YR ARIANDY CEINIOG.
Yr oedd hwn yn un o sefydliadau yr Eglwys hyd ddiwedd y flwyddyn 1861, pan roddwyd ef i fyny yn herwydd sefydliad yr Ariandy Cyffredinol yn y Llythyrfa. Yn y ddwy flynedd diweddaf darfu i ni, trwy yr Ariandy Ceiniog, gasglu mewn symiau mor fychain ag o geiniog i fyny yn wythnosol y swm o £687 14s. 2g. Mae y symiau hyn oll wedi eu talu yn ol i'r rhanfeddiannwyr bychain heb gymmaint a ffyrling o gamsyniad. Bu bodolaeth a gweithrediadau yr Ariandy Ceiniog yn foddion i brofi i ni fod gan eglwys Calfaria frodyr o fedr, dawn a thalent—o onestrwydd a chywirdeb dihafal—rhai ag y gall y gweinidog ymddibynu arnynt i ddwyn oddiamgylch unrhyw fudiad a fyddo yn gofyn am ffyddlondeb, amynedd, cywirdeb, manylwch, gweithgarwch, anrhydedd yr eglwys, a lles y genedl ienanc yo Aberdar. Yr ydym yn edrych yn ol ar weithrediadau yr Ariandy Ceiniog gyda hoffder a boddlonrwydd calon; ac yr ydym yn cofnodi y ffaith er mwyn dangos y fath ddaioni fedr ychydig o frodyr da wneyd yn eglwys Dduw.
"Y mae y cymdeithasau hyn o fwy pwys i'r eglwys nag a feddylir yn gyffredin. Yr ydym ni o'r farn y dylai yr eglwys gymmeryd gafael ar bob mudiad yn yr ardal a'r gymmydogaeth er eu cael i dalu gwarogaeth i Seion, a thalu teyrnged i'r achos mawr sydd wedi ei fwriadu gan Dduw i adferyd y byd. Dylai gweinidogion yr efengyl a'r eglwysi dan eu gofal edrych yn fanwl ar symmudiadau y gymdeithas ddynol Dylent ymdrechu i arwain a rhoddi cyfeiriad priodol i'r Clybiau, Budd Gymdeithasau, Sefydliadau Dyngarol, Cymdeithasau Llenyddol, Eisteddfodau, Cyngherddau, a phob rhyw fudiad cyffelyb. Os na fydd i grefyddwyr yr oes orbwyso yn, ac arwain y mudiadau hyn, bydd iddynt hwy yn fuan ymlygru, ac yn eu llygredd a'u bydolrwydd arwain i ddinystr gannoedd o aelodau ieuainc ein heglwysi. Yr ydym ni fel eglwys wedi gwneyd prawf ar amryw o'r pethau hyn, ac yn awr oddiar flynyddau o brofiad, yn gallu eu cymmeradwyo i sylw ereill yn y wlad."
Galwai y Dr. y cymdeithasau hyn yn Adgyfnerthion yr Eglwys, a chafodd eu bod yn dra chynnorthwyol iddi. Ond y fagwrfa benaf i'r eglwys yn ei olwg ef oedd yr Ysglo Sabbothol, yr hon a gymmerai y lle blaenaf yn mhlith y sefydliadau oeddynt yn gyssylltiedig â'r eglwys a than ei arolygiaeth ef. Credai yn fawr yn yr Ysgol Sul, ac yr oedd yn talu y sylw mwyaf iddi, a phob amser yn gwneyd ei oreu drosti.
