Y COFFADWRIAETHOL.
Adeiladwyd. 1879
Adeiladu Ysgoldy 1898
Y Gweinidogion.
Y Parch. Lewis Probert, D.D. 1879—86
Y Parch. H. Ivor Jones 1887—99
Y Parch. D. J. Williams 1902—09
Y Parch. J. Edwards, B.A. 1913
Teyrnged o barch i goffadwriaeth gwr nad a'i glod yn anghof, ac na phaid ei enw a pherarogli am lawer cenhedlaeth yw'r deml wych hon. Fel y sylwyd yn yr adran flaenorol, gosodwyd y garreg sylfaen i lawr gan un o feibion puraf a ffyddlonaf Ymneillduaeth Cymru Henry Richards, Ysw., A.S., a thraddododd yntau ar yr achlysur un o'i areithiau grymusaf a mwyaf nodweddiadol ar "Weithrediad yr Egwyddor Wirfoddol"; a chymhwysach nag ef i siarad ar hynny nid oedd. Cymerwyd rhan hefyd yn y gweithrediadau gan y Parchn. Dr. Thomas, Lerpwl, a E. Herber Evans, Caernarfon. Yr oedd swm yr addewidion yn barod yn ddwy fil. Cymerwyd dwy flynedd i gwblhau'r adeilad, ar y draul o dros bum mil o bunnau.
Ond nid "aur, arian, meini gwerthfawr a choed," oedd unig gynysgaeth Salem i'r deml newydd, eithr hi a roddodd lythyrau gollyngdod i 98 o bersonau—diaconiaid, aelodau a phlant. Symudai rhai o gyfleusdra, ac eraill i fod yn help i'r achos yn ei gychwyniad. Agorwyd y capel yn ffurfiol trwy gynnal cyfarfod pregethu, pryd y gwasanaethwyd gan y Parchn. E. Herber Evans, Dr. Thomas, Dr. Rees, Abertawe, W. Griffith, 2 Caergybi, a Gwilym Hiraethog—a'u rhagorach i'r amgylchiad nis gellid eu cael.
Ymgymerodd y Parch. L. Probert â gofalaeth yr eglwys newydd at ei waith blaenorol, ac ychwanegid yn barhaus at rif y ddwy eglwys. Dewiswyd yn ddiaconiaid, at y rhai a ddaeth o Salem, y brodyr canlynol: Mr. J. Jones, Braich y Saint, oedd wedi ymsefydlu ym Mhorthmadog, diacon yn Nhabor cyn hynny, ac yn
