Traethawd ar Enwogion Swydd Feirion/Rhys Goch Eryri

← Pugh, Parch. John

Traethawd ar Enwogion Swydd Feirion gan Edward Davies (Iolo Meirion)

Richards, Parch. John Lewis

RHYS GOCH ERYRI, neu Rhys ab Dafydd, bardd gorchestol. Boneddwr ydoedd yn byw ar ei dir ei hun yn Hafodgaregog Nanmor, yn Ardudwy. Ganwyd ef tua 1320, a bu farw tua 1420, Dywedir mai Gruffydd Llwyd, ab Dafydd, ab Einion, Llygliw oedd athraw Rhys Goch. Efe oedd y buddugol ar Foliangerdd mewn Eisteddfod a gynhaliwyd yn nhŷ Llewelyn ap Gwilym, yn. y Ddol Goch, yn Emlyn, yn amser Iorwerth III.-" Goreu ar Wengerdd Sion Cent, a goreu am Foliangerdd Rhys Goch." "Canodd Rhys amryw foliant gerddi a marwnadau yn ei ddydd. Yn yr ugain mlynedd diweddaf o'i oes efe a ganodd amryw frutiau yn mherthynas i Owain Glyndwr, i'r hwn yr oedd yn bleidgwresog hyd ei ddiwedd. Y mae cyfansoddiadau Rhys yn arddangos athrylith gref, ynghyda medrusrwydd anghyffredin i gyfansoddi yn y caethfesurau." "Y mae y rhan fwyaf o ganiadau Rhys i'w cael mewn llawysgrifau. A ganlyn sydd restr o'r holl waith adnabyddus i ni o'i eiddo:-1, Cywydd i Syr Gruffydd Llwyd o Gegidfa; 2, Marwnad Gwilym ab Gruffydd o Lanfair; 3, I ofyn cyllell helig; 4, Brut-i Garnedd Llewelyn; 5, I Feino Abad; 6, I'r Farf; 7, Am Owain Glyndwr; 8, Am yr hen dywysogion; 9, Achau y Penrhyn; 10, Marwnad Gruffydd Llwyd y bardd; 11, 12, 13, Gwrth-ateb i Llewelyn Moel; 14, I'r Iesu; 15, I leidr a ddygodd ei farch; 16, Mawl Gwen o'r Ddol; 17, eto; 18, Mawl a gogan i'r unrhyw; 19, I Robert ab Meredydd; 20, Marwnad Meredydd ab Cynrig o Fôn; 21, I ofyn gwregys; 22, I lys Gwilym ab Gruffydd; 23, I'r Llwynog; 24, Brut-deall pan ddaw Gwyddyl gwyllt; 25, Arall, Y Gwanwyn llwyn a'r llynoedd; 26, Arall, Am ryfel mae'r ymofyn; 27, Duchan Sion Cent; 28, I'r Byd; 29, Brut— " Y Gleisiaid hediaid hoewdeg; " 30, Awdl y coronog faban; 31, Arall eto. Y mae tri dernyn o'i waith yn Ngorchestion Beirdd Cymru.—(Gweler "Plwyf Bedd gelert," gan Mr. William Jones.)