Madam Wen/Mordaith Y Wennol

← Yr Hen Ŵr o'r Parciau

Madam Wen gan William David Owen

Twм Pen y Bont, ac Eraill →

X.

MORDAITH Y WENNOL

NID yn fyrbwyll y penderfynodd Madam Wen fynd am fordaith ar fwrdd y Wennol. Meddyliodd mai dyna'r unig ddihangfa iddi rhag ei theimladau briwedig. Yr oedd ei hunanbarch wedi derbyn briw na allai yn hawdd ei anghofio. Yr unig ffordd i geisio gwellhad oedd mynd ymhell, bell, o'r cyffiniau lle digwyddodd hynny.

Ymhen tridiau wedi ymadawiad y siryf daeth ei llong hi i'r culfor o dan ei llwyth o halen a sebon o Ynys Fanaw, nwyddau na fwriedid iddynt dalu'r tollau uchel a ofynnai llywodraeth y wlad. Yn erbyn ewyllys Wil, ac yn sŵn ei lyfon, y gwnaed mwy o frys i'w dadlwytho'r tro hwn nag erioed o'r blaen. Yr oedd gofyn gofal neilltuol er dwyn y gwaith hwnnw ymlaen yn ddirgel ac yn ddiogel, ac nid oedd yn hawdd bod yn ofalus ar gymaint brys.

"Rhaid dadlwytho cyn nos drennydd, a llwytho gro," oedd y neges a gariai Dic oddi wrth berchen y Wennol. Galwodd Wil ar y Meistr diffaith arall a wasanaethai i fod yn dyst mai gorffwylledd amlwg a noeth oedd yn peri i neb feddwl am y fath beth.

Mae hi ei hun "Rhaid gwneud!" meddai Dic. am fynd efo'r llong i'w thaith nesaf, ac mi fydd yma nos drennydd yn ddiffael."

Er cymaint y rhegi a'r dymer ddrwg, dechreuwyd ar y gwaith, a gorffennwyd ef hefyd mewn pryd. Aeth bechgyn Llanfihangel ynghylch eu gorchwylion pellach, a daeth Madam Wen i'w llong yn brydlon. Codwyd hwyl, a chychwynnwyd.

Deg o ddwylo oedd ar fwrdd y Wennol, a Huw Bifan oedd y capten. Bechgyn glannau'r môr oeddynt, o ben Caergybi i Aber Menai, ac ni bu erioed haid fwy calon-ysgafn na gwell eu tymer. Nid oedd arnynt ofn na dyn nac ysbryd, da na drwg, ond iddynt gael gwenau eu meistres. Nid oedd dylanwad Wil na Robin y Pandy ar yr un llanc ohonynt. Yr oedd ganddynt le wrth eu bodd, a manteision i wneud enillion na warafunid iddynt gan eu meistres hael.

Dau o ynnau mawr a gariai'r llong, ac nid yn y rheini y gosodai'r morwyr eu hyder pan fyddent mewn perygl oddi wrth fôr-ladron, ond yng nghyflymder eu llestr, ac anfynych y siomid hwynt.

Ar ôl galw ym Mhwllheli a chymryd profisiwns i mewn yr aeth Madam Wen at Huw Bifan i drafod y fordaith. Un o borthladdoedd Ffrainc oedd y nod i gyrchu ato, a buan y deallodd yr hen forwr beth oedd mewn golwg pan ddechreuodd hi egluro.

"Oes," meddai Huw Bifan, y mae cryn gynnwrf tuag Iwerddon. Ac y mae'n siwr bod digon o ofyn ar longau fel y Wennol. Mi welsom ni bump neu chwech o longau Ffrengig wrth ddyfod i fyny'r sianel ryw bythefnos yn ôl.

"Mi awn ar ein hunion i borthladd Brest," meddai hithau.

"Mae sôn bod Abel o gwmpas," meddai Huw yn ddidaro, wedi iddynt drefnu'r fordaith i fodlonrwydd. "Ond ni welsom ni ddim golwg arno ychwaith.'

"Ai ar ei droed ei hun y mae o 'n awr?

Ie, wedi dianc mewn ffrae oddi wrth y Capten Kidd, ac wedi lladrata llong yn perthyn i Bedr o Rwsia." Chwarddodd Huw wrth orffen yr hanes: "Y mae'n cario deg o ynnau mawr, a deugain o ddwylo. A'r enw y mae Abel wedi ei roddi ar ei long ydyw Certain Death.

Yr oedd pawb a wyddai am y môr yn gwybod am y Capten Kidd a'r môr-ladron eraill oedd yn gymaint dychryn i forwyr o'r Môr Tawch i'r Môr Tawel. Nid oedd Cymro yn y wlad heb wybod am yr arch-leidr Syr Henry Morgan a'i ysgelerderau. A dyma Abel Owen, yn ôl pob arwydd, a'i fryd ar wneud enw cyffelyb iddo'i hun mewn anfad anturiaeth.

Gobeithiaf bod ein llestr bach ni yn rhy ddisylw i fod yn werth pylor Abel," meddai Madam Wen.

Gobeithio hynny. Mae sôn mai un garw ydyw. Wel," meddai Huw yn gyfrwys—"mae'n dibynnu pa beth fydd y llwyth. Mi fydd Abel a'i lygad yn agored, mi wranta."

Chwarddodd hithau at ddull anuniongyrchol Llanfihangel o ymofyn gwybodaeth: "Arfau a phylor a bwyd fydd y llwyth, Huw. Ac os bydd ffawd o'n tu, hwyrach y cawn rywbeth hefyd â mwy o bris arno na hynny."

Dyna oeddwn i'n feddwl," meddai'r hen forwr. "Nid un dwl ydyw Abel. Mae o a'i lygad yn ei ben. Wedi gweld y mae'r gwalch fod arian pridwerth y bobol fawr yma yn haws eu cael nag unrhyw arian arall. Helynt y rhyfel yma sydd wedi dyfod ag ef i'r ochr yma, 'does dim amheuaeth."

Cyrhaeddodd y Wennol borthladd Brest heb gyfarfod neb na dim i'w ofni. Yno cafwyd comisiwn heb drafferth yn y byd, ac ymhen ychydig ddyddiau aeth Huw Bifan a'i long a'i lanciau i'r môr drachefn, a'u cwrs tua'r gogledd, â'r llong dan ei llwyth o beilliad ar gyfer y gwŷr o Ffrainc oedd yn barod i ymladd dros y Brenin Iago yn Iwerddon. Yr oedd yn haws gan forwyr Môn wneud y gwaith am mai pleidwyr y Brenin Iago oeddynt hwythau yn eu calonnau. Tra buont ar y daith honno, gwnaeth Madam Wen ei rhan hithau o'r gwaith ar y lan, gan ymdaflu iddo gydag egni. Yr oedd digonedd o alwadau am lestr mor hwylus a'r Wennol, a chan fod y perygl yn fawr oherwydd natur y gwaith, yr oedd y tâl gymaint â hynny yn fwy.

Daeth y Wennol yn ôl yn ddiogel ac mewn pryd, wedi cael tywydd ffafriol a mordaith lwyddiannus. Ac erbyn hynny yr oedd ei pherchen yn barod am hynt arall ar y môr. Ei bwriad oedd myned gyda'r llong i'r porthladd Gwyddelig, ac yna dychwelyd i'w hardal ei hun ar y ffordd yn ôl. Dyna oedd y trefniad. Ond nid felly y mynnai ffawd. Nid oedd dim mor dawel â hynny ar ei chyfer erbyn gweld.

Gyferbyn â cheg yr Hafren yr oeddynt, a phymtheng milltir o Abergwaun, pan welsant long ymhellach i fyny yng ngenau'r afon. Llygad craff Huw Bifan oedd y cyntaf i ganfod perygl: Llong Abel ydyw honna, fechgyn, ac y mae a'i lygaid arnom.'

Ac felly'r oedd. Gwelodd Abel Owen slŵp o'r fath a redai beunydd y dyddiau hynny rhwng porthladdoedd Ffrainc a thraeth Iwerddon, a phenderfynodd ei hymlid. Yr oedd eisoes wedi dal dwy gyffelyb iddi, ac wedi cael swm mwy na'i gwerth am ryddhau un oherwydd pwysigrwydd y teithwyr a gludai. Am y llall, gwerthodd hi yn ddidrafferth, long a llwyth, yn Llychlyn.

Pan welwyd y Wennol, codwyd hwyliau ar y Certain Death a dechreuodd nesáu. Wrth weled hynny, newidiodd Huw Bifan ei gwrs, ysgwariwyd hwyliau, ac ymaith â hwy o flaen y gwynt am draethau Corc. Rhedai'r Wennol yn dda, ond enillai'r llall. "Mae ganddynt fwy o liain na ni, fechgyn," meddai Huw Bifan wrth weld ei long yn colli tir. "Mae am ein dal, mi welaf. Rhaid i mi fynd a dweud wrth Madam Wen."

Daeth Madam Wen i'r bwrdd â gwên ar ei hwyneb; "A ydyw o 'n dal i ennill?"

"Ydyw. Beth a wnawn ni?" gofynnodd Huw. "Rhoddi gwerth ei arian iddo i ddechrau," meddai hithau, gan chwerthin. "A chawn weled beth wedyn pan fyddwn wedi'n dal."

Felly yr oeddwn innau'n teimlo," meddai Huw, ac ymlaen â'r Wennol dros y tonnau fel yr awel.

Ar fwrdd ei long cablai Abel Owen nerthoedd y nefoedd, a bygythiai drychineb anhraethadwy i wŷr y llong las, oedd yn herio cyflymder ei lestr ef mewn dull mor feiddgar. "Mi grogaf bob copa walltog ohonynt!" meddai. "Na, mi rhwymaf hwy mewn sachau ac mi daflaf y dyhirod dros y bwrdd, a darn o blwm wrth bob sawdl.'

Am agos i awr safodd Madam Wen yn gwylied y rhedegfa, ac yn ymddangos fel pe'n mwynhau yr olygfa. "A ydynt yn ennill?" gofynnodd o'r diwedd. "Os yr un, ydynt," atebodd Huw Bifan, "ond pur ychydig."

Ennill yr oedd y lleidr serch hynny, er yn araf. Ymhen dwyawr yr oedd hynny'n fwy amlwg. Ond nid oedd gwŷr y Wennol am ildio cyn bod rhaid, a chymerodd hanner awr yn ychwaneg i'r môr-leidr i ddyfod o fewn cyrraedd. Saethwyd ergyd, a chodwyd y faner ddu, ond dal i redeg a wnai'r Wennol.

"Mi fyddai'n well i ni ostwng hwyl, yr wyf yn meddwl," meddai Huw Bifan o'r diwedd.

Na, arhoswch dipyn eto," meddai Madam Wen. Trowch fagnel hir arni! gwaeddai Abel gyda llw erchyll o gynddaredd. "Suddwch hi!"

Yr oedd y fagnel hir ar begwn ynghanol y llong, ac ar y gair trowyd ei ffroen ar y Wennol. Taniwyd, ond aeth yr ergyd ar ddisberod. Trawodd Abel y gŵr oedd wedi anelu a disgynnodd hwnnw'n llonydd ar y bwrdd. Ail-lanwyd, a chymerodd y capten y magdan yn ei law ei hun. Ond fel y digwyddodd, ni fu yntau ronyn mwy llwyddiannus na'r llall. Aeth yr ail ergyd i'r môr heb gyffwrdd â'r llong las.

Ond yr adeg honno, er bodlonrwydd i Huw Bifan, barnodd Madam Wen yn ddoeth ildio. Gostyngwyd hwyl, a daeth y Certain Death i ymyl y Wennol.

Anfonwch y capten i'r bwrdd yma ar unwaith!" oedd gorchymyn Abel Owen, "a pharatowch chwithau bob jac ohonoch i fynd i waelod y môr."

Ufuddhaodd Huw Bifan gyda golwg ar ran gyntaf y gorchymyn, ac nid oedd heb ofni na byddai yn angenrheidiol talu sylw i'r rhan ddiwethaf hefyd. Pan oedd yn ei ollwng ei hun i lawr i'r cwch aeth Madam Wen at ei ochr a sibrydodd air yn ei glust na chlywodd y morwyr mohono.

Ni cheid ar yr un o'r moroedd neb cyfrwysach na Huw Bifan o Fau Cymyran, ac yr oedd yn ddiarhebol o bwyllog. Pan ddaeth ar fwrdd llestr y môr-leidr, ac i olwg y capten, ffugiodd syndod didwyll. "Ai Abel Owen sydd yma? meddai yn Gymraeg.

A llw Cymraeg dilediaith oedd llw Abel yn ei dro. Gofynnodd pwy oedd Huw. "Ac onibai mai Cymro wyt, buaswn yn dy saethu heb ragor o eiriau. Pwy wyt ti'n feddwl wyt ti yn dy gafn mochyn?"

"Nid arnaf fi yr oedd y bai," atebodd llywydd y Wennol yn addfwyn.

"Nid arnat ti, a thithau'n gapten. Ti ydyw'r capten, onid e?"

"Y fi sy'n esgus o hynny," meddai Huw, mewn hanner grwgnach. "Ond un arall sy'n llywyddu ar y fordaith yma."

"O'r holl ynfydrwydd. . . ." dechreuodd Abel. "Ond eglura dy feddwl, mae'r amser yn fyr," meddai.

Eglurodd Huw yn ei ffordd ei hun. A'r diwedd fu i'r môr-leidr newid ei fwriad. Anfonodd Huw Bifan yn ôl i'w long gyda gorchymyn ar i Madam Wen, gan mai hi a lywyddai, ddyfod ar fwrdd y Certain Death rhag blaen i ateb am y drafferth yr oedd hi wedi ei achosi iddo ef mor ddi-alw-amdani. A rhywbeth felly a ddisgwyliai hithau, ac er y gwelwodd hi am funud, rhedodd i lawr i'w chaban a daeth yn ôl yn ebrwydd, yn barod i ufuddhau i orchymyn y môr-leidr.

Gwisgai'r môr-ladron, o sefyllfa Abel, yn wych, ac nid oedd yntau'n ail i'r balchaf ohonynt yn hyn. o beth. Yr oedd yn ddyn golygus, oddeutu deugain oed, ei wallt yn ddu, a'i groen yn felynddu, fel dyn oedd wedi treulio llawer o'i oes mewn tecach hin nac eiddo gwlad ei enedigaeth. Dyna welodd Madam Wen pan ddringodd i fwrdd y llong, Abel mewn gwasgod a llodrau drudfawr o sidan caerog liw porffor, a chôt o frethyn gwyrdd, yn sefyll i'w derbyn. Gwisgai bluen goch yn ei het werdd, a chadwyn bwysfawr o aur am ei wddf, croes o ddiamwnt yng nghrog wrth honno; yn ei law yr oedd cleddyf, ac wrth raff o sidan crogai dau bâr o law-ddrylliau, pâr wedi ei daflu dros bob ysgwydd. Yr oedd wedi byw gwell bywyd unwaith, a gwyddai pa fodd i ymddwyn yn briodol pan fyddai hynny yn gydnaws â'i amcanion. Yr oedd wedi clywed sôn am Madam Wen, a chwilfrydedd a wnaeth iddo ar y dechrau ddeisyf ei gweld.

Yr oedd dull Madam Wen o'i gyfarch yn batrwm o gyfrwystra. "Fy nghydwladwr, mi gredaf; hefyd —fy nghyd—leidr!" meddai, gyda gwên a aeth dros ben Abel ar unwaith.

"Y pleser mwyaf yw eich cyfarfod," meddai yntau, ac edrychodd o'i amgylch i weled a oedd rhai o'i gyd-ladron yn peidio â bod o fewn clyw.

"Yr ydych yn garedig yn dweud hynny dan yr amgylchiadau," meddai hithau. "Yn fy anwybodaeth y gwnes yr hyn a wnes, gan achosi cymaint o drafferth ddianghenraid i chwi."

Ar linellau fel hyn talwyd llawer gwrogaeth arall o'r ddeutu, a gwelodd Madam Wen fod y môr-leidr a'i fryd ar berffeithio'r gydnabyddiaeth. Yr oedd hynny yn fwy nag yr oedd hi wedi ei amcanu na'i ragweled, a dechreuodd weld anawsterau eraill yn odi eu pennau. Gwelodd y lleidr hefyd anawsterau yn ei fygwth yntau, a rhagflaenodd un ohonynt trwy ddywedyd ar unwaith, "Fyddai wiw i mi feddwl am adael i'r slŵp ddianc. Mi fyddai hynny'n ddigon am fy hoedl ymysg yr anwariaid sydd o'm cwmpas."

"Byddai yn ddiau," atebodd hithau, gan weled mai ffolineb ar hyn o bryd fyddai gwrthddywedyd.

Yr oedd yn ddihareb nad oedd y gronyn lleiaf o ymddiried y naill yn y llall ymysg y môr-ladron. Gwyddai Abel Owen mai y mymryn lleiaf fuasai yn troi'r fantol yn ei erbyn ef. Un camgymeriad o'i eiddo a fuasai yn ddigon o reswm dros i rywun arall godi fel arweinydd, a chael cefnogaeth y criw. Yna ni buasai ei fywyd ef—Abel—yn werth botwm. Fel y rhelyw o'i dylwyth, yr oedd yn barod i ddywedyd faint a fynnid o gelwyddau, i dwyllo hyd yn oed ei frawd ei hun, ac i dywallt gwaed fel y môr os gelwid am hynny gan hwylustod y foment.

"Rhaid i mi gael gair efo'r dynion yma," meddai, "onid e mi fydd yma helynt. Mae yma ddau neu dri o rai peryglus."

Arweiniwyd Madam Wen i lawr i'r caban tra byddai'r capten yn cael trafodaeth gyda dwsin o'r gwŷr a ofnai fwyaf. Dywedodd lawer o gelwyddau wrthynt, fel y digwyddai daro i'w feddwl beth oedd debycaf o roddi bodlonrwydd. Ond yr oedd cyn baroted â neb ohonynt i goll-farnu criw'r Wennol, er cymaint oedd ei awydd am feddiannu ei pherchennog.

Bychan a wyddai fod Madam Wen yn llawer hwy ei phen nag yr oedd wedi dewis ymddangos. Trwy ryw reddf oedd yn perthyn iddi, gwelodd wrth eu hwynebau, wedi darfod y drafodaeth, mai rhyw anfadwaith oedd eu bwriad. Cam byr iddi hi oedd o hynny hyd at ddyfalu beth oedd y bwriad hwnnw. Wedi iddi gael cefn y capten am funud, meddai wrth un o'r lleill, gydag amnaid i gyfeiriad y Wennol a'i chriw,' "Sut y cawn ni ymwared â hwy? Beth ydych chi am wneud â hwy?

"Dod a hwy yma a'u crogi," meddai hwnnw, gan lwyr gredu mai dyna oedd ei dymuniad hithau hefyd.

"Ai felly?" meddai Madam Wen wrth ei hun, a rhoddodd ei phen ar waith i ddyfeisio ffordd i ddrysu cynllwynion Abel Owen, ac i achub bywydau morwyr Bau Cymyran. Ond awr gyfyng ydoedd.

Nid oedd ganddi ond amser byr i gynllunio. Yr oedd yn rhaid gwneud rhywbeth ar unwaith. Gwelai arwyddion colli amynedd ar lawer wyneb brwnt o'i chylch. Gwelai bod y môr-ladron yn blino ar yr oediad, a heb eto anghofio'r amser a wastraffwyd yn ymlid y Wennol ar draws y sianel. Ie, ychydig iawn o amser i ystyried oedd ganddi. Ac yr oedd yn bwysig dangos wyneb hyd yn oed pan oedd wrthi'n brysiog gynllunio. Ond medrai Madam Wen ddangos wyneb.

'Does ryfedd i'w chalon guro'n gyflym yn y cyfwng hwnnw. Os methai'r cynllun: pe digwyddai rhyw anffawd cyn ei gwblhau: os oedd hi yn digwydd bod yn camgyfrif neu gamfarnu'r dylanwadau o'i thu ac i'w herbyn yna o fewn hanner awr y fan bellaf byddai criw'r Wennol wedi eu llofruddio bob un, a hithau ei hun at drugaredd y môr-ladron, yn ddiamddiffyn yn nwylo rhai o'r dyhirod mwyaf diegwyddor yn y byd. Gwibiai ystyriaethau fel hyn trwy ei meddwl, gan roddi min ar hwnnw. Dyfeisiodd yn eofn a beiddgar. Rhwng gwên a gwên pwysodd y môr-ladron yng nghlorian gain ei barn gywrain; mesurodd led a dyfnder eu tueddiadau a'u gwendidau megis. Pan welodd ei chyfle, heb neb arall o fewn clyw, dywedodd yn gyfrinachol wrth Abel, "Y mae rhywbeth o werth yng nghaban y Wennol yr hoffwn i chwi ei gael heb yn wybod i neb."

Llonnodd llygaid y capten wrth glywed hynny. Boddheid ei fâr. Ac mor hawdd oedd gwenieithio i'w falchter!. Ac oni wyddai hithau hynny! Nid yn unig gwelai Abel obaith rhyw ennill arbennig iddo'i hun, ond meddyliai hefyd bod ei ymwelyddes deg a'i bryd ar dalu gwrogaeth neilltuol iddo. Yn sirioldeb ei wedd gwelodd hithau fod y cam cyntaf ar ei llwybr peryglus wedi llwyddo.

Ar Abel y disgynnodd y gwaith o wneud esgus priodol i'w forwyr am ei waith yn ymweled â bwrdd y Wennol. A phwy a ŵyr pa gelwyddau a ddywedwyd? Y diwedd fu mynd. Synnodd Huw Bifan weled capten y Certain Death yn dyfod ar fwrdd ei long. Pa beth a olygai hynny, tybed? Pa beth bynnag yn rhagor a olygai, yr oedd Huw yn ddigon cyfarwydd â'i feistres i ddarllen yr arwydd oedd yn ei hedrychiad, ac i gasglu mai bywydau oedd yn y fantol. Yr oedd wedi gweled edrychiad cyffelyb yn ei llygaid deallgar droeon cyn hynny, rhyw awgrym o ymdrech ddistaw rhwng gobaith di-ildio ac anobaith du.

Gorweddai'r Wennol ryw ddeugain gwrhyd oddi wrth y gelyn, a gwelodd y môr-ladron eu capten yn dilyn ei arweinydd i'r bwrdd. Safai ei morwyr hi yn fintai fechan yn edrych arnynt yn mynd i'r caban. Caban Madam Wen ei hun oedd hwn, ac nid gwag-ymffrost oedd dywedyd bod yno rywbeth o werth. Gloywodd llygad Abel pan estynnodd hi gist fechan gan ei dodi ar fwrdd o'i flaen.

"Perthynai'r rhai hyn," meddai wrtho, "i ddwy o wragedd cyfoethog o'r Armorica, a'r bwriad oedd eu gwerthu yn Llundain a rhoi'r arian at wasanaeth byddin y brenin Iago." Codwyd y caead, a daeth i'r golwg gadwynau ac addurniadau o aur a gemau, wedi eu hamdoi yn ddestlus â sidan coch.

"Y mae yma eiddo mawr mewn ffurf gyfleus," ychwanegodd â goslef a awgrymai mai ei dymuniad oedd ar i'r golud hwnnw ddyfod yn eiddo iddo ef ei hun.

"Oes y mae."

Dyna fo," meddai hithau, gan wthio'r blwch yn nes ato. "Buasai'n bechod gyrru'r fath brydferthwch i waelod y môr," meddai Abel, gan edrych ac awgrymu yn ei dro y gellid cymhwyso'r un sylw at Madam Wen ei hun.

Ond nid oedd wiw colli amser mewn segur siarad. Gallai oedi'n hwy arwain i helynt ymysg dwylo'r Certain Death. Annoeth, feallai, fyddai i chwi fynd a'r blwch. Gwell fyddai i chwi guddio'i gynnwys ar eich person." Wrth ddywedyd hyn nesaodd at y drws, gan gymryd arni ymneilltuo am funud er rhoddi cyfleustra iddo eu cuddio fel na welai llygaid cenfigennus ei gyd-ladron mohonynt. Symudodd yn ôl mor naturiol â chau llygad.

Gwaith munud oedd cael sylw a gwasanaeth Huw Bifan. Gair oedd ddigon. Aeth Huw at y gorddor. Gollyngodd hi a sicrhaodd hi, a hynny heb dwrw. Gwyddai'r morwyr beth a olygai hynny. Llonnodd wynebau oedd wedi bod yn brudd am oriau.

Ni ddychmygodd Abel bod dim allan o'i le pan oedd wrth y gwaith o guddio'r trysor. Ond pan ddaeth i esgyn eilwaith i'r bwrdd, gan ei longyfarch ei hun, daeth i ddeall ar drawiad, er ei ddirfawr siom, ei fod yn garcharor ym mherfedd y llong las.

Munudau pryderus i'r morwyr oedd y rheini, a churai pob calon fel gordd yn eu mynwesau. Yng ngrym arferiad yn fwy na dim arall y rhoesant ufudd-dod dioed i bob gorchymyn.

Ar fwrdd y gelyn safai twr o naw neu ddeg o'r rhai mwyaf blaenllaw fel grwgnachwyr, a chwedleuent gan wylied symudiadau pobl y Wennol. Gwg a chenfigen oedd ar wynebau y rhan fwyaf ohonynt, a chwyrnent yn ddistaw. Gwelent Madam Wen yn symud ôl a blaen, a gwelsant y morwyr yn dechrau ymysgwyd. Ond yr oedd yr ystryw yr un mor hynod o syml, fel nad oeddynt hyd yma wedi drwgdybio dim. Codwyd hwyl ar y Wennol, ac meddai un wŷr Abel Owen, yn ddigon naturiol, "Mae hi am ddyfod yn nes."

"Mae'n hen bryd iddi wneud rhywbeth," meddai un arall mewn grwgnach.

"Mi ŵyr Abel yn burion beth y mae o 'n ei wneud," meddai un oedd yn burach i'w feistr na'r rhelyw o'r dyhirod. Ond nid oedd yno neb a ategai hwnnw, er nad oedd ychwaith gymaint ag un ohonynt oedd yn ddigon diofn ac annibynnol i'w groesi yn agored.

Dechreuwyd craffu a synnu pan welwyd y llong las fel pe'n symud draw, a'r pellter rhwng y ddwy yn araf ledu. Ond nid oedd y bwriad yn hollol eglur eto. Rhoddasant hamdden i Huw Bifan i drwsio hwyl a dyfod a'i long o gwmpas, os mai dyna oedd yr amcan. Ond, a dywedyd y gwir, aeth un neu ddau craff a drwgdybus ar fwrdd y Certain Death i ddechrau amau yn awr a oedd popeth yn iawn. James How, un arall o ddyhirod y Capten Kidd, oedd y cyntaf i ganfod pa beth oedd yn mynd ymlaen. Ond tewi a wnaeth ef ar hynny o bryd.

Casglu nerth yr oedd y Wennol dan lawn hwyliau, a chyn hir daeth yn amlwg i bawb mai dianc yr oedd. Rhyfedd mor amrywiol oedd y teimladau a enynnai hynny ym mynwesau'r môr-ladron. Rhoddodd yr is-lywydd orchymyn i godi hwyliau ac ymlid. Rhedwyd am hanner awr heb fantais amlwg i neb. Safai Madam Wen ar ddec y Wennol a'i hwyneb tua'r ymlidydd. Am hanner awr bryderus ni feiddiai neb ddywedyd gair wrthi.

O dipyn i beth daeth y lladron i gywir farnu'r sefyllfa. James How, gyda gair cyfrwys yma ac acw, a agorodd eu llygaid. "Beidio a bod Abel yn garcharor?"

"Yr wyt ti wedi taro'r hoelen ar ei phen, James," meddai un arall. "Dyna iti beth sy wedi digwydd! Ac ymlaen a'r Lleidr mewn ymlid.

"Mae Abel wedi taro ar ei well y tro yma," meddai un, gan deimlo'n hyfach wrth feddwl am sefyllfa'r capten ar hynny o bryd. A chafodd ddau neu dri i gydweld ag ef yn rhwydd. Gwrandawodd James How yntau ar hynny yn ddeallgar, ac ymhen ychydig clywodd fwy i'r un perwyl, ond disgwyliodd am ei gyfle yn gyfrwysgall.

Mae mwy o helynt efo'r mymryn llong yna nag ydyw hi o werth," oedd grwgnach un arall, un na fuasai yn cymryd y byd a dywedyd hynny petasai Abel ar y bwrdd. Ond yr oedd Abel erbyn hyn yn y ddalfa, ac nid ychydig o'i gydforwyr yn gobeithio mai mewn dalfa y parhai.

"Ofnaf na fedrwn ni mo'i goddiweddyd," meddai James, a chafodd y sylw dderbyniad ffafriol.

"Beth am y capten, ynte?" gofynnai'r mêt, fel pe'n rhoddi her i fradwriaeth. Ond yr oedd yno ugain o ddyhirod yn barod erbyn hyn i chwerthin a choegi wrth sôn am y capten a'i dynged.

"Mae ganddo'r llong—a'r ferch!" meddai James, ac yn y cellwair hwnnw penderfynwyd a seliwyd tynged Abel.

Bu chwarter awr o chwyldroad a pherygl ar fwrdd y Certain Death cyn darfod trefnu pethau. Ond yn y diwedd dewiswyd James How yn gapten, a rhoddwyd mêt Abel Owen mewn gefynnau, a newidiwyd cwrs yn sydyn am y de a Môr Iwerydd, gan adael i Abel ymdaro drosto'i hun orau y gallai.

Felly'n union yr oedd Madam Wen wedi tybio y buasai'r dyhirod yn gwneud, ac ar sail y dybiaeth honno yr oedd hi wedi gweithredu mewn rhyfyg nid bychan. 'Doedd ryfedd i fanllef o lawenydd esgyn oddi ar fwrdd y Wennol pan welwyd y gelyn yn newid cwrs; banllef o lawenydd ac ar yr un pryd o deyrnged i Madam Wen. Clywodd Abel y sŵn o'i gell islaw, a deallodd yntau mai arwydd ydoedd o oruchafiaeth i wŷr y Wennol. Aeth y Certain Death o'r golwg yn y pellter cyn newid o'r Wennol ei chyfeiriad, a'r broblem nesaf oedd pa beth i'w wneud â'r carcharor.

"Rhoi rhyw deirawr o seibiant iddo gael oeri tipyn ar ei waed," meddai Huw Bifan yn glaear, a dyna fu.

Pan ddaeth yr amser cyfaddas ymarfogodd Huw Bifan a dau o'i forwyr, ac aethant i ymofyn Abel. Nid oedd Huw yn disgwyl helynt, ond doeth oedd bod yn barod. Fel y disgwyliai Huw yr oedd Abel hefyd wedi bwrw'r draul o wrthwynebu, ac wedi dyfod i'r casgliad mai doeth fyddai iddo gymryd arno ymostwng nes gweld pa beth a ddeuthai o'i gymdeithion a pha fodd y golygai'r dyfodol.

"Abel Owen," oedd cyfarchiad llariaidd Capten y Wennol, cyn y medrwn ni gael sgwrs glên, rhaid imi ofyn i ti fod mor hynaws a rhoi'r llaw-ddrylliau yna a'r cleddyf ar y bwrdd yma."

Nid adwaenai Abel mo Huw Bifan, ac ni wyddai pa fath stwff oedd ynddo. Mewn ymgais i gael y llaw uchaf arno ar ddechrau'r drafodaeth, dywedodd gyda thipyn o rwysg, "Aros di dipyn bach, fy nghyfaill. Treia di gofio â phwy 'rwyt ti'n siarad."

Gwenodd Huw, heb ateb dim; a disgwyliodd. Mewn tipyn o rodres yr aeth Abel ymlaen i ddywedyd, Mae yma bedair o ergydion yn y rhain. Ond gresyn fyddai gwastraffu powdwr da."

Caeodd Huw y drws. Ie, gwiriondeb ydyw gwastraff ar bob adeg. Gad imi ddweud fod amser yn werthfawr ar fwrdd y Wennol. Nid môr-ladron ydym ni, wyddost."

"Ple mae'r Certain Death?" gofynnodd Abel, gan ddiystyru sylw Huw.

'Rywle ar ei ffordd i'r lle diffaith hwnnw, am wn i," meddai capten y Wennol yn bwyllog, gan bwyso'i gefn ar y drws caeëdig.

Llithrodd llw dros wefus Abel. Tybiodd fod ei long wedi ei suddo. Craffodd yn wyneb Huw i edrych a oedd modd darllen yno pa beth oedd yn wir a pha faint oedd yn gelwydd. Ond ni bu fymryn nes i'r lan.

"Pwy ydyw'r capten ar y llestr yma erbyn hyn?" gofynnodd, mewn gwawd o eiriau Huw y tro cyntaf y bu i'r ddau gyfarfod.

"Yr un un sy'n llywyddu'r cafn mochyn o hyd," oedd yr ateb digynnwrf.

"Beth y mae hi am ei wneud?"

"Sôn am grogi oedd yma ryw deirawr yn ôl," meddai Huw yn llariaidd. Gwingodd Abel o dan yr edliwiaeth. Ychydig o gysur oedd iddo hefyd yn chwerthiniad y ddau forwr.

"Mi wna i fargian efo hi," meddai Abel, gyda chwrs o'i rwysg blaenorol.

Torrodd Huw Bifan ar ei draws yn swta. "Y fargian orau wnei di bellach, Abel, fydd bargian efo dy grewr. Paid a cholli amser mewn ffoledd. Dyna 'nghyngor i iti."

Ond nid oedd Abel am ymostwng felly. "Dos i ofyn iddi a gaf fi air gyda hi."

"Abel Owen, deall fi, dyfod yma ddarfu imi i fynd a'r petheuach yma oddiarnat. Ac yr wyf wedi bod yn hwy ar fy neges nag sydd weddus. Cymer di fy ngair i mai nid un i chwarae â hi ydyw perchen y cafn mochyn."

Ar hynny, yn anewyllysgar, rhoddodd Abel yr arfau o'i law, bâr a phâr. Rhyddhaodd y cleddyf hefyd, a dododd hwnnw i lawr. Cymerodd y morwyr feddiant ohonynt ar unwaith.

"Erys gorchwyl bach arall cyn i ni ddweud pnawn da," meddai Huw yn frawdol. "Cyfeirio yr ydwyf at ryw flwch bach o bren a rhyw fân deganau sydd ynddo. Mi wyddost amdanynt, mi wn.".

Gwridodd Abel o ddigllonedd. Brochodd o dan y dirmyg. Datododd ei wisg yn frysiog, a throsglwyddodd i Huw yr aur a'r gemau. Cymerodd Huw'r blwch pren, bwriodd y trysor iddo'n ddi-daro, a thrawodd y blwch o dan ei gesail fel petai ddernyn diwerth o bren. "Dyna ni'n weddol wastad, am wn i—ac eithrio'r crogi oedd i fod." Daeth cochni i ddwyrudd Huw am y tro cyntaf, a chwerwder i'r llais fyddai mor fwyn fel arfer;—"Ond cofia di, Abel Owen, petasai hi ar law'r bechgyn yma a minnau i setlo efo un o'th fath di, mi fuasem yn dy dynnu'n gareiau, yr ysgerbwd aflan i ti!"

Daeth Abel i'r casgliad wrth glywed hynny mai nid ffordd Huw Bifan a'i lanciau oedd i gario'r dydd, a barnodd mai doeth oedd tewi.

Ymhen hanner awr daeth Huw yn ôl at Abel eilwaith. "Pa un fyddai'r gorau gennyt, ai glanio ar draeth Iwerddon ai ynte cael cwch a chymryd dy siawns o olwg y lan? Roddwn i fy hunan fawr am dy groen di y naill ffordd na'r llall."

Dewisodd Abel y cyntaf, a chyda'r hwyr rhedodd y Wennol at y lan ar draethau Wexford, ac yno y rhyddhawyd Abel Owen o'i gaethiwed byr, yn dlotach o gryn lawer na phan y syrthiodd ei lygad gyntaf ar y llong o Fau Cymyran.