i'r Iorddonen. Un o wersyllfaoedd olaf meibion Israel, cyn cyrhaedd Canaan: Num. xxxii 49. Y mae y lle yn cael ei alw yn gyffredin yn Sittim yn y Beibl: MrcaAvì, 5, Dywed Eusebius ei fod yn agos i fynydd Peor, Adwaenid y lle yn nyddiau Josephus wrth yr enw Abila, a dywed ef fod y fun o ddetltu trigain ystâd oddi wrth yr lorddonen. ÍHyngfiuethau,iw. 8,1; v.1,1.) Y mae y lle yn hynod am y gosplem a wcinyddwyd ynâdo ar bìant Israel, o herwydd eu hymlysriad tfìaidd gyda'r Moabiaid: Awm. xxv. 1—9,— “Oddi yma hefyd y danfonodd Iosuah 4” ddau ysbîwr hyny gynt i'“edrych y wìad, m lericho,” Jos ii i.
ABELIAID, [Seìs. 4Aôelians, neu Abclites.]:
Ìaiíd o heretìeinil a gyfodasunt Ì sylw yn agos i
ippo, yn Allïica, Eu prif dduliad gwahaniaethol oedd, priodi, ac eto byw gydu'n gwragedd heb eu hadnabod. Yn ol yr hanes a rydd awdwyr am danynt, yr oeddynt yn selio y dalìud hwn ar yr adnod hono—“* Y mae yn ol, fod o'r rhai sydd â gwragedd iddynt, megys pe byddent hebddynt ;” 1 Cor.vìi.29. Maeyn debygol y gelwid hwy wrth yr enw hwn, hebreswm yn y byd am hyny amgen nabod Abeì heb hiliogaeth ; nid am ddarfod iddo ymattal] oddi wrth yr arfer naturìol o'r wraig ar ul priodi gwraig, ond o aehos iddo gael ei ladd cyn priodi,
ABER, sydd gorff rhedegog o ddwfr croew. Mae yr aber yn anwastad yn maintioli eì dyfr- oedd, Mae ar amseroedd yn ddigon he)aeth eí dyfroedd feì ìi deilyngu yr enw afou, ond luan y sychaifyny,ac felly y gwahaniaethir hi oddi wrth afon. Mae aber yn arwyddo helaethrwydd. Mae amryw ]Jeoedd yn cael eu henwi oddi wrth gwymp yr aber fydd yn agos; megys, Aber Tŵf, &c. Gwel 2. Sam, xvii, 20; 2 Cron, xxxiìî, 30; & Job xr.l7. Gwel AFON.
ABERTH, ydyw rhoddiad creadur i farwol- aetì, yn gyffredin irwy dywallt eì waed, a'i losgi ar allor, mewn trefn i heddychu Duw, trwy roddi iawn am yr anfri & daflwyd ar ei fawrhydi a'i lywodraeth, Mae aberth yn gwahaniaethu oddi wrth offrwm, atm eì fod yn cynnwys rhoddi ì farwoìneth; tra nad yw ofìrwm ond cyflwyniad o beth yn eî gyflwr neu ei gyfanrwydu naturiol, heb eì ddinystrio na gwneyd cyfnewidiad arno. Prif ddyben aberth ydyw gwneyd iawn, mewn trefh í sicrhau heddwch: ond defnyddid aberthau î ddy- benien ereill, sef i gadarnhau cyfammod, i ddad- gan diolchgarwch, ac fel erfyniad am drugaredd, Yr oedd yr arferiad o abcrthu. yn y byd er ei ddechreuad; Gen, îv, 8, 5; viiL 20; xii 7; xv. 9—21; xx. 18. Dengys yr hanesion boreuaf fod yr arferiad wedí ymledaeyu dros yr holl fyd ad- nabyddus, Mae hanesion boreuaf Groeg yn llawn o anghreifftiau o aberthau gwaeiìlyd, ac yn mhell- ach hefyd, o aberthau dynol, Mae y chwedl am Iphigenia yn eael ei haberthu gan ei thad, i Jdy- huddo digofaint Diana, yn ddangosiad amlwg fod ie biai bywyd âg aberth yn unol â'u synìadau
wy, Nid ydyw gwirionedd chwedlau o'r fath o bwys yn y byd fel prawf o hanfodìnd y teìmlad o'r angenrheidrwydd am aberthuu, a'u dybenìon. Ond nid ydyw eu hanes. yn amddifad o esampluu credadwy o aberthau dynol; a pharhuodd yr arferiad yn hir yn y cyrau hyny o'r wlad ng oed yn mhell oddì wrth ddylanwad gwareiddiad, Aberthodd 'Themistocles, o flaun brwydr Naluois, rai o'r Persiaid, ì Dionysus [ Pl«t. Them, 18]. Yr eedud ŷr un synïad am effeithiolrwydd aberthau
dynol yn ffynu yn mysg y hhufíeiniaid. Pan offrymodd Decius eì hun dros ei wlad, edrychid arno fel un wedì ei anfon i fod yn iawn î ddy- buddo digotuint y duwiau [iv viii.9).. Dilynodd mab Deciug eì esanupl. ychydig flyneddoudd yn ddiweddarach ; a Jywedudd, wrih wneuthur hyny, fod cu teulu hwy yn cael yr anrhydedd o fod yn ebyrth i symmud ymaith beryglon y wlad [.Liv. x. 25]. Dywed Cesar am y Derwyddon, mai eu barn liwy oedd, “ nad oedd dìm ond einiocs a wnai iawn dros einioes,” ac felly, yr oedd aberthau Gymuol yn rhan sefydledig o'u liaddoliad. [De Bello Gullico, vi. 16). Yr oedd y Canaancaid yn aberihu ru plant ì farwolaeth, er anrhydedd eu duwiau ( Salm evi, 37; fer. xix. 5).. Mae ychydig anmhreifftìau o'r lluaws mawr y mae Grotíus, Dr. Magee, ac ereill, wedi eu casglu, yn ddigon i (dangos, er fod dynion heb ddadguddiad dwyfol wedi colli gwybodaeth am y gwir FMluw, eto nad oeddynt wedì colli y teìmlud o euogrwydd, a'r angenrheidrwydd i'w symmud ymaith drwy abertliau,
Aberthau o anifeiliaid oedd y rhai lluosocaf yn mysg y Groegiaid a'r Rhufeiniaid, Yr arferiad cyflredin yn yr oesoedd boreuaf oedd llosgi yr holl anifail (6Aoxavreiv); ac oddi wrth y gair hwn y cymmerìr y gair holueaust, am aberthau a iwyr losgid ar yr allor. Ond yr arïerìad mewn oesoedd diweddarach, fel y gwelwn yn llomer, oedd llosgi y coesau mewn brasder, e rliyw ranau o'r perfedd ion, a gwledda ar y gweddi. 'Tybient fod y duwiau yn ymhyfrydu yn y mwg a csgynní oddì nr yr allor, a bod effeithiolrwydd yr aberth yn ymddìbynu ar nifer yr aniífuilìaid a. offrymid. Felly, arferiad cyffredin oedu uberthu eant o ychain ar unwaìth; a gelwid uberth felly, oddi wrth y niter (ixaropÊg, hecutomb): ond ni chyf- yngwyd yr enw at y nifer, ond rhoddwyd ef ar bob aberth o bwysigrwydd mwy na chyfiredin.
Mae gwahanol farnau mewn perthynas i dde- chreuad yr arferiad o aberthu... Golyga rhai eu bod i'w hystyriel yn rhoddion i gydnabod dibyn- ìad yr oflrymwr ar eì dduw, a thrwy hyny, i sicrhau ei ffafr, heb olygu fod dim anghydíod blaenorol rhyngddynt. Ond pe felly, blodau a ffrwytbau fuasai y rhoddion mwyaf naturiol, Yr oedd rhoi creadur diniwed i farwolaeth yn annaturiol ì ddangos teimlad o ddiolchgarwch. Syniad arall ydyw, fod aberth yn ddefod gyfam- modol, ac yn wledd gyfeillgar, yn yr hon yr oedd yr addolwr a'i dduw yn cydgyfranogi ac yn mwynhau cyfeillach eu gilydd. Ond y tnae byn yn anghysson â'r hyn a gawn am aberthau yn Llyfr Genesig; o herwydd y prif aberth oedd y poeth offrwm, yr hwn & ddifíid yn llwyr ar yr allor, fel naâ oedd dim yn cael eì adael ì wledda arno, Mae yn wir mai y gair a ddefnyddir am aberthau Cain ac Abel, ydyw nng (mineìia), yr hwn a ar- wydda rhodd, ac a ddefnyddir am bob math o offr- wm; ac felly, er na ddywedir mai poeth-offrwm oedd aberth Abel, nid yw y guir yn anghysson â hyny, Ond y gaír a ddefnyddir am aberth Noah (Gen. viii. 20); Abrabam (Gen, xxiì. 2, 8, ì3; Job i. 5); ydyw n>y ( âola ), yr hwn a acwyddn llwyr losgiad, ae esgyniad tua'r nefoedd mewn nwg. Yn banesion y Groegiaid, darìunir Jupiter fel wedi eî ddigio, mm fod Prometheus wedí cadw y goreu o'r anifnil yn ymborth, yn lle lusgi y cyfan ar yr alîor,_ Pri- odoln ercill yr arferiad í goelpgrefydd a dyfeisiau dynion; a bod yr Arglwydd, er mwyn amddifadu addolwyr y gnu dduwiau o honynt, wedi eu cyn- meryd ì'w addoliad eì hun, er nad oedd efe yn eu cymeradwyo ynddynt eu hunain, Nid ydyw
