Prif Feirdd Eifionydd/Awdl y Flwyddyn
| ← Eben Fardd | Prif Feirdd Eifionydd gan Edward David Rowlands |
Dinistr Jerusalem |
Awdl y Flwyddyn.
BLWYDDYN, mesuryn amserol—ydyw,
O'i adeg dymhorol,
Y dyry'r glôb daearol,
Drwy emau ser, dro am Sol.
I. Y GWANWYN.
Dechreu 'nghân fydd y Gwanwyn,
Yr adeg i eni wyn,
Bethau clysion, gwirion, gwâr,
A diniwed yn naear.
Ymlamant yn aml yma,
A'u "me" mwyn, a'u "ma," "ma," "ma ";
Gan neidio, gwylltio trwy'r gwellt.
Yn glysion hyd y glaswellt:
Miwsig oen ym maes gwanwyn,
O! y mae yn fiwsig mwyn!
A mamog weithiau'n mwmian,
Yn fwy cre'i "me" na'r wyn mân;—
Bref côr yn brefu cariad,
Neb yn medru brefu brad;
Neb i gynnyg bugunad
Rhyw filain, oer, ryfel nâd.
Awelon uchel a lawenychant,
Adeg cyhydedd eu nwydau codant;
Ag ynni edlym bywiog anadlant,
Anadl i anian yn ei hadloniant;
Y neint, o wallus nwyon, wyntylliant,
A hwyr a bore, yr awyr burant;
Y rhingyll—wyntoedd a groch gyhoeddant,
Fod y gwanwyn, a'i fyd o ogoniant,
Yma yn neshau, ym monwes ieuant;
Hwnt o or—daflu natur o'i diflant;
Oes y gwyrdd-ddail i mewn osgorddiant,
Oes o hedd i'r llysiau wahoddant,
Oes o bwysi hysbysant,-yn bybyr,
Siriol, a difyr,-oes yr ail-dyfiant.
Dacw'r hutyn dyn ar daith,
A'i amwisg ar fynd ymaith,
Yn ei gôb fawr yn gwibio
Drwy'r ffyrdd, a'i odre ar ffo;
Mewn llawn dynn, mae un llaw'n dal
Ar ei het, er ei hatal,
Rhag, odid fawr, y gedy
Ei ael frwd, i'r awel fry.
Dacw y llong o'r doc ollyngwyd,
Yn "gorwedd wrthi," mewn lli llwyd;
Hi aeth lom a noeth-lymun,
Yn nwydd mael, heb hwyl, ddim un;-
Hwylbrennau, llathau lleithion,
Ac ambell raff braff, ger bron;
Dyna'i threc dan noeth ddrycin
Ym murmur blwng môr mawr blin.
Dacw'r goedwig lom-frigog,
Lle yn fuan y cần công,
Drwyddi'n clecian gan y gwynt,
Yn gorwedd dan y gyrrwynt;
Y crin-wydd mân yn cronni,
Tua'r llwyn, gwter y lli;
Er hyn i gyd, mae'r hen gainc
Yn gref o flagur ifainc;
Argoel mawr fod gwawr dydd gwell,
Yn hapus, heb fod nepell.
Yr arddwr ar dalar deg,
Ni ystyr wynt neu osteg;
Ei fryd maith yw gwaith y gŵys,
O gam i gam, yn gymwys;
Milain yrr ymlaen ei waith,
Gan chwiban uwch ei obaith;
Ei "wedd" gref gerdd yn ddigryn,
Yn hywaith, bob tenewyn;
Ni ddawr yntau ddewr wyntoedd,
A'i "wedd" o'i flaen yn ddi floedd;
Yn unig rhag un anhap,
'E ddeil à gén ddol ei gap,
I gyd gael gyda'u gilydd
Troed a dwrn at raid y dydd.
Af, orig, i fyfyrio
Gyferbyn, ar fryn o'r fro,
Ar y wlad fawr orledol.
Mal hyn geir ymlaen ac ol;
Syllaf ar y brys allan;
Mae byw a mynd ym mhob man.
Yma a thraw amaethwyr rhydd—welaf,
O oleu bwygilydd;
Cymhwysant acw i'w meusydd
Hadau da ar hyd y dydd.
Yr og ddanheddog enhudda—yr hâd,
Yr hwn sydd at fara;
Hin nawsaidd a'i cynhesa
I gnwd ir, o egin da.
Y llongau hwythau, weithion,
Ant i'w dawns ar hyd y dòn;
Trwy wynt, oll troant allan,
O bob modd, ac am bob man:
Ac wele rhed clo yr ia
Oddiar y moroedd eira;
Bala bydd, o bawl i bawl,
Holl-foriog a llifeiriawl.
Awen fwyn! gad yna fôr,
A thyred tu a'th oror;
Trwy y llwyni, twyni teg,
Ymrodia,-dyma'r adeg
Nodi hoen, a gwrando ar
Ddrydwst nwyf-gerddi'r adar;
Pawb a'i gymar yn barau
O wedd deg, yn ddau a dau,
Yn llygadlon gynffonni
Yn y llwyn, ym min y lli:
Miwsig masw a leinw lwyn.
O'u gyddfau pluog addfwyn.
Pob pig fel pib a chwiban,
Ac o frig ir, cwafria gân;
Pob pig drwy'r wig draw ar waith
Yn crynnu caine ar unwaith;
Pob pig ei miwsig moesa,
Pob siol a phig, pib "sol ffa."
Rhagor sy rhwng rhywogaeth,
Rhagor maint, a rhagor maeth,
Rhagor llun, a rhagor lliw.
Rhai'n or-las, rhai'n eurliw;
Rhagor llais, rhai gwâr a lleddf,
Yn eu cân, dyna'u cynneddf;
A rhai llon yn chware'u llais
Sain-eglur, nes ein hoglais :
Amrywia eu mir awen
Heb un bwlch o ben i ben,
O'r gryglyd wich i'r greglais,
O wâr lef, i'r eryr lais;
O'r dawn wng, i'r dôn angel,
O'r sïan main i'r swn mel.
O! 'r ehedydd fydd mor falch
O'i fywyd ef, a'r fwyalch;
A'r fronfraith fwria'i hunfryd
Ar y gân yn awr i gyd.
Y gwanwyn ddwg y wennol
A'i thelyn a'i theulu'n ol
O dir sy 'mhell dros y môr
I Frydain wen yn frodor,
I wneud nyth drwy syth yn sad,
A'i gleio yn dynn gload,
Na syfl oddiar ais oflaen
I ffwrdd fyth, mwy na phridd faen;
A'i hediadau'n nodedig
I osgo'i ffordd, wysg ei phig;
Tua'r llawr yn troell—wyro,
Gwna frad ednogion y fro;
Braidd na hêd heb rydd wanhau,
Yn saeth i'r fonwes weithiau;
Ond heibio'r â, i'w hynt bryf,—
Dyna'i hannel, edn heinyf.
O! O! 'r blodau! un, dau,—deg,
Na, uwch hynny, ychwaneg;
D'wedwch deg cant" ar antur,
Na, "mil," pa'm? o liwiau pur;
Na, deng mil,—mwy, deng miliwn,—
Ofer rhoi y cyfri hwn.—
At hyn, dyn, eto nid aeth
I feiddio ei rifyddiaeth;
Ni wyr yr hyn sy aneirif,
Culach yw rhod y cylch rhif;
Dyrysa os à dros hon,
Aneirif a'i gwna'n wirion.
Teg yr addurnwyd, bob tu,
Y llwybr oll å briallu;
A blodau gôb y wlad gain
Ymagora'n em gywrain;
Wrth dlws, tlws yn ystlysu,
A bywyd twf ar bob tu.
A gwlad deg, lle gwelwyd hau,
Yn gaenen o eginau.
II. YR HAF.
Daw'r pryfaid o'u llaid a'u llwch,
Hen nawdd eu hûn a'u heddwch,
I'w Haf hynt, i ail fywhau,
O'u lleoedd yn bob lliwiau;
Haid o arliw diweir-lan,
Beryl glwys neu berlau glân,
Milionos fel melynaur,
Dymchwel y dom chwilod aur.
Y gloyn byw, glân ei bais,
Oddiamgylch ddaw i ymgais
Yn ei awyr wen, newydd,
Neu a'i draed ar flodau'r dydd.
Cacwn â'i swn unseiniol,
Lunia gylch ymlaen ac ol;
Ei bwysig gaine mewn Bys Coch,"
Chwery pan y'i carcharoch!
Ond gwyliwch nod ei golyn,
Gwna wayw tost trwy gnawd dyn.
Y gwenyn o'u ceginau—a heidiant
Hyd y newydd flodau,
Ar eu mel hynt, er amlhau
Hardd olud eu per ddiliau.
Edrychwn ar ymdrochi,"
Gan fechgyn yn llynn y lli;
Suddant, nofiant yn nwyfus,
Yn ddewr oll ac yn ddi rûs;
Ac ar ddwr y corr o ddyn
Ysgydwa fel pysgodyn.
Chwysu a dyddfu mae dyn,
A'i gadach sych ei gudyn;
Cais gysgodfan dan ryw do,
Rhyw dwyn i wyraw dano;
A'i iad frwd, ynghyd a'i fron
Yn furum o ddiferion.
Da yn wisg deneu, ysgawn,
Fyddai gwe edafedd gwawn,
Oni b'ai twym danbaid dês
A wna'r gwawn yn rhy gynnes.
Mae'n dyheu, 'n myned o'i hwyl
Ac archwaeth at bob gorchwyl;
Diosga hyd ei wasgod,—
Hyd ei grys,bai'n felys fod
Heb un cerpyn, bretyn brau,
Ond rhyw lain ddeutu'r lwynau.
Ond siarad am y bladur
Finia bwynt ei elfen bur.
At amod fawr y tymor
Awchus fydd, pe chwysai för!
"Diau, rhaid lladd gwair," dywed
"Rhaid lladd gwair, myn crair cred."
Pladurwyr, gwyr miniog wedd,
Gwyr y maes a'r grymusedd,
Gwisgi o glun ac esgair,
Di ludd eu gwynt at ladd gwair,
Ant oll yn fintai allan,
Yn arfog, miniog, i'w man;
Abl a dewr o bladurwr,
A bywiog iawn yw pob gwr;
A'i fraich ef, gref a di gryn,
Dery arfod â'r erfyn;
Egyr wanaf gywreiniol,
Rhed ei ddur ar hyd y ddôl;
A'i bladur gaboledig,
Glaer wawr, yn goleuo'r wig.
Dwthwn gwair daeth i'n gŵydd—yn hyn o le,
Gwnawn ei lun yn ebrwydd;
Caf weirwyr da cyfarwydd
I'w drin, ac mae'r hin yn rhwydd.
Bloeddiadau y bobl ddodant—wynt amlwg
I'w teimlad o foddiant;
Gan ddadwrdd a chwrdd chwarddant,
Dadsain llen y nen a wnant.
Un a gân, tra yn gweini,—un rŷ ffrwd
O eiriau ffraeth digri;
A'i ddiflin gribin grwbi,
Wrth ei hoen, ar waith a hi.
Daw rhyw herlod ar hirlam,—ymyrra
A morwyn mewn cydgam,
I dynnu chwareu dinam
Heb fryd drwg, na gwg, neu gam.
Hwy feglir ymhlith carfaglau—y gwair,
I gwymp a bydd gawriau
Meibion y ddôl am ben y ddau,
Yn grych iawn o grechwennau.
Bras—dyrrir mewn brys diraid,—a rhencir
Ar winciad y llygaid,
Gan lwytho beichio'n ddibaid,
Er cludo llawer clwydaid.
Ym mhen y llwyth mae un llanc,—ar y llawr
Wele'r llall, gryf hoywlanc,
Nerth ei gefn yn porthi gwanc
A thro y llwythwr ieuanc.
Mae un dyn ym mhen y dâs,—a chwaneg
Yn gwych weini'r gadlas;
Mae stwr a gwib meistr a gwas
At ardeb twt y weirdas.
Ond och! dacw ryw fan du—draw yn awr
Drwy y nen yn lledu,
A lliw tân yn melltennu,
A thwrw gwan, ffroch;—rhoch a rhu.
Y tawch sydd yn tewychu,—y mae'r storm
A'r stwr yn dynesu;
A dilyn ar fwdylu
Yw rheol y ddol,—mae'n ddu!
Dyna hi, 'n torri! taran—a dreigl hwnt,
A'r gwlaw sy'n pistyllian;
Bellach ni erys neb allan,
Pawb wna i'w fwth, pob un i'w fan.
Eto, pan glirio, bydd glan
Orielau awyr wiwlan,
A'u gloyw asur yn glysach
Nag erioed mor liwgar iach;
Nesha'r haul yn siriolach
Nag un pryd at ein byd bach:
Yn naear ceir gwedd newydd,
Gwyrddlas faes, gardd—lysiau fydd;
Adladd o radd ireiddiol,
A masw dwf mewn maes a dol;
Ei nodd a adnewyddir,
Efe a â yn fwy ir.
A buaid teg a'i bwytânt,
Hwy ddistaw ymloddestant
Ar ei frasder per puraidd
A newydd rin nodd ei wraidd;
Iraidd fydd eu gorweddfâu
Ar laswellt a pherlysiau,
Yn cnoi cil ac yn coledd
Ymarhous dymer o hedd;
Nes daw adeg pysdodi,—ac wedyn
Codant i'w direidi,
Dros ffos a rhos yn rhesi
I'w hynt i'r llaid tua'r lli.
Ar warthaf yr haf, yr ŷd-addfeda
Yn wyddfodol buryd:-
Crymanau ceir am ennyd
Yn ben ymddiddan y byd.
Ceir i'w min y crymanau,-a dwylo
Medelwyr i'w stumiau;-
Y fedel a'i defodau
Hidla i mewn dâl am hau.
Duwiesaidd yw'r dywysen;
Grym ei phwys a gryma'i phen.
Try y lloer fel troell arian,
Uwch byd yn yr entrych ban;
Yn ei chlir liw a'i chlaer led
A llun llon ei llawn lluned;
Wyneb ei rhod wna barhau
Nes el yn naw-nos olau,
I roi i drinwyr yr ŷd
Loew ffafr ei gwawl hoff hyfryd.
III. YR HYDREF.
MELYNA amliw anian-drwy y tir
Daw'r twf i'w lawn oedran;
O'i safle glwys afal glân
A gwymp o hono'i hunan.
I gyfarch Sol, Aulus-a eilw
Ei awelon grymus;
Yn nerthoedd croch a brochus
Ar wedd dreng hyrddiau di rus.
A'r gwynt o'i glwyd, ar gant glyn-dyrr osteg
O ddeutu'r adeg fe ddetry'i edyn:
Ysgydwa ei fraisg aden
A'r chwa chwibana uwch ben.
Mewn troiadau mae'n trydar—hydr wyntoedd.
Drwy entyrch y ddaear;
A gwynion genllysg anwar,
Cerrig od yn curo gwarr.
Bydd sgrympiau, rai dyddiau'n dod,
Dirybudd diarwybod;
Rhuthro wnant o werthyr nen
Drwy ddybryd orddu wybren,
Yn eirwlaw rhydd ar ael rhiw,
Neu gymysg genllysg, gwynlliw..
Ond ennyd yw,—a daw'n deg
Mae haf wrid am fer adeg.
At hyn mae gwyrddliw y tw',
Trwy wen haul yn troi'n welw;
Anian yn troi yn henaidd,
Maeth ei bron yn methu braidd;
Coed yn eu hoed yn hadu,
Y berth yn llai nag y bu;
Dail ar ol dail yn dilyn
I lawr gwlad, neu i li'r glyn,
Yn gawod trwy y gwiail,—
Camp y dydd yw cwymp y dail.
Ar ei chil, mewn gorchwyledd
Y flwyddyn à, gwywa'i gwedd!
Tegwch y wawr gwtoga,
Hyd wddf yr hwyr, dydd fyrha.
Ddoe ddifyr yn fyrr a fu,
Heddyw'n fyrr, i ddwyn foru;
Foru bach, yn fyrrach fydd,
Byrrach, truanach trennydd.
Mae'r adar yn fwy gwaraidd
Ger ein bron, yn bruddion, braidd;
A'u chwiban yn gwynfan gwâr,
Mewn tyle, ym mhen talar;
Pa olwg glaf! eu plu clyd,
Eu swp hoewblu mor 'spyblyd.
Dyma adeg rhaid mudo
Y praidd i rywfan dan do;
Oddiar fynydd i'r faenawr,
Cynnes loc yn is i lawr;
O hafotir i fetws,
Rhandir glyd yr hendre glws;
Aerwyo o'r oer awel
Y llo a'r fuwch yn llwyr fel
I gynnwys cymaint ag annai
O'n buaid oll yn eu beudai;
A'r march dihafarch hefyd
Yn glwm wrth ei resel glyd.
IV. Y GAEAF.
Gad anian i gadwyni
Yr Iâ mawr i'w rhwymo hi:
A'r Iâ ni arbeda'r byd,
Ei iasau arno esyd;
Ei efyn rwym afon rydd
Yn galed yn ei gilydd;
A'r dwr a lifai ar daen
Sy eilfydd i risialfaen;
Aber loew glws yn berl glân,
Y llyn hir fel llèn arian;
Maes yn llwm, ac ymson lli
Ystwyol yn distewi;
A'r awel fel yn rhewi,
Y tywydd hwn tawodd hi :
Pob annedd mewn pibonwy
O loew rew main, welir mwy;
A gleiniau rhew fel glân—wydr,
Bob gwedd fel rhyw bibau gwydr.
A gydiant wrth fargodion
O eirian bryd arian bron.
Y bechgyn, er rhynn yr iâ,
Wych rwyfant i'w chwareufa;
Oll yn fyw a llawn o faidd
Ar y lithren or—lathraidd;
Hawdd gamp fydd llithro'n ddigur
Ar ysglènt, heb drwsgl antur,
Fel ergyd gwefr i 'sglefrio,
Ar frys gryn hanner y fro.
Y glaer wybren disgleirbryd
Sy'n berlau a gemau i gyd;
Noswaith deg, na, 'sywaeth! dydd
Dry wychaf i'r edrychydd;
Rhaid ystyr nad rhew distaw,
Fel hyn, o ddydd i ddydd ddaw.
Na! dua haeniad awyr,
Mewn cerbyd iâ, eira yrr;
Ac o'i oerllyd gerbyd gwyn
Plua y byd, bob blewyn;
Plu fydd drwy'u gilydd yn gwau
Yn belydrog fân bledrau,
I'w hebrwng trwy yr wybren,
Mal afrifaid, gannaid genn,
Neu flawriog feflau oerion
Nes toi oer grwst daear gron.
Achles tân, a chael ystol
Oddi mewn, fydd ddymunol;
Tŷ ac aelwyd deg, wiwlan,
A chwedl yn gymysg â chân;—
Gloewi marwor glo mirain,
A phen ambell fawnen fain,
A bregus flaenau briwgoed,
Neu ddarnau boncyffiau coed,
Noson eira, dyna dân
Sy lon i iasol anian!
y gwanwyn yn neshau.
Ond estyn dernyn mae'r dydd
O un goleu bwygilydd;
Argoel fod oriau Gwyl Fair
Ar agosi trwy gesair;
Tywydd ir at doddi iâ,
Tywydd er toddi eira,
Gan y gwres, byd gynhesir;
Daw o ddwr gwlaw ddaear glir:
"Ni erys eira mis Mawrth
Mwy na 'menyn ar dwymyn dorth,"
Ebe'r hen air;—a barn hyn
Yw, y tawdd ar bob tyddyn.
O'r newydd daw tywydd teg,
A ddetry'r iâ'n ddiatreg;
Pan bydd, o dipyn i beth,
Wyneb hapus gan bopeth;
Daear rwym ddaw yn dir rhydd,
Ac i'r arddwr ceir hirddydd,
I'w chochi ac i'w chychwyn
O lwm ddull i ailymddwyn.
Y ddau eithaf "a ddaethant,
I roi y cwlm ar y cant,
Nes eilfydd yw ein sylfon
I'w henw gwraidd—Blwyddyn gron.
Crynnedd yw'r marc ar anian,
Crwn yw y glób, cywrain, glân;
Crwn ar len yr wybren rydd,
Ei osodiad, yw'r sidydd;
Os cron yw'r sylfon neu'r sail,
Cron rod ceir yn ar-adail;
Awdl gron yw hon, gan hynny,
Yn fath o droell fyth a dry,
I agos ddangos i ddyn,
Yr aml wedd geir ym mlwyddyn.