Prif Feirdd Eifionydd/Cywydd ymweliad â Llangybi

Prif Feirdd Eifionydd

gan Edward David Rowlands

Cywydd
Ymweliad a Llangybi (1854).

LLANGYBI! OS wyf fi fardd,
Pa ehud!—pwy a wahardd
Un awdl fer, o anadl f'oes,
Un annerch, brydnawn einioes,
I ti, fy Llangybi gu,
Fan o'i gwrr wyf yn garu?
Hoff o Fon oedd Goronwy,
Tydi a garaf fi yn fwy;
Yn dynn ar dy derfyn di
Ynganaf gael fy ngeni;
Mae bendith fy mabandod
Yn wir ar dy dir yn dod.

Hiraeth heddyw yw'r arwr
Egyr y gân o gwrr i gwrr!
Y fynwent a'i beddfeini
Yn flaenaf fyfyriaf fi;

Y mae rhan o'm rhieni
O fewn ei swrth fynwes hi.
Deil eu llwch nes y del llaw
Duw anian i'w dihunaw.

Isaac Morys gymerwyd
I gwrr ei llawr a'i gro llwyd;
Ni eithriwyd yr hen Athro,
Yn anad'r un, yn ei dro!

Dyna fedd Dewi Wyn a fu—ben bardd,
Heb neb uwch yng Nghymru;
Ond p'le mae adsain cain, cu,
Tinc enaid Dewi'n canu?

Mae degau o'm cymdogion,
A'u tai yn y fynwent hon;
A mi'n ieuanc mwynheais,
Ag aidd llon, eu gwedd a'u llais;
Ond O! y modd! dyma hwy
Isod ar dde ac aswy,
Yn fudion lwch—hanfodau,
A neb o'i hûn yn bywhau.

Buoch bobl a baich y byd
Ar eich gwarrau uwch gweryd;
O! mor chwai pan delai dydd
A'ch galwad at eich gilydd,
Fel hyn gryn fil ohonoch
Y gwnaech lawen grechwen groch;
Gan annerch yn gynhennid,
Y naill y llall heb un lliw llid:
Torrech trwy holl faterion
Hyn o blwy yn wyneb lon;
Dilynai eich dylanwad
Trwy fywiog lu tref a gwlad

Ond wele'n awr, delw neb
Ni ymwana i'm wyneb!

Af i'r Llan, fan o fonedd,
Hyd yr hen Lan,—hi dry'n wledd;
Cofion ar gofion gyfyd
Olwybrau mêl boreu myd.
Ah! dyma'r Fedyddfa deg,
Man bedydd, 'min bo'i adeg;
Er ystod faith cristiwyd fi
Yn nawdd hon newydd eni;
Duw i fy rhan! a'i dwfr rhydd
Fe'm mwydwyd yn fy medydd;
Boed da y ffawd, bedydd ffydd
Fo y ddefawd, fyw Ddofydd.
Bedydd ffydd, boed da y ffawd,
Fyw Ddofydd, fo y ddefawd.

Roberts, beriglor hybarch,
Y mwyn wr mae yn ei arch;
Urddasai'r Llan ar Ddywsul,
Am hir dalm, gyda'i Salm Sul,
O'r hen ddull ei rinwedd oedd,
Caredig mewn cur ydoedd;
Da i'r tlawd er atal loes
A diddanu dydd einioes;
Ymawyddai am heddwch;
Ni haeddai lai.—hedd i'w lwch.

Trof yn awr, trwy y fan hon,
Hyd y grisiau lled groesion,
Ar osgo, i le'r ysgol,
Oedd fyw o nwyf ddydd fu'n ol,
Sef llofft y Llan, man mwyniant,
Ddesgiau'r plwyf at ddysgu'r plant.
O! dyma olygfa lwys
Ar waglofft brudd yr eglwys;
Nid oes twrw !—hun distawrwydd,
Dwng yma'i le, ers tri deng mlwydd.

Estyll y lleoedd eistedd
Ynt o'r un waith, eto'r un wedd

Lle gallwyd, â llawgyllell,
Gwneud bwlch, neu gnoad, o bell,
A tharo brath i ryw bren,
Neu ysu twll mewn ystyllen,
Gan hogiau go anhygar,
Taeog o wedd, tew eu gwarr;
Pery'r hen graith i faith fyw,
A'i naddiad yr un heddyw;
Ond yr awdwyr o'r direidi,
Neu ddim o'u nod, ni wyddom ni.
Tòn ar ol tòn a'u taenodd,
Pwy wyr eu rhan, na'u man, na'u modd?

Dyma faine a chainc ar ei chŵr,
O'r dyndod mawr ei dwndwr
Hyd—ddi gynt ydoedd dda'i gwedd,
Yn gostwng, codi ac eistedd;
A throi llyfr, a tharo llaw,
Cynllwyn o bobtu'r canllaw,
Yn gu rosynog, res anwyl,
Yn gariad i gyd, mewn gwrid gwyl.
Yr un fath yw yr hen fainc,
Lle safai'r lliaws ifaine;
Ond, O Dduw ne! p'le mae'r plant
Heinif, hoewon, yna fuant?
Trosglwyddwyd yr ysgolyddion
Fu yn ei cylch ar y fainc hon,
I lawer math o leoedd.
O dreigl chwyrn, dirgel a choedd;
Un i'w le yn yr hen wlad,
Trofa ei hen gartrefiad;
Rhyw bell fangre yw lle'r llall.
Wyneb dŵr, neu y byd arall!

Dyma fi, Langybi gu,
A f'annerch yn terfynu,
Bellach mae'm gwyneb allan
O wynt y lle, fynwent a Llan;

Mae tynged yn mud hongian,
Gan ysgog at Glynog lan;
Hi ddengys, pwy faidd wingo?
A brwd frys, y briod fro;
Cyfeiria'i bys cyfarwydd
I greu i'm rhan awgrym rhwydd
Mai Clynog, i'm cu lonni,
Ar fin mor, yw'r fan i mi

Nodiadau