ryfeddol i blant; ac ynddynt gall y bachgen a'r eneth feddylgar astudio meddwl eu gwlad pan oedd eto heb deimlo dim oddiwrth yr Iesu.

Gwelir mewn aml le fod yr ysgrifennydd yn y drydedd ganrif ar ddeg yn ysgrifennu peth oedd yn rhy hen iddo ef ei gyflawn ddeall. Rhydd aml air o esboniad hefyd.

Hen Gymru'r tywysogion yw Cymru'r Mabinogion. Bywyd yr uchelwyr yn unig ddarlunir, y rhai o waed brenhinol oedd yn myned ar gylch o lys i lys, a'u pobl yn rhoi bwyd a diod iddynt.

Fel ysgrifennydd Llyfr Coch Hergest, yr wyf finnau wedi newid ychydig ar y pedair mabinogi; ond ni newidiais ond lleia allwn,-dim ond digon i'w gwneud yn ddealladwy i blant ysgol ein dyddiau ni. Am yr ysgolhaig, aiff ef, wrth gwrs, i gyfrol fanwl Rhys a Gwenogfryn Evans.

Bum mewn penbleth droeon faint a newidiwn,—a newidiwn pali yn "sidan," segur yn "ddiogel," madalch yn "fwyd llyffant," enaint yn "ymolchfa," hoff yn "rhyfedd," creu yn cut moch," cyfyl yn "terfyn," cyfarwyddyd yn "ystori," cyfoeth yn "frenhiniaeth,” cymdeithas yn "garedigrwydd," llawdyr yn "llodrau." Bum mewn penbleth hefyd beth a wnawn â geiriau y mae eu hystyr megis ar ganol newid, digrif, dwyn, gwawd, gwirion, direidi.

Nid i'r hanesydd, sy'n ceisio penderfynu faint o allu feddai'r tywysog a faint feddai ei deulu; nid i'r gramadegydd, sy'n gweled olion tafodiaith y wlad rhwng Teifi a Thywi yn y pedair mabinogi; nid i'r hynafiaethwr, sy'n gweled ynddynt lu o fân chwedlau wedi eu clytio wrth ei gilydd yn ddigon anghelfydd,— nid i'r rhain y cyhoeddir y Mabinogion mewn dull fel yma. I blant yn ein hysgolion, i deuluoedd ar yr aelwyd hirnos gaeaf, yr adroddir hwy y tro hwn.

J. M. EDWARDS.

Yr Ysgol Sir,

Treffynnon,

Gorffennaf, 1921.