PENNOD VIII
Wrth gymryd yr enw a'r radd a fforddiai ei enedigaeth iddo, ni anghofiodd Remy mo'r gorffennol. Parhaodd i gyfrif y tad Cyrille ei gymwynaswr a'i dad ysbrydol. Cadwodd yr arglwyddes de Varennes ac yntau ef yn y castell, a gadawsant un tŵr i fod yn laboratori iddo. Aeth Jeanne hithau ymlaen gyda'i chenhadaeth ryddid, ac ar ôl arwain y brenin Siarl hyd yn Reims, parhaodd i ymlid y Saeson o dalaith i dalaith ac o ddinas i ddinas. Yn y diwedd deallodd fod Compiègne dan warchae, a phrysurodd yno ei hunan i gymryd rhan yn yr ymladd.
Ond f'arglwydd de Flavi oedd llywodraethwr Compiègne, ac ni anghofiasai mai Jeanne yn fwy na neb arall a barasai iddo golli ffortiwn yr arglwyddes de Varennes. Mewn rhuthrgyrch, lle y cilgwthiasai'r gelynion a'i dewrder arferol, arhosodd hi y tu ôl i'r rhai oedd yn dychwelyd, a chafodd borth y ddinas wedi ei gau! Daliodd y Saeson hi'n garcharor, barnwyd a chondemniwyd hi fel dewines, a llosgwyd hi'n fyw yn Rouen. Pan glybu Remy am ei diwedd, wylodd amdani fel un a wnaethai gymwynas iddo ef a hefyd a ryddhasai Ffrainc. Ond am y tad Cyrille, uchneidiodd yntau, er nad rhyfedd y peth yn ei olwg.
"O'r goreu," ebr ef, "cyflawnwyd y dynghedfen . . . . gelyniaeth y Tarw o hyd! Och fi, ni all neb ddianc rhag barn Duw nac ychwaith rhag awdurdod anfad ei seren."
