Profedigaethau Enoc Huws (1939)/Eglurhad

← Pedair Ystafell Wely

Profedigaethau Enoc Huws (1939) gan Daniel Owen golygwyd gan Thomas Gwynn Jones

Gŵr a Gwraig

mi fyddaf yn yr un fan ag o'r blaen. Bydase'r fentar yn Jericho mi fase'n dda gen i! I be yr âf i daflu 'mhres i ffwrdd ar rywbeth na wn i ddim amdano? Swindle ydi'r rhan fwya o'r gweithydd yma. Ac eto, mae'r Capten yn dad i Susi, ac yn ddyn gonest ac anrhydeddus—am—wn—i. Bydae o'n deud mai yn y lleuad y mae o am fentro—fe fydd raid i mi gymryd rhyw chydig o shares. Ond mi driaf fod yn wyliadwrus yn y dechre, nes cael gweld a fydd rhyw obaith i mi am Susi. Heb Susi—dim mentro; Susi—ac mi fentraf yn Jupiter—byth o'r fan yma.'

*⁠*⁠*⁠*⁠*

RHIF II. 'Rydw i'n bump ar hugain oed—a 'dydi'r gŵr bonheddig ddim wedi dwad eto! Ddaw o ddim bellach, ne mi fase wedi dwad cyn hyn. Hwyrach eu bod nhw wedi dallt, o 'mlaen i, fod 'y nhad yn dlawd. O'r brenin annwyl! y fath suck! Sobor! Pam na fase fo'n deud yn gynt, yn lle cadw 'mam a minne yn y twllwch? A gadael i ni gario 'mlaen ar hyd y blynyddoedd! Ond y mae 'nhad bob amser mor glos. Be ddeudith pobol? a be 'nawn ninne? Wel, fe gewch chi fynd i gadw 'rwan—wisga i monoch chi eto, gan mai tlawd yden ni. Humbug,' fel y bydde Wil, druan, yn deud, ydi ymddangos, heb ddim ond ymddangos. A 'dydw i ddim am 'neud hynny, waeth genni be ddeudith 'mam. Os tlawd yden ni—tlawd y dylen ni ymddangos. Mi wisga ffroc gotwn—neith pobol ddim ffeindio cymin o fai pan ddaw'n tlodi ni i'r golwg. Mae genni flys lluchio'r watch aur yma allan drwy'r ffenest. Dim chwaneg ohonoch chi, bracelets a gold brooch! 'Dydech chi ddim yn gweddu i bobol dlawd. Ac eto, 'rydech chi yn bur bropor! a dyma i chi gusan o ffárwel! Gorweddwch yn eich wadding nes bydd raid eich gwerthu i gael bwyd! Y pethe bach tlws! un cusan eto, a dyna'r caead dros—eich—wyneb! O!—yr ydw i—fel 'roedd 'y nhad yn deud, wedi rhoi airs i mi fy hun. Ond dim chwaneg. Yr ydw i am fod yn eneth gall—heb ddim humbug, chwedl Wil. Ond faswn i ddim wedi cario 'mlaen bydase 'nhad wedi deud yn gynt mai tlawd oedden ni. Sut yr edrycha i, tybed, mewn ffroc gotwn? Mae 'ma un i fod yn rhywle. Mae hi dipyn allan o'r ffasiwn erbyn hyn, 'ddyliwn, ond mi fedraf ei haltro. Lle mae hi? Weles i moni ers gwn i pryd. Mi triaf hi i weld tebyg i be fyddai'n edrach. Sealskin? Wel, rhaid dy droi dithe'n bres rw ddiwrnod, 'ddyliwn. Lle mae'r hen ffroc yma? 'Ddylies i 'rioed fod genni gymin o ddillad! Fi fydd y cwsmer gore a gafodd Mr. Lefiticus, y pawnbroker, ers blynyddoedd! Yn eno'r annwyl, ddaru mi 'i rhoi hi i rwfun? Na, dyma hi! Wel, yr hen ffroc, should old acquaintance be forgot? Mae 'nhad yn licio 'nghlywed i'n canu honyna—ond dim chwaneg o ganu i mi! Wyt ti'n 'y nghofio i, yr hen ffroc? 'Rwyt ti'n edrach yn o rinclyd, ond yfory rhown di ar gefn cader o flaen tân. Be ddyliet, yr hen ffroc, o gael mynd i'r capel unweth eto? 'Rwyt ti wedi d'amddifadu o foddion gras ers talwm, ond wyt ti? Rheswm annwyl! prun ai fi sy'n dewach ai ti sy wedi rhedeg i fewn? Wel, erbyn i mi fyw ar frywes, ac i tithe gael d'ollwng allan, mi ddown at ein gilydd eto. Rheswm! mae 'ma le i mi fyw yn dy lewys di, a mae dy wasg di tua milltir yn rhy hir? Ond sut na fotymet ti? Ond oes golwg sobr arna' i! Ond na hidia, Susi, os ydi'r glass yna'n deud y gwir, 'dwyt ti ddim yn perfect fright eto! Ond dyna, yr hen ffroc, lle'r wyt ti'n 'y nghuro i—pan â i yn hen, fydd o ddim diben fy rhoi ar gefn cader o flaen tân i dynnu'r rhyche o'r wyneb! Yr idea! Ie, 'y nhad yn sôn am i mi gymryd miner cyffredin. Na 'na byth! na 'na'n dragywydd! bydawn dloted â Job. Be oedd y babŵn gan Enoc yn 'i feddwl wrth ddeud mai angel oeddwn i? Oedd o'n meddwl rhywbeth? Ond dda gen i mo'r sant—mae o'n rhy dduwiol yn rhy lonydd. Bydase fo'n hanner dyn, mi fase'n trio cael cusan gen i wrth y gate; ond bydase fo'n gneud hynny, mi faswn yn rhoi slap iddo yn 'i wyneb. Ond rois i ddos iawn i'r hen Rechabite! Mi fu agos iddo dagu! Y babŵn! A finne'n deud—'peidiwch â chrio, Mr. Huws bach.' Hwyrach 'mod i'n ddrwg; ond mi fyddaf yn licio deud rhwbeth i flino hen lancie—rhwbeth—bydawn i'n medrud a dynne waed o'u calon nhw. Ond mae Enoc yn well na miner cyffredin.Poverty has no choice, bydae hi'n dwad i hynny. Mae gynno fo bres, lot, mae'n nhw'n deud. Dyna un good point. Ond mae o mor hen ffash! A mae hi wedi dwad i hyn, Susi? Wel! wel! Fy idea i wastad—os na phriodwn i er mwyn arian—oedd bod dros 'y mhen a 'nghlustie mewn cariad â rhwfun, a 'nhaflu fy hun drwy'r ffenest i'w freichie dri o'r gloch y bore, a rhedeg i ffwrdd i briodi hefo special licence! 'Does gen i ddim 'mynedd hefo rhai sy'n priodi'n sad yn y capel—mae'n gas gen i eu gweld nhw. Ac eto, hwyrach mai felly y bydd hi hefo finne. Efo miner cyffredin'? Byth bythoedd! bydae raid i mi 'moddi fy hun! Be oedd ar y nhad isio, tybed, hefo Enoc? I sugno fo i fewn, 'ddyliwn, 'run fath â Hugh Bryan, druan! a Mr. Denman. Ond mae'n rhaid gwneud rhywbeth rhag llwgu. 'Dydw i ddim yn cofio'r munud yma a ddeudes i'mhader? Pa ods—y pader gore i mi heno ydi good cry yn 'y ngwely!"

*⁠*⁠*⁠*⁠* RHIF III. "Ydech chi'n effro, Sarah? neu, mewn geiriau eraill, ddaru chi gysgu?"

"Y?"

"Sarah, deffrowch, deffrowch. Mae gen i eisie cael siarad â chi."

"Be ydi hi o'r gloch, Richard?"

"Wel, mae hi tua hanner nos, neu, efallai, dipyn gwell. Fel mae'r amser yn mynd! Ydech chi'n effro, Sarah? Mae gen i—ydech chi'n effro? Ho. Wel. Mae gen i ofn 'y mod i wedi'ch synnu a'ch brifo heno, Sarah. Ond y mae gen i gymaint wedi bod ar 'y meddwl yn ddiweddar —mae'r pressure wedi bod mor fawr, mewn ffordd o siarad, nes oeddwn i 'n ofni i'r boiler fyrstio, ac yr oedd yn rhaid agor y falf yn rhywle, a ph'le y gallwn i wneud hynny ond yn fy nheulu? Wrth bwy y gallwn ddeud fy helynt ond wrthoch chi a Susi? Ond erbyn i mi ail ystyried pethau—peidiwch â chrio, Sarah, peidiwch, 'rwyf yn crefu arnoch erbyn i mi ail ystyried pethau, fel y dywedais, hwyrach fy mod—yn wir, yr wyf yn sicr fy mod—wedi gorliwio ein sefyllfa, a'i gosod allan, dan gynhyrfiad y foment, yn waeth nag ydyw. Fase raid i chwi ddim, Sarah, redeg i'ch gwely mewn digalondid. Na, gyda bendith y Brenin Mawr ni gawn damaid eto. Yn wir, efallai y bydd hi'n well arnom nag y bu hi erioed. Hyd yn oed bydae pethau yn dyfod i'r gwaethaf, mae gen i olwg ar rywbeth, ac y mae gen i eisiau i chwi, Sarah, roi Susi dan ei warnin i beidio â sôn gair wrth neb am ddim a ddywedais i heno mewn tipyn o fyrbwylltra. Wedi i chwi fynd i'r gwely fe fu Mr. Huws, Siop y Groes, yma. Gŵr ieuanc rhagorol iawn ydyw Mr. Huws—wedi gwneud yn dda—ac yr wyf yn meddwl, yn wir, yr wyf yn siŵr, y bydd ef yn fodlon i ymuno â ni yn y fentar newydd. Un neu ddau eraill fel Mr. Huws, a ni fyddwn yn all right. Mae o'n wan—yn wan iawn—wedi gorweithio ei hun yn ddiamau.—Wnewch chwi ddim siarad, Sarah?"

"I be y gna i siarad? 'does gen i ddim synnwyr."

"Dyna ddigon, dyna ddigon, Sarah, peidiwch a sôn am hynyna eto. Yr oeddwn yn ofni fy mod wedi eich brifo, Sarah, ac y mae'n ddrwg gen i am hynny, neu, mewn geiriau eraill, yr wyf yn edifarhau, ac mae'r Gair yn dweud, 'Na fachluded yr haul ar eich digofaint,' ac fe ddylem, yn wir, yr wyf yn gostyngedig feddwl eich bod chwi a minnau, hyd yn hyn, wedi ceisio, hyd yr oedd ynom, gadw at reolau'r Gair, a hyd yn oed yn yr amgylchiad hwn, er mor anhyfryd ydyw, i mi yn neilltuol, yr wyf yn meddwl y gellwch gadw at y rheol a grybwyllwyd, yn gymaint â bod yr haul wedi machludo cyn i chwi ddigio, ac na chaiff, mi obeithiaf, fachludo ar eich digofaint. A ydech chi wedi maddau i mi, Sarah, yn ôl fel y mae'r Gair yn annog?

"Dydw i ddim wedi madde i chi, Richard, am 'y nghadw i yn y twllwch sut yr oedden ni'n sefyll yn y byd. a be ddeudith pobol pan ddôn nhw i wybod am ein tlodi ni, a ninne wedi cario 'mlaen fel ryden ni?"

"Wel, chwi wyddoch, Sarah, mai dyna ydyw fy natur i—'dallai i ddim wrtho. Mae o ynof erioed er yn blentyn sef gordynerwch—gor-dynerwch. Fedrais i erioed ladd hyd yn oed wybedyn, ac yr ydw i yn cofio'n burion pan—welsoch chwi mo 'nghap nos i, Sarah? O, dyma fo!—yr ydwyf yn cofio yn dda, meddaf, pan fyddai 'nhad yn lladd cyw iâr, neu yr hyn oedd waeth, yn lladd mochyn, y byddwn yn gorfod mynd oddi cartref nes i'r creulondeb fynd trosodd, ac er nad oedd â fynnof i, yn uniongyrchol, ddim â lladd y mochyn, mi fyddwn yn teimlo rhyw fath o euogrwydd am wythnosau, ac nid heb lawer o gymell o du fy mam y gallwn gymryd dim o'r bacwn pan ddeuai yn gymwys i'w fwyta. Chwi wyddoch eich hun, Sarah, fel y crugais pan laddwyd Job Jones, druan! ym Mhwll y Gwynt. Fe ddywedid y pryd hwnnw fod tipyn o esgeulustra, ond allwn i ddim wrth hynny, er mai dan fy ngofal i yr oedd yr holl waith, a'm bod yn wyneb y gyfraith, yn gyfrifol, mewn ffordd o siarad, am farwolaeth Job, druan! Chwi wyddoch, Sarah, fel y darfu i mi grugo, meddaf, a mi ddeudaf i chwi beth na ddeudais erioed o'r blaen, sef i mi fod fwy nag unwaith ar fin gwneud amdanaf fy hun, a hynny yn cael ei gynhyrchu gan ordristwch am farwolaeth y llanc. Ac, mewn rhan, mi roddais y bwriad hwnnw mewn gweithrediad, oblegid, chwi wyddoch i mi, yn yr amgylchiad hwnnw, golli mwy na deugain pwys yn fy mhwysau. I ba le yr aeth y deugain pwys hynny, yr hyn oedd yn rhan wirioneddol ohonof i fy hun? Wel, mewn ffordd o siarad, fe ellir dweud fy mod wedi comittio suicide arno, neu, mewn geiriau eraill, wedi ei offrymu ar allor calon drist neu or-dynerwch. Ac, hwyrach y bydd yn anodd gennych fy nghredu, Sarah, ond y gwir yw—ni fyddaf byth yn cyfarfod â mam Job heb ddweud ynof fy hun: Dyma fam y bachgen y darfu i mi ei ladd!' Yr ydych cyn hyn, Sarah, wedi bod yn fy ngheryddu am nad ydwyf yn mynd i'r seiat ond an—fynych, gan awgrymu fy mod yn dirywio yn fy nghrefydd; ond, a wyddoch chwi mai'r prif reswm am hynny ydyw tynerwch fy nghalon, ac am na allaf edrych ar fam Job heb deimlo rhyw fath o euogrwydd, er bod y peth yn afres—ymol i'r eithaf. A ydych yn gweled erbyn hyn, Sarah, paham y darfu i mi gadw oddi wrthych ein gwir sefyllfa? Gor—dynerwch ydyw'r rheswm am y cwbl. Yn hytrach na'ch gwneud chwi'n anhapus, yr oedd yn well gennyf gadw yr holl bryder a'r helynt i mi fy hun—hyd yr oedd yn bosibl. Nid am nad oedd gennyf ymddiried ynoch chwi, Sarah, y buasech yn ei gadw i chwi eich hun, ac nid am fy mod yn anghofio'r cyfarwyddyd ysbrydoledig y dylem ddwyn beichiau ein gilydd, ond er mwyn arbed eich teimladau a pheidio â thorri ar eich dedwyddwch. Ond y mae gennyf hyn i'w ddweud—fod gennyf gydwybod dawel, a'm bod wedi gwneud fy nyletswydd."

"Sut yr ydech chi wedi gneud eich dyletswydd, Richard, a chithe'n gwybod nad oedd ene ddim llond eich het o blwm ym Mhwll y Gwynt?

"Y mae dyletswydd a dyletswydd, Sarah. Fy nyletswydd i, fel Capten, oedd gweithio dros y Cwmpeini, a rhoi prawf teg a gonest ar y gwaith,—a oedd yno blwm ai peidio. Yrwan yr wyf yn gallu dwêud nad oes llond fy het o blwm ym Mhwll y Gwynt, ond, o drugaredd, ni wyddwn hynny flynyddoedd yn ôl. Mae busnes, Sarah, yn beth dieithr i chwi, ac ofer fyddai i mi geisio ei egluro. Gadawn y peth yn y fan yna heno. Ond y mae gennyf eisiau sôn gair wrthych am beth arall, er fy mod yn teimlo yn bur gysgadlyd. Chwi wyddoch fod Susi yn dechrau mynd i oed, ac fe ddylasai'r eneth fod wedi priodi cyn hyn.. Ydych chwi ddim yn meddwl, Sarah, y buasai Mr. Enoc Huws yn gwneud purion gŵr iddi? —Sarah?

Peidiwch â boddro, da chi!"

"Wel, fe ddylai'r eneth feddwl am rywun erbyn hyn, ac y mae perygl iddi aros yn rhy hir. Os nad ydyw fy ngolwg i yn dechrau pylu, yr wyf yn meddwl na fyddai gan Mr. Huws—hynny ydyw, Sarah, fe ddylech chwi grybwyll y peth wrth yr eneth—lle'r fam ydyw gwneud hynny. Beth.meddwch chwi, Sarah?—Sarah?

"Cysgwch, a pheidiwch â chodlo, da chi."

Wel, mae'n ddrwg gennyf eich blino, ac y mae'n bryd i ni feddwl—hwyrach am orff—a chysgu—ŷch—chŷ —ŷch—chŷ."

Ene, chwyrnwch, 'rwan, fel mochyn tew. Ond fe geir taw bellach arnoch chi, tybed. O diar mi! mae rhw gath yng nghwpwrdd pawb, fel y clywes i 'mam yn deud. Ond 'ddylies i 'rioed y base hi'n dwad i hyn. Mi fase'n dda gan 'y nghalon i daswn i 'rioed wedi priodi."

*⁠*⁠*⁠*⁠*

RHIF IV. "Wel, Denman! Denman sut mae gynnoch chi wymed i ddwad i'r tŷ 'r adeg yma ar y nos?" "Oeddech chi'n disgwyl i mi ddwad heb yr un wyneb?"

Oes arnoch chi ddim cwilydd, mewn difri, Denman, fod yn colma hyd dai pobol tan berfedd nos? Fyddwch chi'n gweld rhwfun arall yn gwneud hynny?"

"Lot."

"Lot? pwy ydyn nhw, ys gwn i? Ydyn nhw'n rhwfun â rhyw gownt ohonyn 'u hunen?"

"Ydyn."

"Ydyn, 'ddyliwn, rhwfun 'run fath â chi'ch hun. Ydyn nhw'n rhwfun yn hidio rhwbeth am 'u gwragedd a'u teulu?"

"Ddaru mi ddim gofyn iddyn nhw."

"Naddo, 'ddyliwn, mi wn hynny heb i chi ddeud i mi. Ydech chi'n meddwl 'y mod i'n mynd i aros dan berfeddion arnoch chi ddwad i'r tŷ?

"Ddaru mi 'rioed ofyn i chi neud hynny."

Naddo, a bydae chi'n gofyn, 'dydw i ddim am neud."

"Purion."

Symol purion. Oes gynnoch chi 'run tŷ 'ch hun i fod ynddo'r nos?"

Eighty—two, High Street."

"Diar mi! mor dda 'rydech chi'n cofio'r number! Fyddwch chi ddim yn misio'r tŷ weithie?"

"Fumi 'roed mor lwcus."

'Lwcus?' ydech chi'n deud yn 'y ngwymed i, Denman, ych bod chi wedi blino arna i?

"Blino ar un mor ffeind â chi?"

"Ie, deudwch yn blaen, Denman, achos mi wn mai dyna ydi'ch meddwl chi—deudwch yn blaen nad ydech chi'n hidio dim amdana i. 'Dydw i dda i ddim ond i slafio, fel 'rydw i wiriona. Welsoch chi fi rw dro yn mynd i dai'r cymdogion i golma?"

Erioed; fuoch chi 'roed yn nhŷ Mrs. Price dan un ar ddeg o'r gloch y nos! Diar mi, naddo!"

"Am unweth—unweth yn y pedwar amser—yr eis i dŷ Mrs. Price i gael 'paned o de, ydech chi'n edliw hynny i mi, Denman? Ydech chi am i mi fod â'm pen wrth y post ar hyd y blynydde?"

"Dim o gwbl; mi faswn yn licio i chi fynd i edrach am Mrs. Jones, y Siop, hanner dwsin o weithiau yn y mis, ond fyddwch chi byth yn mynd."

"Ydech chi'n edliw hynny i mi hefyd, Denman? Mi gymra fy llw na fûm i ddim ond dwywaith yn nhŷ Mrs. Jones ers pythefnos. Os â î i rywle, mi gaf hynny' ar draws fy nannedd yn syth!"

"Draws y'ch dannedd?"

"Llai o'ch speit chi, Denman, 'roedd gen i gystal dannedd â chithe hyd yn ddiweddar. A be ddisgwyliech chi i fam i bump o blant? Ydech chi'n disgwyl i mi fod yn ferch ifanc o hyd? Ond 'does gynnoch chi ddim parch i mi—mae hynny'n ddigon plaen. A lle 'rydech chi wedi bod heno, Denman? Lle—y—buoch—chi?

"Efo 'niod, wrth gwrs, ydech chi ddim yn 'y ngweld i wedi meddwi?"

"Na, mi wn na fuoch chi ddim efo'ch diod, ond fase waeth i chi fod efo'ch diod na bod efo'r hen Gapten y felltith ene, achos mi wn o'r gore mai yno y buoch chi. Ai nid yno buoch chi, Denman?

"I be 'rydech chi'n gofyn, a chithe'n gwbod?

"Mi gymra fy llw mai yno buoch chi. Deudwch y gwir, Denman, ai nid yno y buoch chi?'

"Twbi shwar, ddaru chi 'roed gymryd llw drwg."

"Oni wyddwn i gystal â daswn i efo chi mai efo'r hen felltith Gwaith mein ene 'roeddech chi. 'Rydw i wedi deud a deud, nes mae 'nhafod i'n dwll—

"Be? eich tafod yn dwll?"

"Beiwch chi fel y mynnoch chi, yr ydw i wedi deud digon, os digon ydi llawer, am i chi roi pen ar yr hen fentro felltith ene. Os ydi pobl erill sydd yn 'u sidane yn medrud rifflo'u pres ar fentro, 'does dim isio i chi—dyn ar 'i ore—hel pob ceiniog a'u taflu nhw i Bwll y Gwynt na welwch chi byth wymed y delyn ohonyn nhw. A 'rydech chi wedi'n gneud ni cyn dloted nad oes gynnon geiniog i ymgrogi. Be ydech chi'n 'i feddwl, Denman? Pryd yr ydech chi'n meddwl stopio hel pob ceiniog i'r hen Gapten y felltith ene? A dyma chi' rwan yn dwad i'ch gwely heb fynd ar ych glinie! Crefyddwr braf yn wir! "

"Hwdiwch, ddynes, os gwnewch chi addo cadw'r tafod yna yn llonydd am ddau funud, mi af yn ôl i ddeud 'y mhader?"

"O, 'dydw i, 'ddyliwn, i gael deud dim! Rhaid i mi fod yn ddistaw a diodde'r cwbwl, fel bydawn i garreg. Wel, mae hi wedi dwad i rwbeth ydi; 'dydw i neb, nag ydw, neb, er 'y mod i'n fam i bump o blant. Ie'r plant, druen! 'Does neb yn hidio dim amdanyn nhw. Mae'n dda fod gynnyn nhw fam, ne be ddeuthe ohonyn nhw? Mae rhw bobol yn gallu bod yn ddigon diofal, fel bydae nhw'n perthyn dim byd iddyn nhw! Wel, fe ddaw rhwbeth ar ôl hyn, daw, daw, ond mi wn hyn, na fydda i ddim yma yn hir. Wrth hir guro ar y garreg mae hi'n siŵr o dorri, bydae rhwfun yn hidio am hynny! Ond hwyrach y gwelan nhw 'ngholli i, er saled ydw i! Mae Rhwfun yn gwbod y cwbwl, a mi geiff pawb gyf—iawnder yn y diwedd. Ceiff, ceiff! Mae rhw rai yn gallu cysgu gynted y gorweddan' nhw fel bydae ddim byd yn 'u blino nhw. Mi fase'n dda gen i fedrud gneud hynny. Ond y Brenin Mawr a ŵyr—ie, y Fo sy'n gwbod—uff, uff."

PENNOD XV

Eglurhad.

NID oedd Capten Trefor yn perthyn i'r dosbarth hwnnw o ddynion na wyddant yn y bore beth a ddigwyddodd y noson cynt. Y mae dynion felly, rhai fydd, pan adroddir iddynt hanes y noson cynt, heb ddim i'w wneud ond ysgwyd eu pennau, cyfaddef eu hanwybodaeth, eu galar, a chydnabod eu bod fel ar fel, ac felly, mewn ystyr, nad oeddynt yn gyfrifol. Ni pherthynai Capten Trefor i'r dosbarth hwnnw. Byddai ei gorff, " mewn ffordd o siarad," chwedl yntau, "yn gwneud defnydd helaeth o Scotch Whiskey," ond yr oedd ei feddwl yn llwyrymwrthodwr, os nad yn areithio ar ddirwest. Yr oedd meddwl y Capten yn abl, drannoeth ar ôl y gyfeddach, i roddi cyfrif manwl am bopeth a ddigwyddodd.

Y bore hwn deffrôdd y Capten yn lled blygeiniol, a'i ben, nid yn unig yn rhydd oddi wrth gur, ond yn berffaith glir. Credai'r Capten mai i bobl gryfion yn unig y bwriadwyd diod gadarn, ond am y lleill, mai eu dyletswydd oedd ymgadw ymhell oddi wrthi. Fel darpariaeth ar gyfer y dosbarth hwn, ystyriai'r Capten y Gymdeithas Ddirwestol yn sefydliad rhagorol iawn, ni buasai'n petruso, pe gofynasid iddo, gymryd y gadair mewn cyfarfod dirwest, heb ei ystyried ei hun yn euog o un anghysondeb.

Adolygai'r Capten yn ei feddwl ddatguddiedigaethau'r noson flaenorol gyda llawer o foddhad. Yr oedd, ers llawer o amser, yn canfod ei bod yn tywyllu ar ei amgylchiadau, a bu fwy nag unwaith ar fedr paratoi meddwl ei wraig a'i ferch gogyfer â hynny. Gwyddai o'r gorau yr achosai hyn gryn gynnwrf a thrwst yn Nhy'n yr Ardd. Byddai yno dipyn o synedigaeth, o grio ac o fonni. "Mewn ffordd o siarad," chwedl yntau, yr oedd wedi torchi ei lewys at y gorchwyl amryw weithiau, ond wrth feddwl am ei effeithiau pallai ei wroldeb. Ond yn awr, yr oedd yr ystorm drosodd, a'i wraig a'i ferch yn gwybod am ei sefyllfa cystal ag yntau. Serch hynny, meddyliai'r Capten ei fod, wrth roi'r datguddiad, wedi gwneud un camgymeriad; a hwnnw oedd y darluniad cywir a roddasai o'i fywyd twyllodrus. Nid oedd wedi rhagfwriadu gwneud y fath beth. Gwyddai'r Capten yn burion fod Mrs. Trefor yn edrych arno fel cynllun o ddyn da, anrhydeddus. Ond, erbyn hyn, teimlai ei fod wedi andwyo'r gyfaredd honno, ac nid oedd y fath gamgymeriad, cyfaddefai wrtho ei hun, yn deilwng o Capten Trefor. Nid addefai am eiliad fod a wnelai'r chwisgi ddim â'r camgymeriad, er ei fod wedi ei gael o le newydd. "Na," ebe'r Capten wrtho'i hun, mae'n rhaid mai cael blas a ddaru mi ar wneud clean breast—'roedd y peth mor amheuthun i mi! A pheth garw ydyw dechrau, yr un fath â gwraig wedi dechre glanhau'r tŷ, a chael blas—rhaid iddi gael gorffen."

Pan ddaeth y Capten at y bwrdd brecwest, gwyddai ynddo'i hun ei fod yn greadur newydd yng ngolwg Mrs. Trefor, a phe na buasai'n gwybod felly, yr oedd y peth yn rhy amlwg yn ei hwyneb hi. Yr oedd tristwch anobeithiol yn ei doi, yn lle'r serch a'r edmygedd arferol.

Tra'r oedd Mrs. Trefor yn tywallt y coffi mewn dis—tawrwydd prudd, a'i hwyneb fel cwmwl ar fin glawio, yr oedd y Capten â'i ddau benelin ar y bwrdd, a'i ddwylo ymhleth, yn lefel â'i drwyn, yn gwylio am gyfle i ofyn. bendith—peth nis gwnaethai o'r blaen ers tro byd. Ebe fe wrth y forwyn :

"Gellwch chi, Kitty, fynd yrwan, mi wnawn y tro yn burion." Wedi ychydig ddistawrwydd, gan droi wyneb hawddgar at Mrs. Tefor, ychwanegodd: "Sarah, mi wn ar eich gwedd eich bod wedi cymryd yr hyn a ddy—wedais neithiwr yn ormodol at eich calon. Dylem gofio bod y teuluoedd gore a'r Cristionogion mwyaf gloyw, weithiau, yn cyfarfod â phethau chwerwon yn eu ham—gylchiadau. Yn wir, y mae enghreifftiau yn yr Ysgrythur Lân—megis Jacob, Job, a Dafydd. Ac yr wyf wedi bod yn meddwl, Sarah, y gall fod rhywbeth ynom ni yn galw am yr oruchwyliaeth hon, ac y bydd, yn y diwedd, er ein lles ysbrydol. 'Dydw i fy hun, mi wn, ddim wedi bod hanner digon diolchgar am y daioni a'r llwyddiant y gwelodd Rhagluniaeth yn dda ei gyfrannu i mi am gynifer o flynyddoedd, ac yr wyf yn tueddu i feddwl mai cerydd oddi wrth yr Arglwydd ydyw hyn i'm dwyn i roi mwy o bris ar bethau ysbrydol nac ar bethau daearol. Beth meddwch chwi, Sarah?

Torrodd Mrs. Trefor allan i wylo, ac yn y cyfamser helpiodd y Capten ei hun gydag ychydig ychwaneg o'r bacwn. Wedi gwneud hyn, ebe fe:

"Sarah, Sarah, peidiwch, peidiwch ag ymollwng yn eich ysbryd. Mi wn fod y peth yn gryn shock i chwi, ac erbyn hyn, mae'n ddrwg gennyf na bawn wedi gadael i chwi wybod yr amgylchiadau yn raddol, fel yr oeddwn i fy hun yn dyfod i'w gwybod; ond buasech felly wedi eich gwneud yn druenus ers llawer o amser, a'r trueni hwnnw heb fod yn gwella dim ar yr amgylchiadau, ond yn hytrach yn eu gwaethygu. 'Dydw i yn beio dim arnoch, Sarah, am grio—mi fyddwch yn well ac ysgafnach. Nid ydyw natur, ysywaeth, wedi fy nghynysgaeddu i â'r outlet hwnnw i'r teimladau—yr wyf yn gorfod cadw fy ngofid i gyd oddi mewn, yr hwn sy'n fy mwyta'n raddol, ond yn sicr. Pa fodd bynnag, Sarah, rhaid i chwi wneud ymdrech i ymgynnal, a rhoi'ch hyder ar Dduw, a minnau gyda chwi."

'Rydech chi wedi 'nhwyllo i Richard," ebe Mrs. Trefor, gan sychu ei llygaid.

Sut felly, Sarah? Yr wyf wedi eich arbed, mi addefaf, ond y mae twyllo yn air cryf," ebe'r Capten.

"Fel hyn," ebe Mrs. Trefor, gan wneud ymdrech i'w meddiannu ei hun: yr ydech wedi peri i Susi a finne gredu ei bod hi'n dda arnoch—'rydech chi wedi gadel i ni gael popeth oedden ni'n 'i ddymuno—'rydech chi wedi'n dysgu ni—nid mewn geiriau, mi wn, ond yn y'ch ymddygiad i edrach i lawr gyda thosturi ar dlodion, a hyd yn oed ar bobol well na ni'n hunen, a gneud i ni feddwl yn bod ni'n rhwbeth mwy na chyffredin,—y gallen ni gymdeithasu â phobl uchel eu sefyllfa, a chadw oddi wrth bobol erill, a dyma chi, yn y diwedd, heb i ni feddwl dim byd, yn deud yn bod ni'n dlawd, a bod y cwbwl drosodd. 'Rydech chi wedi bod yn greulon aton ni, Richard."

"Yr oeddwn yn meddwl, Sarah," ebe'r Capten, "fy mod, neithiwr, wedi rhoddi i chwi reswm digonol am f'ymddygiad a hwnnw oedd tynerwch fy nghalon, a'r awydd oedd ynof i beidio ag amharu dim ar eich dedwyddwch. Ac eto dyma chwi yn galw hynny'n greulondeb! Mae hyn yn wendid ynof, mi wn, sef gorawydd am wneud eraill yn hapus, er i hynny gostio'n ddrud i mi fy hun. Mae o ynof erioed. Ond y mae hyn o gysur gennyf, sef nad ydwyf ar fy mhen fy hun yn hyn o beth. Oni chlywais i chwi eich hun, Sarah, yn dweud, a hynny yn eithaf priodol, mor ddoeth a da ydyw'r Brenin Mawr, yn cadw oddi wrthym ragwybodaeth am ddyddiau tywyll, ac amgylchiadau anghysurus? Mae'n rhyfedd, Sarah, fod doethineb yn y Llywodraethwr Mawr, yn greulondeb yn ei greadur gwael. Mae'r pethau sydd o'n blaen, megis dydd ein marwolaeth, yn anhysbys i ni. Ai trugaredd ai creulondeb fu'n trefnu hynny?

'Mi wyddoch o'r gore, Richard, nad ydi'r Brenin Mawr yn twyllo neb, ac os ydi o'n ein cadw yn y twllwch am bethe sydd i ddwad, mae o wedi'n rhybuddio i fod yn barod ar eu cyfer. 'Ddaru chi ddim gneud hynny."

"Naddo, Sarah, naddo; am y rheswm da nad ydwyf i, mwy na rhyw greadur meidrol arall, yn gwybod dim am y dyfodol. Pe buaswn yn sicr, dyweder flwyddyn. yn ôl, mai fel hyn y diweddai pethau, a ydych yn meddwl, Sarah, na fuaswn yn eich rhybuddio? Mae'n wir fy mod yn ofni iddi ddyfod i hyn ers talwm; ond pa sawl gwaith y bûm yn ofni, ac wedi'r cwbl, fy holl ofnau'n troi allan yn ddisail? Pe buaswn wedi hysbysu f'ofnau i chwi, Sarah, buasech, gan mor wahanol i'r ofnau yr oedd pethau'n troi allan, wedi mynd i gredu mai nervous character oeddwn, ac ni fuasech yn credu peth sydd, erbyn hyn, yn ffaith, sef ein bod yn dlawd, a bod Pwll y Gwynt ar ddarfod amdano."

Wyddoch chi, Richard," ebe Mrs. Trefor, "nid y meddwl yn bod ni'n dlawd sy'n 'y mlino fwya, er y bydd hynny yn change mawr i ni ar ôl yr holl gario 'mlaen ; na, mae'n gwell ni wedi dwad i dlodi cyn hyn. Trefn Rhagluniaeth ydi peth felly. Yr hyn sy'n torri 'nghalon i ydi'r peth ddaru chi ddeud amdanoch ych hun. Mi wyddwn ych bod chi'n cymryd diod—ond rhaid i mi ddeud na weles i 'rioed arwydd diod arnoch—mi wyddwn ych bod chi'n dwad i gysylltiad â phob math o ddynion; ond 'roeddwn i bob amser yn credu'ch bod chi'n ddyn gonest, geirwir, a duwiol, a dene oedd cysur penna 'mywyd i. Ond ar ôl neithiwr, fedra' i ddim meddwl felly amdanoch 'rwan."

"Rhaid i mi gydnabod, Sarah," ebe'r Capten, "mai chwi, o bawb, ond yr Hollwybodol, sy'n f'adnabod i ore, a phe na bawn yn f'adnabod fy hun, mi wn at bwy yr awn i gael syniad cywir pa fath un ydwyf. Yr ydych, am hanner oes, wedi cael y cyfle gore i'm hadnabod, allan ac allan, fel y dywedir, ac o dan bob amgylchiadau. Ac mae'n rhyfedd meddwl, Sarah, fod y syniad oedd gennych amdanaf—syniad a gymerodd hanner oes, fel y dywedais, i'w ffurfio a'i gadarnhau, wedi ei ddymchwelyd mewn un awr yn wir, mewn hanner awr, neu lai na hynny. Yr wyf yn dueddol, mi wn—mae o ynof erioed, er yn blentyn—i'm dibrisio fy hun, ac i osod allan fy meiau—neu, os mynnwch, fy mhechodau—mewn gwedd, a dweud y lleiaf, dipyn yn eithafol. Mewn geiriau eraill, y mae mwy o'r publican ynof nag o'r Pharisead. Ac eto, Sarah, fe addefwch nad yw cyfaddef beiau yn beth dieithr i dduwiolion. Yn wir, yr wyf yn meddwl y gellir dweud—a'm cadw fy hun allan o'r cwestiwn yn y wedd yma y gellir dweud bod cyfaddefiad bai yn arwydd ac yn nod o dduwioldeb. Heb i mi nodi mwy nag un—mi gymeraf dipyn chwaneg o fara, Sarah—thank you—heb i mi nodi mwy nag un enghraifft Ysgrythurol—er bod amryw yn dyfod i'm meddwl—pe meddyliem am Dafydd, pêrganiedydd Israel. Pa syniad a ffurfiai ambell ddyn annuwiol—neu, fel y dywedir weithiau—ddyn heb feddu'r ddirnadaeth ysbrydol—am ŵr fel Dafydd pan ddarllenir rhai—rhai, meddaf, o'i Salmau? Fe gredai mai'r dyhiryn gwaethaf yn y byd ydoedd, pryd, mewn gwirionedd, mai gŵr wrth fodd calon Duw ydoedd Dafydd. Fel y dywedais neithiwr, Sarah, wrth edrych yn ôl ar fy mywyd, tra'r oeddwn, ar y cyfan, yn ceisio cadw cydwybod ddirwystr, mae'n rhaid i mi gyfaddef nad ydwyf wedi bod yn berffaith. Ac eto, wrth ystyried nifer crochanau'r byd drwg presennol, yr wyf, o angenrheidrwydd—nid o ddewisiad—wedi troi yn eu mysg, mae'n syndod cyn lleied o'u parddu sydd wedi glynu ynof. Wyddoch chwi, Sarah, y nesaf peth i ddim am demtasiynau'r byd, y cnawd, a'r diafol. Yr ydych chwi yma megis mewn private life yn gallu myfyrio ar y pethau, a heb lychwino dim ar eich ysbryd, tra yr wyf i yn gorfod troi ymhlith pob math o ddynion, ac, fel yr Apostol, yn gorfod bod yn bopeth i bawb, nes byddaf, weithiau, yn teimlo, fel yr oeddwn neithiwr, wrth gymharu fy mywyd â'ch bywyd chwi, yn edrych arnaf fy hun fel rhagrithiwr twyllodrus, er nad wyf yn un felly. Ond pwy ŵyr na chedwir finnau! Wnaed mohonom i gyd i fyw bywyd private, a mi fyddaf yn meddwl bod yn yr Efengyl ddarpariaeth ar gyfer pob dosbarth ohonom, a bod ei Hawdwr yn cymryd i ystyriaeth ein gwahanol amgylchiadau."

"Mae'n dda gan 'y nghalon i 'ch clywed chi'n siarad fel ene, Richard," ebe Mrs. Trefor, wedi iacháu cryn lawer. "Doeddwn i prin yn credu mai chi oeddech chi neithiwr. Mi ddaru chi 'nychrynu i yn arw, Richard, a mi feddylies yn siŵr mai dyn digrefydd oeddech chi, a'ch bod chi wedi 'nhwyllo i ar hyd y blynydde."