cyhuddiad yn wir ai peidio, dinystriodd ei ddylanwad ef, fel y gorfu iddo. ymadael a'r lle.
Ar ol ymadawiad Mr. Powell, bu y ddwy gynnulleidfa yn Llanfaches a'r Casnewydd am tua phedair blynedd dan ofal Mr. Walter Thomas, yn cael ei gynnorthwyo gan Mr. William George, Brynbiga, ac eraill. Fel y nodasom yn hanes Llanfaches, yn ardal y Groeswen yr oedd Mr. Thomas yn cyfaneddu, trwy yr holl amser y bu yn gwasanaethu y cynnulleidfaoedd hyn. Gan ei fod yn byw mor bell, nid oedd ganddo fantais i fod mor ddefnyddiol a phe buasai yn cyfaneddu yn mysg ei bobl.
Hyd derfyniad gweinidogaeth Mr. Thomas, yr oedd Heol-y-felin a Llanfaches, yn cael eu hystyried yn un eglwys, ond yn nechreu y flwyddyn 1803, rhoddodd pobl Heol-y-felin alwad eu hunain i Mr. Rees Davies, myfyriwr o athrofa Caerfyrddin, ac efe a urddwyd yno yn nechreu y flwyddyn hono, ac a barhaodd yn weinidog yno hyd y flwyddyn 1828, pryd y rhoddodd ei swydd i fyny, o herwydd rhyw deimladau annymunol oedd wedi ymgyfodi yn yr eglwys. Yr oedd yr achos yn Heol-y-felin yn gryf ac yn barchus iawn yn nechreuad gweinidogaeth Mr. Davies. Perthynai amryw o brif fasnachwyr y dref i'r eglwys, a llawer o amaethwyr cyfoethocaf y wlad oddiamgylch. Yn 1806, yr oedd y cymunwyr yn 180 o rif, ac felly nid oedd ond ychydig o Eglwysi Ymneillduol yn Nghymru, y pryd hwnw, yn lluosocach ei haelodau. Er fod Mr. Davies yn ddyn da, o rodiad teilwng o'r efengyl, mae yn ddiamheu mai camgymeriad oedd ei ddewis yn weinidog i le mor bwysig a'r Casnewydd, ac yn enwedig pan gofiom mai cynnulleidfa Heol-y-felin oedd yr unig gynnulleidfa Ymneillduol yn y dref yr amser hwnw; canys yr oedd yn fyr o'r dalent a'r doniau gofynol i fod yn unig gynrychiolydd Ymneillduaeth yn y fath le pwysig. Cydweithiodd cynifer o bethau anffafriol yn erbyn yr hen eglwys hon, yn y deugain mlynedd cyntaf o'r ganrif bresenol, fel y buont yn agos a bod y angau iddi—diffyg nerth digonol yn y pulpud, cyfodiad achosion gan gwahanol enwadau Ymneillduol yn y dref, sefydliad achos Saesonig, gan Annibynwyr, ac annghydfod mewnol.
Dilynwyd Mr. Davies, gan David Hughes, myfyriwr o Athrofa Caerfyrddin. Urddwyd ef Ion. 1af, 1829. Dechreuodd Mr. Hughes ei weinidogaeth yn y Casnewydd, dan yr amgylchiadau mwyaf anfanteisiol. Yr oedd yr eglwys yn ddirywiedig, ac yn anheddychol, ac yntau, er ei fod yn wr ieuangc nodedig o alluog, o ddawn llawer rhy drymaidd, ac o ysbryd rhy farwaidd, i wneyd un daioni mewn eglwys yn y fath gyflwr. Yn mhen dwy flynedd wedi sefydliad Mr. Hughes yno, ymadawodd pedwar-ar-ddeg-ar-hugain o'r aelodau ar unwaith, a derbyniwyd hwy i gymundeb yn Hope Chapel y Sul canlynol, gan y Dr. Jenkin Lewis. Mae y ffaith i weinidog o oed, safle, pwyll, a challineb Dr. Lewis, dderbyn y bobl hyn i'w eglwys, yn profi ar unwaith, mai nid haid o derfysgwyr afreolaidd oeddynt. Gydag ymadawiad y dynion hyn, aeth pob peth yn ddilewyrch yn Heol-y-felin. Bu Mr. Hughes yno wedi hyny, am fwy nag wyth mlynedd, yn pregethu i ryw ddeg-ar-hugain neu ddeugain o bobl. Yn 1839, derbyniodd alwad oddiwrth hen eglwys barchus Trelech, sir Gaerfyrddin, a symudodd yno; lle y llafuriodd gyda chymeradwyaeth mawr, hyd derfyn ei oes. Ceri cofnodion ei fywyd pan y deuwn at hanes Trelech.
Yn fuan ar ol ymadawiad Mr. Hughes, ymgymerodd Mr. John Jones, yr hwn oedd newydd ymadael o Benmain, a'r weinidogaeth yn Heol-y-felin. Cynyrchodd ei ddoniau bywiog ef ryw gymaint o gyffroad yno, a lluosog-
