AT Y DARLLENYDD
Gwnaed cais taer at IOAN BROTHEN i gyhoeddi cyfrol o'i englynion gan lawer o'i gyfeillion. Ofer fu'r cais. Gwneuthum gasgliad ohonynt ryw flwyddyn cyn iddo farw. Cafodd olwg arnynt pan oedd ar ein haelwyd am y tro olaf. Wedi iddo huno, anfonwyd y cwbl i'r DR. T. GWYNN JONES, a thrwy ei garedigrwydd mawr cawsom Ragair gwych i'r gyfrol ganddo, a llawer o help arall. Mawr yw ein diolch iddo am ei waith. Cawsom bob help a chynhorthwy hefyd gan ddau gyfaill i'r bardd, sef MR.J. W. THOMAS, B.A., a'r PARCH. D. TECWYN EVANS, M.A. Diolchwn iddynt hwythau.
Mab y mynydd oedd IOAN BROTHEN, labrwr yn chwarel y Rhosydd, ond gŵr bonheddig diwylliedig er hynny. Un o blant y Seiad a'r Ysgol Sul ydoedd. Bu'n athro da yn Ysgol Sul Siloam, Llanfrothen, am flynydd— oedd lawer. Wedi caledwaith y dydd, darllenai lyfrau da, a chyfansoddai ganeuon ac englynion. Barics y Rhosydd oedd ei Brifysgol ef. Dyn tawel, araf, a phwyll— og ydoedd, heb ynddo y radd leiaf o rodres ac ymffrost. Tebyg oedd i siop fechan yn y wlad, dim ond ffenestr fechan ac ychydig mwyddau yn yr amlweg ynddi. Oddi mewn, o'r golwg, yr oedd y stir o mwyddau. Wrth fyned trwy Gwm Croesor i'r Rhosydd, i chwilio am waith, gyda gweithwyr eraill, y cyfansoddodd ei englyn cyntaf ym mis Mai 1888:—
Lle diflas a chas i chwi—i deithio
::Yw'r ffordd deuthum drwyddi;
:Amynedd rhwng ei meini
:Ddylai fod feddyliaf fi.
Detholiad o'i englynion yn unig ydyw cynnwys y gyfrol hon. Efallai y daw cyfle ryw dro eto i gyhoeddi rhagor o'i ganeuon, ei englynion, a'i nodiadau ar ddail, blodau, ac adar etc., etc. Llanwodd ei fywyd â gwaith da. Gadawodd y byd yn well o'i ol. Melys yw ein myfyrdod amdano.
Awst 1942.
