ar y berthynas rhwng y wlad hon âg India, nad yw yn hawdd ei gael mor gryno mewn un man arall.[1]
11. "Er gwaethed yw rhyfel, y mae pethau gwaeth."—Clywir y geiriau hyn yn fynych, a phan ofynir beth sydd waeth, atebir fod Caethwasiaeth, Anghyfiawnder a Gormes yn waeth. Ond honnai Mr. Richard mai y pethau gwaeth" hyn sydd yn cyfansoddi rhyfel. Beth ydyw caethwasiaeth? Ai nid, fel y dywed Cicero, ufudddod darostyngol heb ryddid ewyllys? Ac onid dyma sefyllfa milwyr? Rhyfedd fel y mae geiriau yn dylanwadu arnom. Cyffroir ein holl deimladau wrth feddwl am gaethwasiaeth fel y bu yn America, ac fel y mae yn Cuba; ond nid oes neb yn meddwl fod tair miliwn o wŷr yn Ewrob yn awr mewn cyflwr o gaethiwed mwy llwyr a darostyngol nag a lusgodd yr Affricaniaid o'u cartrefi erioed. Tra yn filwr, nid oes i'r dyn ddim rhyddid personnol, dim cyfraith ond un filwrol; mae yn agored i gosb marwolaeth hyd yn oed am anufuddhau i orchymyn cyfreithlon swyddog. Yn wir, y mae y gair cyfreithlon yn cael ei adael allan o'r llŵ a weinyddir i'r milwr. Pe gomeddai saethu ei gyd-filwr pan orchmynid iddo, er y gallai deimlo ei fod yn ddieuog, bydd raid iddo gymeryd y canlyniad. Nid oes ganddo un llys i apelio ato. (Gwel Ethics of War, t.d. 28,9). Ar y Cyfandir, y mae dyn yn cael ei lusgo o'i gartref, gosodir ef o dan gyfraith filwrol yn groes i'w ewyllys am flynyddau; nis gall ddianc heb beryglu ei fywyd, neu gael ei gosbi yn greulon; ni chaiff briodi heb ganiatad ei feistr, ac y mae yn ddarostyngedig i'r flangell a'r haiarn poeth. Pa le mae'r gwahaniaeth rhyngddo â chaethweision yn gyffredin? Ychwaneg, mae y milwr yn cael ei orfodi i gyflawni yr hyn y gall efe edrych amo fel pechod. Ewyllys y Swyddog Milwrol ydyw ei "Gyfraith a'r Proffwydi" iddo ef, fel y dywed Syr Charles Napier. Nid oes dim cyfraith yu gorfodi caethweision cyffredin i wneyd hyn. Yn ol geiriau Count Alfred de Viguy, mae'r dyn yn cael ei ddinistrio yn y milwr, ac y mae yn dod yn beiriant. Neu yng ngeiriau Benjamin Franklin, "Mae caethiwed y milwr yu waeth na chaethiwed y Negro. Pe gorchmynnid i gaethwas gan ei feistr i yspeilio neu lofruddio ei gymydog, amddiffynnid ef gan yr Ynad am omedd ufuddhau. Ond nid felly y milwr." Gan ein bod yn cymeryd yn ganiataol fod yn rhaid i ni gael milwyr, yr ydym yn ceisio perswadio ein hunain fod rhywogoniant yn y ffaith fod dynion yn cael eu hamddifadu o bopeth sydd yn cyfansoddi dyn—ei ewyllys, ei ryddid, a'i gydwybod—ac yn cael eu gwneud—a defnyddio geiriau y bardd Southey—"yn ddim amgen na pheiriannau llofruddiaeth." Herald of Peace, 1878, t.d. 200.
———————————————————————————————————————
GWRECSAM : ARGRAFFWYD GAN HUGHES A'I FAB.
———————————————————————————————————————
- ↑ Cyhoeddwyd yr erthyglau wedi hynny yn bamffled.
