PENNOD XIII.
EI YMWELIAD A'R IWERDDON AC AMERICA.
Ei ragfwriad i fyned—Gwahoddiadau taerion—Gwahoddiad Golygydd "Y Seren Orllewinol"— Atebiad y Dr.—Ei olygiad am y Rhyfel—Ei ymweliad a'r America—Ei ragbarotoadau ar gyfer y daith—Ei ymweliad â'r Iwerddon—Ei daith yno a'r gwaith a gyflawnodd—Dychwelyd adref—Cyfarfod ymadawol yn Nghalfaria—Cychwyn—Cwrdd Lerpwl—Ar fwrdd y llong—Enghraifft o'i ddyddlyfr—Ei diriad a'i roesawiad— Cwrdd Hyde Park—Hanes y daith gan y Parch. Ddr. Fred Evans—Etto, Lewisburgh, gan L. M. Roberts, M.A., Glyn Ebbwy—Ei nodion gwasgaredig—Anerchiad croesawus Bedyddwyr Cymreig America—Dychwelyd adref—Welcome Home Aberdar—Anerchiad croesawus gan fasnachwyr y dref—Eglwys Calfaria—Y gweinidogion—Y côr canu—Ciniaw gyhoeeddus i'w anrhydeddu—Parch yn ddyledus iddo.
YR oedd y Dr. wedi hen arfaethu ymweled â gwlad YR eang a chyfoethog y Gorllewin, ac wedi cael gwahoddiadau mynych a thaerion oddiwrth Gymry America, yn ogystal ag oddiwrth gyfeillion personol o nod a bri; ond bu am hir amser yn methu cael ei ffordd yn glir i hyny. Gwnaethai addewidion sicr, ac edrychai yn mlaen am gyfnod ffafriol i'w gyflawnu. Yn y Seren Orllewinol am Medi, 1864, ysgrifena y golygydd, y Parch. Richard Edwards, Pottsville, America, fel hyn:—
"Yn ddiweddar, ysgrifenasom lythyr personol at y gweinidog enwog. llafurus, a pharchus, T. Price, M.A., Ph.D., Aberdar. Y dyben penaf oedd dymuno arno, dros luoedd o'i gyfeillion y tu yma i'r Werydd, ymweled â'r wlad hon ; ac hefyd, cyflwyno iddo Mr. Harry H. Davies, yr hwn a aethai drosodd yno er arddangos ei arluniau, panorama o'r rhyfel, &c. Y mae y Dr. yn cydnabod derbyniad ein llythyr, y darluniau, a'r llyfrau yn garedig a diolchgar drosto ei hun a'r lleill o'r teulu, sef ei fab dysgedig. Edward Gilbert Price, yr anwyl Emily, a Sarah siriol (ei chwaer), y rhai, fel y clywsom, ydynt yn fwy na dim arall yn swyno y Rose Cottage, gan wneyd pawb fyddo yn agos iddynt yn gysurus."
